Waarom deze redacteur moest terugkomen op het gameverbod voor zijn zoons

Het was in het vroege voorjaar dat er iets veranderde op het voetbalveld. Plotseling ging het tijdens de training van Jeugd Onder de 13 niet meer over Messi en Minecraft, maar over tiers, noobs en skins. Tijdens het wachten in de rij op penaltyschieten deden de mannetjes vrolijke dansjes. Jongens die dansen, wat was hier aan de hand?

‘Waar ging dit over?’, vroeg ik De Oudste Zoon (13) in de auto op de terugweg. ‘Fortnite’, zei hij terwijl hij de veters van zijn kicksen lospeuterde. ‘Een zieke game.’

Gek

Een zieke game. Toen ik de volgende dag met hem meekeek, zag ik weinig bijzonders. Honderd spelers die op een eiland worden losgelaten en de beste wint. Een beetje gek was het spel wel. Want spelers worden op het eiland gedropt vanuit een vliegende bus en hun avatars - digitale evenbeelden - dragen pakjes waar de funksoulbrothers van de jarentachtig-glijband Imagination bleekjes bij afsteken. En er vloeit geen bloed als een tegenstander wordt neergeknald. Een sussend idee voor het oudergemoed.

Ik raakte als techniekredacteur wel gefascineerd door het feit dat Fortnite gratis is. Er zijn meer van zulke games, maar die zijn meestal maar een paar levels gratis. Daarna moet de creditcard getrokken worden. Fortnite Battle Royale kan helemaal gratis gespeeld worden, door iedereen.

Fortnite is sympathiek omdat het een wereld is waar ultieme nivellering geldt. Gelijke kansen voor iedereen, arm of rijk, wit of zwart, voetballer of hockeyer. Je hoeft alleen maar een Playstation, smartphone, pc, Xbox of Switch te hebben, en welk kind heeft dat nu niet? Maar hoe verdienen ze in hemelsnaam hun geld als alle poenklopmethoden overboord zijn gegooid? Het ontwikkelen van een game kost tientallen miljoenen en andere gamemakers vragen zomaar zestig euro voor hun spullen. Hoe komen de makers van Fortnite aan hun centen?

Verkleedpartijtjes

Het businessplan blijkt gebaseerd op waanzin verankerd in drijfzand. De producenten dachten geld te verdienen met de verkoop van nieuwe virtuele pakjes (‘skins’) voor de spelers. Welk jongetje (het leek me vooral een jongensspel) van 13 trekt in hemelsnaam 10 euro uit om een roze outfit te kopen?, dacht ik. Er waren zelfs skins waarbij je een meisje wordt. Een meisje! Bovendien: van al die spullen word je geen betere speler. Je hebt er dus geen snars aan. Kansloze missie. Uiteindelijk zal het wel een betaalde game worden, dacht ik.

Maar geld verdienen bleek geen enkel probleem. In enkele maanden tijd werd de game tientallen miljoenen keren gedownload en boekten de makers honderden miljoenen dollars aan omzet. Minecraft, ooit een kassucces, was verleden tijd. Niemand speelde deze game nog en zelfs het voetbalspel FIFA boette in aan populariteit; op schoolplein en voetbalveld ging het louter over Fortnite. Een ander teken van succes: op het ‘echte’ voetbalveld deden ‘echte’ voetbalspelers Fortnitedansjes als ze hadden gescoord. Vet ziek.

Kinderen blijken dus massaal hun zakgeld stuk te slaan op schijnbaar nutteloze verkleedpartijtjes in Fortnite. Ook De Oudste Zoon gaf zijn geld eraan uit. Eerst voorzichtig. ‘Pap, mag ik een tientje uitgeven aan een zeldzame skin?’, vroeg hij in het voorjaar. Dat leek ons als ouders een onzinnige aankoop. Maar we hadden als ouders ook afgesproken dat hij zijn eigen gespaarde zakgeld mocht aanwenden naar eigen inzicht, zolang het geen handgranaten uit voormalig Joegoslavië betreft of een brommer. Ik stelde voor nog een dag te wachten. Als hij morgen zijn geld nog steeds wilde uitgeven aan een virtueel carnavalspakje, zou ik een tientje van de creditcard op zijn account zetten.

