"Bij papa is het altijd feest": hoe erg is het als een scheiding tot 2 verschillende opvoedstijlen leidt?

“Zeg papa, het is nog veel te vroeg.” Bij Jan-Willem Smeyers (36) was het deze week weer prijs. Het slaapuur werd nog maar eens aangevochten door zijn tienjarige zoon. Jan-Willem wil dat hij om halfnegen naar bed gaat. Bij zijn ex-vrouw moet dat pas om halftien. "Hij blijft maar onderhandelen."

Voorlopig houdt Jan-Willem het been stijf. Dat doet hij ook als zijn zonen vragen om meer snoep of hun bord niet willen leegeten. De discussies eindigen steevast met: “Mama mag haar regels kiezen en ik de mijne."

Die zin moet veel kinderen bekend in de oren klinken. Ongeveer een op de vijf in Vlaanderen heeft gescheiden ouders. En dat is buiten de kinderen van samenwonende koppels gerekend, want die zitten niet in de statistieken. Onlangs bleek dat zij nog vaker uit elkaar gaan dan gehuwden.

Geen slaapuur

Ook de negenjarige dochter en zesjarige zoon van Line De Laet (36) switchen voortdurend tussen "streng en gestructureerd" en "grenzeloos en onvoorspelbaar". Line staat voor het eerste, haar ex voor het tweede. "Bij papa is het altijd feest. De kinderen hebben er geen slaapuur, mogen het ontbijt overslaan, moeten niet mee opruimen." De kleuterjuf wordt er boos om. "Kinderen hebben toch regelmaat nodig? En vooral mijn dochter. Zij lijdt aan een autismespectrumstoornis."

Claire Wiewauters, pedagoge en psychotherapeute verbonden aan de opleiding Gezinswetenschappen van de hogeschool Odisee, herkent de ergernissen en bekommernissen. Ze vindt ze logisch. "Ook in een kerngezin gaat opvoeden gepaard met meningsverschillen. De ene ouder ziet het zus, de andere zo."

Het verschil is volgens haar: binnen een relatie waarin ouders samenwonen, proberen beiden om die uiteenlopende visies samen te brengen in één opvoedingscultuur. Ouders vinden een modus vivendi en vullen elkaar aan: de ene is goed in grenzen aangeven, de andere in leuke, prikkelende activiteiten verzinnen. "Eenmaal uit mekaar, valt die gezamenlijke cultuur weg en plooit ieder terug op wat hij of zij het best kent of kan. Dat resulteert dan gaandeweg in twee opvoedingsstijlen."

Onhandelbare wezentjes

Maar zijn die verschillende stijlen wel zo erg als sommige ouders vrezen? Raken hun zoons en dochters er écht door verward? Maken die van hen onhandelbare of onzekere wezentjes?

Een hele reeks experts geeft meteen de geruststellende boodschap. "Dat valt allemaal best mee." Tenminste toch als ouders zich opwinden over al dan niet gezonde tussendoortjes, andere beeldschermtijden en huishoudelijke taken.

"Kinderen hebben een mengeling nodig van steun en structuur. Maar de concrete regels en afspraken tussen ouders mogen verschillen. Van het switchen daartussen hebben kinderen niet zoveel last. Dat moeten ze ook doen met de regels en afspraken op school, in de opvang of bij oma en opa", zegt Wiewauters.

De gescheiden ouders die we spraken, geven ook toe dat niet elke wisseldag gepaard gaat met drama. In het slechtste geval zijn hun kinderen wat vermoeid, omdat ze te laat zijn gaan slapen. "Voor de rest draaien ze gewoon de knop om."

Vanwaar komt dan toch die ouderlijke bezorgdheid? Die ergernis?

Volgens Wiewauters zijn het vooral de ouders die met de verschillen worstelen. "Omdat ze na een scheiding een stuk controle over de opvoeding van hun kind kwijt zijn geraakt.” Het gevolg daarvan is helaas vaak: dat die ouders die controle proberen terug te krijgen door invloed uit te oefenen op de tijd dat het kind bij de ander is. Denk aan: een mama die een papa gaat uitleggen wat nu het best is voor zoon- of dochterlief.

"Het is net dan, als er discussie en conflict ontstaat, dat er wel lijden voor een kind volgt", vult Vanessa Maes aan. Zij is psychotherapeute in Alianza, een centrum voor ouders en kinderen in een echtscheidingssituatie. Samen met haar collega Christel Cornelis schreef ze het boek Blijven staan ondanks de storm.

Loyaliteitsconflict

Als kinderen horen dat een ouder slecht spreekt over de ander, raken ze volgens Maes in een loyaliteitsconflict. Heb ik nu een slechte papa? Wat zegt dat over mij? Ben ik nu een slecht kind?