Paniek. ‘Maar dit is een zeldzame skin, die is morgen niet meer in de Item Shop!’, riep hij. Ik werd overspoeld door een golf oudemannenverbazing: een zeldzame skin? We hebben het hier over een virtueel jasje dat zich met een cut and paste laat kopiëren. Hoezo zeldzaam? Maar ook in de virtuele wereld kan kennelijk schaarste worden gecreëerd. Als je erin slaagt bijvoorbeeld een Skull Trooper of Galaxy (thuis uitgesproken als Galéksie) op de kop te tikken, ben je bij je vriendjes de held. Die vriendjes zijn in Fortnite dezelfde als op school en het voetbalveld, want ze ontmoeten elkaar geregeld in de Lobby, Fortnites virtuele hangplek om al kletsend in hun head sets het strijdtoneel te betreden. Een Skull Trooper, Ragnarok of Galéksie blijkt in de echte wereld net zo statusverhogend als een nieuw shirt van Vans.

‘Fortniteskins zijn inderdaad de nieuwe Nike Air Max-schoenen’, zegt Tony van Rooij, projectleider Gamen, Gokken en Mediawijsheid bij het Trimbos Instituut. ‘Het lijkt me niet per se slechter om een Fortniteskin te kopen dan Nikes.’

Gezonder

Hmmm, daar zit iets in. Van Rooij zegt nog iets opmerkelijks: dagelijks spelen is niet altijd slecht. ‘Je ziet dat pubers die dagelijks gamen bijvoorbeeld minder vaak roken of drinken. Per saldo is veel gamen dan gezonder.’ Zo hadden wij het nog niet bekeken. Dus nou ja, vooruit, koop ’m dan maar, die skin, streken we over ons hart. Met enige onrust, want zonde van het geld. Maar het is zijn geld, en wat is een tientje nou helemaal, er zijn games waar De Oudste Zoon het zesvoudige aan had besteed, dus al met al was dit nog een koopje. Zo kocht ik mijn sluimerende schuldgevoel af met 1.000 V-bucks, de munteenheid van Fortnite. Iedereen blij.

Oh nee, toch niet. Want de nieuwe skin moet natuurlijk meteen uitgeprobeerd. ‘Sorry, je speeltijd is op, morgen weer jongen.’ Beide zoons mogen dagelijks een uur gamen, na vijf uur in de middag, als de andere taken zijn afgerond. Duidelijke regels, noodzakelijk om te voorkomen dat hele middagen worden meegezogen in de draaikolk van het beeldscherm.

Protest. De Oudste Zoon wil zijn trofee showen aan zijn vrienden. ‘Kom op pap, één potje maar. Game ik morgen niet.’ Een goed argument, en vaak ingezet. Maar doen we niet, hebben we afgesproken. Geen gamekrediet. Op is op. Als ik nu toegeef, leer ik hem dat hij met zeuren krijgt wat hij wil. Voet bij stuk. Geen sprake van. Morgen nieuwe kans.

Zoon boos. Ouders ontriefd. Iedereen blij, schreef ik?

Alleen Fortnite is blij. Die gooien weer 10 euro op de grote hoop. En binnenkort komen ze weer met een nieuwe ‘zeldzame’ skin die hooguit een dag in de virtuele schappen ligt.

Psychologische trucs

Als je een gratis game maakt, moet je ervoor zorgen dat gamers zo veel mogelijk spelen en verleid worden geld uit te geven. ‘Minecraft is lang niet zo geraffineerd in het laten terugkeren van gamers door middel van beloningen’, zegt Van Rooij. Fortnite doet dit door nutteloze zaken ogenschijnlijk nuttig te maken. Dit gebeurt door items status toe te kennen. Maak ze zeldzaam. Maak ze gewild. Laat beroemde vloggers ermee spelen. Zo kan het dus dat een kale vent in een sm-pakje een begeerlijk kinderbezit wordt.

Door gewiekste psychologische trucs slagen de makers erin geld los te weken bij de doelgroep. Haast ongemerkt, want in kleine stapjes, tientje voor tientje, kieperen kinderen hun zak- en spaargeld in de Item Shop. Toen ik het bedrag had opgeteld en het De Oudste Zoon vertelde, schrok hij ook. Zegge honderdenveertig euro, meer dan hij ooit aan een andere game had besteed. Ik voelde mezelf een incompetente vader dat ik niet eerder had ingegrepen. Oen.

Er gebeurde nog iets. Vrienden kondigden in Whatsappgroepjes aan dat ze gaan spelen en nodigen elkaar uit.

Natuurlijk werd hij altijd uitgenodigd op momenten dat er nog niet gespeeld mag worden of als de tijd al op is. Als De Oudste Zoon zijn pals batalion in Fortnite niet kon joinen vanwege ‘ik mag niet van mijn ouders’, lag hij vaak op de bank te wachten tot hij wel weer mocht gamen.

Dat versterkte de zorgen bij vader en moeder, die als verslavingspsycholoog soms cliënten heeft die hun halve leven hadden weggegamed en -geblowd om op hun 25ste te ontdekken dat ze een hele levensfase hadden overgeslagen.

Hoewel we allebei wisten dat het met De Oudste Zoon niet zo’n vaart zou lopen - hij voetbalt graag, doet het goed op school, vergeet maar twee keer per week konijn Pluisje te verzorgen -, was er toch die knagende onrust over het gebrek aan initiatief. Natuurlijk, hij is puber. Hij hóórt te hangen. Maar toch, net zoals de wereld in Fortnite steeds kleiner wordt door de storm, leek ook zijn echte wereld steeds beperkter te worden.

World of Warcraft

Fortnite kent veel overeenkomsten met World of Warcraft, een game uit de oertijd. Fortnite heeft sociale feedback, je vrienden zien hoe goed je bent en je kunt samen met ze optrekken. De game is herspeelbaar, anders dan een puzzel die opgelost moet worden, zoals in een adventure. ‘Heb je de puzzel af, dan is de game niet langer aantrekkelijk’, zegt Van Rooij. Bij Fortnite is de uitdaging telkens om beter te worden en te winnen. Hoe competitief iemand is ingesteld, speelt dus ook mee.

De game verleent status, biedt een ontsnappingsmogelijkheid aan de dagelijkse werkelijkheid van huiswerk en smerige konijnenhokken, je kunt kletsen met vrienden en je competent voelen omdat je vaak als eerste of tweede eindigt. Wat wil een jongen van 13 nog meer. Alleen jammer dat er geen meisjes zijn.

Intussen zagen wij als ouders met lede ogen het kroost versmelten met hun consoles. Ook De Jongste Zoon houdt van gamen, maar hij legt zijn joycons vaak na een half uurtje weg om te gaan lego’en, knutselen of tekenen. Hij speelt graag buiten met vriendjes. Geen zorgen daar. Maar Fortnite kreeg ook hem in zijn greep. Ook hij begon afspraken te schenden, speelde langer dan afgesproken, of begon vroeger dan afgesproken.

Handhavers

Wij ouders werden handhavers. Verkeersregelaars die het gezinsleven wanhopig in goede banen probeerden te leiden. We werden lastpakken die een succesvolle Fortnitecarrière in de weg stonden. Heb je je timer gezet? Het is nog geen vijf uur! Je bent al veel te lang aan het gamen, wel waar, want ik heb zelf ook een timer gezet. Nee, je hebt gisteren ook al een skin gekocht.

We deden iets wat we nooit hadden gewild; we gingen met apps het gebruik beperken. Het plan was: onze kinderen opvoeden tot zelfstandige volwassenen, die zelf hun tijd konden indelen. Maar het lukte niet. Dus installeerden we Kidslox op de telefoons en toezichtapps op Playstation en Switch.

Op een kwade dag bleek het wachtwoord gekraakt en het ouderlijk toezicht uitgeschakeld, of eigenlijk: het alarm dat na een uur afging. En papa en mama hadden nog wel complimenten lopen uitdelen voor de wilskracht na een uur te stoppen - ondertussen werd er dus gewoon verder gespeeld. Toen dat eenmaal ontdekt was, werd er uitgeweken naar vriendjes om te gamen. Er werden leugentjes verteld. Vader - niet geheel terzake kundig, maar inmiddels redelijk wanhopig - liet de term junkengedrag vallen.

De maat was vol. Er werd een Totaal Gameverbod afgekondigd. Playstation en Switch werden opgeborgen. Het voelde als de grootste nederlaag in onze opvoedgeschiedenis. Al die boeken over opvoeding die we hadden gelezen, cursussen die we hadden gevolgd, lange praatsessies tijdens het avondeten - allemaal nutteloos door een gratis game met spelers in roze pakjes.

Zelfmedicatie

Trimbosonderzoeker Van Rooij ziet het minder somber. Of er problemen door gamen ontstaan, zegt hij, is van veel meer zaken afhankelijk. Als het niet zo goed gaat op school, kan een kind vluchten in gamen, waardoor het misschien nog slechter gaat op school en er nog meer wordt gegamed. ‘Dan ontstaat een negatieve spiraal die kan eindigen bij de psychiater. Maar het probleem is vaak niet alleen het gamen, ook de situatie thuis speelt bijvoorbeeld een rol’, aldus Van Rooij.