Jan-Willem herkent dat. Hij scheidde niet alleen van zijn vrouw, maar is ook zelf een scheidingskind van "een vader die geen grenzen aangaf" en "een moeder met een lijstje met huisregels in de keuken". "Ik heb die twee situaties als kind snel aanvaard, ook al omdat ik bijna uitsluitend bij mijn moeder was." Waar hij wel van afzag, waren de opmerkingen van zijn vader. "Die heeft jarenlang hardop grappen gemaakt over dat lijstje van mijn moeder, zo onnozel vond hij dat. Tot op vandaag vind ik dat vervelend."

Line probeert niet te reageren als ze hoort dat haar kinderen weer eens fastfood hebben gegeten of een tandenpoetsbeurt hebben overgeslagen. "Omdat ik weet dat het weinig zin heeft. Mijn kinderen zijn heel loyaal aan hun vader. Als ze elke keer met een nieuw ‘zomaar van papa gekregen’-speelgoedje thuiskomen, moet ik telkens op mijn tanden bijten. Alsof je ze daarmee kan omkopen of de verloren tijd compenseren."

Kinderpsychiater Lieve Swinnen ziet dagelijks kinderen die lijden onder de opvoedingsconflicten tussen hun ouders. Die conflicten gaan niet over een telefoon aan tafel of een vaatwasser die leeg moet. "Het gaat over extreme situaties." Denk aan: kinderen die zodra ze bij papa toekomen "de vieze kleren van mama" moeten wisselen voor "zijn propere kleren". Denk aan: kinderen die van de ene ouder dagelijks Rilatine moeten slikken en van de andere nooit. Denk aan: kinderen die om de week niet naar de zwemles mogen "omdat papa zijn akkoord niet heeft gegeven". "In die gevallen staat het belang van het kind niet meer voorop. Ouders zijn dan vooral bezig met elkaar te bestrijden en gelijk te krijgen."

Volgens Swinnen gaat het in deze vooral om hoogconflictueuze breuken of vechtscheidingen – zo'n 10 à 20 procent van de kinderen wordt daarmee geconfronteerd. "Een minderheid, gelukkig. Van de meerderheid weten we dat ze een scheiding na een aantal jaar wel goed verwerken."

De impact van conflicten tussen ouders op een kind kan je niet precies inschatten, zegt Swinnen nog. Zoiets hangt van zijn of haar temperament en leeftijd af. "Als het lijdt onder zo'n conflict, merk je wel vrij snel signalen op. Zulke kinderen zullen zich angstig, depressief of onhandelbaar gedragen, gaan weer bedplassen of raken achter op school."

Jelle is veertien en weigert sinds november nog naar zijn vader te gaan. Dat heeft niets te maken met de verschillende regels die zijn moeder hanteert, maar wel met de regels binnen het nieuw samengestelde gezin van zijn vader.

"Mijn papa was heel lang een Center Parcs-papa. Wanneer we in de weekends bij hem waren, kon en mocht alles. Alsof we altijd op vakantie waren." Het contrast werd groot, toen zijn papa een nieuwe vriendin kreeg, met ook een kind. Center Parcs was toen veraf. "Ineens waren er wél regels en die waren heel oneerlijk. Het uur waarop ik moest gaan slapen, was bijvoorbeeld veel vroeger dan voor de dochter van die vriendin. En zij was jonger dan ik!"

Jelles ergernis groeide, net als het aantal ruzies. "Op het laatst was er zelfs een regel waardoor ik na een week bij mama eerst moest douchen, omdat ze honden heeft. Deed ik dat niet, dan mocht ik niet in de zetel zitten."

Jelle besliste daarna om niet meer naar zijn vader te gaan. Ook al is hij heel boos, hij vindt het wel steeds moeilijker. "Ik mis hem wel."

Zijn moeder Tinne ziet het met lede ogen aan. Ze is het allesbehalve eens met de regels van haar ex, maar wil wel graag dat Jelles vader een plek in zijn leven heeft. "We slagen er helaas al lang niet meer in om met elkaar over de kinderen te praten."

Kerstcadeaus voor vijf jaar

Tinne en haar ex zijn niet de enigen bij wie de communicatie spaak loopt. Bij een op de vier gescheiden ouders is dat het geval. Om die reden pleiten de Gezinsbond, een resem onderzoekers en het Kinderrechtencommissariaat al jaren voor een verplicht ouderschapsplan. Daarin kunnen, naast de kosten en de verblijfsregeling voor de kinderen, ook gezamenlijke ideeën over de opvoeding opgenomen worden. Het achterliggende idee: op deze manier blijf je als ouder denken en blijft het belang van je kind voorop.