‘Veel pubers gebruiken gamen als een vorm van zelfmedicatie’, zegt Justine Pardoen, gespecialiseerd in opvoeding en mediagebruik. ‘Als je gamet, kom je tot rust, het geeft een veilig gevoel. Je beheerst iets goed, want de game is net niet te moeilijk, en dat geeft gevoelens van competentie.’ Logisch dat games een prettige uitwijkhaven zijn. Niet alleen voor pubers trouwens, zegt ze. Maar het puberbrein is hier wel extra gevoelig voor en de kans bestaat dat een game als Fortnite het leven overneemt. Veel ouders worstelen hiermee. Hoe leid je je puberkind in goede banen, als er zo veel verleiding is?

‘Jullie zouden de overstap kunnen maken van een autoritaire naar een autoritatieve opvoedstijl’, zegt Pardoen, nadat ze mijn verhaal heeft aangehoord. Dit werkt zo: jonge kinderen leg je als ouders veel regels op. Dit doe je zus, dat zo. Maar op zeker moment, als ze ouder worden en naar de middelbare school gaan, moet je die strategie langzaam loslaten. Geen vrijheid blijheid, want pubers zijn slecht in plannen en verkiezen korte termijn boven lange termijn. ‘Wat je ze wilt leren is: hoe leid je je leven’, zegt Pardoen. ‘Ze moeten dingen zelf leren doen.’

Klinkt logisch. Maar hoe? Draag de controle over, zegt Pardoen. En maak daar een officieel moment van. ‘Ga aan tafel zitten en vertel je kind dat de tijd van ‘wij bepalen’ voorbij is. Zeg dat je kind nu de leeftijd heeft bereikt dat hij het zelf mag gaan doen. Maak duidelijk dat je er bent als hij vragen of advies nodig heeft, maar grijp zelf niet meer in als je denkt dat het misgaat.’

Als je het zo aanpakt, worden ze wakker, zegt Pardoen. Nemen ze zelf verantwoordelijkheid. Dus weg met de apps, weg met de verboden. Zeggen dat je klaarstaat als je kind behoefte heeft aan raad. ‘Je kunt je kind helpen door te vragen: wat zijn je plannen voor vandaag?’ Stimuleer je puber een overzicht te maken van wat er die dag gedaan moet worden en ondersteun hem daarbij. ‘Vraag ook: wat heb je nodig van ons?’

Fouten maken

Bied je kinderen alternatieven aan, zegt ook Van Rooij van Trimbos. Neem ze mee op pad, ga met ze naar buiten, doe spelletjes. Makkelijk zal dat niet zijn. ‘Er zit wel een commerciële industrie achter die mechanismen inbouwt om gamers te verleiden meer te spelen en spullen te kopen.’

Damn.

Zou De Oudste Zoon hierdoor Fortnite opzij doen en aan zijn huiswerk gaan zitten? Natuurlijk niet, zegt Pardoen. Hij zal op zijn plaat gaan. ‘Maar dat moet. Ze moeten fouten maken. En als hij fouten maakt, moet je dat niet proberen glad te strijken of het voor hem op te lossen.’ Blijf je als ouder met je vangnet om hem heen rennen, dan geef je de boodschap: je kunt het nog niet. Laat hem falen, laat hem opkrabbelen en ondersteun je kind.

Damn.

Moeder en vader besloten de stap te wagen. We voerden Het Gesprek. De Oudste Zoon wist niet wat hem overkwam. ‘Mag ik zo veel gamen als ik wil?’, vroeg hij met glanzende ogen. De Jongste Zoon, voor wie de nieuwe regels nog niet gelden, zat al net zo te stralen bij het vooruitzicht van dit zelfstandigheidswalhalla, dat over niet al te lange tijd ook voor hem zal gelden. Je mag zo veel gamen als je wilt, zeiden we. ‘Zolang je andere zaken in het leven ook in de gaten houdt.’

Hij beloofde het plechtig.

Nu zit hij weer uren achter Fortnite. Soms zien de ouders het tandenknarsend en handenwringend aan. Maar hij maakt zijn schoolopdrachten af. Konijn Pluisje wordt gevoederd en verzorgd. Voetbaltrainingen worden nooit overgeslagen, ook niet als het regent.

We zijn nog steeds bezorgd. Want soms vliegt hij uit de bocht. Maar dat doen papa en mama ook. Intussen hopen we dat het werkt. En bijten we onze tong af als hij weer eens een nieuwe skin koopt. De Oudste Zoon is tevreden met de nieuwe situatie. De ouders weten het nog niet zo, al is er minder strijd, minder gedoe.

Zo heeft Fortnite ook ons leven veranderd.

Zieke game.