Er zijn koppels die nu al zo'n plan vrijwillig opstellen, veelal op aanraden van een bemiddelaar. Sommigen gaan daar behoorlijk ver in en hebben regels voor de komende vijf jaar over smartphones, zakgeld en cadeautjes voor kerst en Sinterklaas. Is dit de manier om conflict uit de weg te gaan?

Kinderpsychiater Swinnen meent van niet. “Ik zie zo'n plan vooral als een handig vertrekpunt, iets voor de grote lijnen.” Details uitwerken tot en met het uur waarop er geslapen moet of gefuifd mag worden, heeft volgens haar geen zin. Zoiets lokt net conflict uit en staat flexibiliteit in de weg. “Een jaar na de scheiding kunnen de situaties voor ouders en kinderen helemaal anders zijn. Daarop moet je kunnen inspelen.”

Line had wel graag eerder van zo'n ouderschapsplan gehoord, zegt ze. Dan kan je toch op zijn minst een aantal zaken vastleggen. "Al is het maar de vraag of je ex zich daar dan ook aan houdt."

Zelf vraagt ze zich af of voor haar co-ouderschap geen groter verschil had gemaakt. “Ik zou het zelf niet willen, omdat mijn ex daar niet toe in staat is, maar ik begrijp nu wel beter waarom co-ouderschap tegenwoordig meer en meer de regel is. Nu is het weekend bij papa twee dagen losbandigheid, snoepen, laat opblijven en speelgoed kopen. Bij mama is het de dagelijkse sleur en schoolgaan. Als je de kinderen naar school moet brengen, kan je niet anders dan zorgen dat ze op tijd hun bed in gaan en hun huiswerk maken."

Verwennende vaders, democratische moeders

Hoe gescheiden en gehuwde ouders van mekaar verschillen, onderzoekt sociologe Kim Bastaits (PXL Social Work - Research). Ze bevroeg kinderen over hun gehuwde of gescheiden ouders en de mate waarin ze hen steunen en afgrenzen. Opvallende verschillen kwamen zo bovendrijven bij moeders en vaders die hun kinderen door een scheiding minder dan een derde van de tijd zagen.

“Vaders blijken dan vooral verwennende vaders te worden. Ze doen eerder leuke dingen met zoon- of dochterlief, laten de teugels iets losser dan daarvoor.” Anders is dat bij moeders. Die voeden na een scheiding, net als daarvoor eigenlijk, het vaakst democratisch op. Democratisch wil volgens Bastaits zeggen: steunend en grenzen stellend.

Volgens Bastaits is het vooral belangrijk om elkaar niet te willen compenseren na zo'n breuk. Dat zegt ook Vanessa Maes van Alianza. Het is volgens haar heel verleidelijk om in die val te trappen.

“Een evenwichtige opvoeding steunt op drie pijlers: je moet een kind steunen, sturen en stimuleren. Maar als ouder ben je nu eenmaal niet goed in al die zaken. Daarom probeer je ze wat te verdelen." Na een scheiding is de valkuil dat ouders nog altijd denken dat ze elkaar daarin moeten aanvullen. Ze gaan hun eigen opvoeding afstemmen op de ander. Zo gaan ze na een weekendje bij verwenpapa opeens de strenge mama zijn." Maar dat werkt niet. Na verloop van tijd geeft dat frustratie. Zelfs heel subtiele opmerkingen daarover pikken scheidingskinderen op. "

Jan-Willem probeert niet te compenseren, zegt hij. Hij probeert zijn eigen koers te varen. "Al is het soms wel moeilijk om altijd en alleen mijn eigen regels en ideeën te blijven handhaven en verdedigen."

Moet hij bijvoorbeeld zijn muzikale zoon nu verplichten om muziekles te volgen of niet? "Voor mijn ex-vrouw is dat geen punt, merk ik. Maar zelf vraag ik me nu steeds vaker af: duw ik zo'n naschoolse activiteit door? Laat ik de jongens zelf kiezen? Of eis ik dat ze minstens één workshop of kampje proberen?

Vroeger, voor de scheiding, waren die vragen makkelijker op te lossen. "Dan toetsen mijn vrouw en ik wat zaken bij elkaar af en maakten we op basis daarvan één keuze. Maar dat aftoetsen is er niet meer bij. Het is nu echt alleen opvoeden." Hij polst nu en dan hoe vrienden het aanpakken. "Maar ook dat is niet zo vanzelfsprekend. Heb je al eens gemerkt hoe verscheiden mensen denken over opvoeden?"