Architectuur: Slapen in een Zeerijps orgel

Er zijn van die plekken die je niet snel zult vergeten. Soms is het een heel eenvoudig en onopvallend gebouw, een plein of een park waar je een bijzondere herinnering bij hebt. Het voormalige doopsgezinde kerkje in Zeerijp is zo’n plek voor mij. Toen onze dochter nog maar vier weken oud was, brachten wij er een nachtje door in het orgel. Jawel, in Zeerijp kun je slapen in een orgel. Het werd een onvergetelijke nacht voor ons. Kwam dat door de magische atmosfeer van een tot B&B omgebouwde kerk of toch door onze onrustig slapende dochter? Of door het besef dat we gedrieën familiegeschiedenis aan het maken waren: ‘Weet je nog… toen in dat omgebouwde kerkje?’

Ieder gebouw vertelt een verhaal, en kan ons uitnodigen om met dat verhaal mee te doen. Elke succesvolle ingreep in de openbare ruimte zou daarom tot doel moeten hebben om mensen bij dat verhaal te betrekken. Dat zorgt ervoor dat er een herinnering ontstaat. Ik heb de indruk dat dit verhalende aspect er in onze ­samenleving steeds vaker toe doet. Toen de kersverse Amsterdamse burgemeester Femke Halsema vorige week haar ambt aanvaardde, stelde zij dat het belangrijk is dat Amsterdammers elkaar steeds weer nieuwe verhalen gaan vertellen. Juist als een stad groeit en verandert, is het volgens haar belangrijk om herinneringen te verzamelen en daarmee de geschiedenis te verrijken. In dat verband haalde zij ook een theoloog aan, Walter Brueggemann, die iets moois zegt: herinneringen produceren hoop.

ballingschap

Volgens deze Amerikaanse oudtestamenticus is ‘plaats’ in de westerse theologie veelal geestelijk opgevat, terwijl het in de Bijbel toch steeds om heel fysieke plaatsen gaat. Waarom zijn we dat eigenlijk verloren, zo vraagt hij zich af? Doet het tastbare er dan helemaal niet toe in het ­Koninkrijk van God? Brueggemann gelooft van wel, en vraagt in zijn werk dan ook heel bewust aandacht voor wat volgens hem een centraal thema in de Bijbel is: fysieke plaatsen als gave, belofte én uitdaging. Hij bekijkt de verhalen van Israël met de ogen van een geograaf. Op een creatieve manier neemt hij de lezer mee op een ontdekkingstocht door het Oude Testament, waarbij hij de ontdekkingen vertaalt naar vandaag. Wat steeds opnieuw opvalt is de spanning tussen ‘ballingschap’ en ‘in het thuisland zijn’. Wie een plaats gevonden heeft waar hij zich thuis voelt – een plek vol verhalen en ­verbindingen met een lokale gemeenschap – mag zich volgens hem gelukkig prijzen. Want zo’n plek is verre van vanzelfsprekend. Tegelijkertijd moet diegene zich bewust zijn van het gevaar dat dreigt. Voor je het weet, ben je vergeten dat jouw plek je ook gegeven is, en zwicht je voor de verleiding om misbruik van je privilege te maken door exclusiviteit te claimen.

Uiteindelijk gaat het er niet om hoe dankbaar je bent voor je eigen plek onder de zon, maar om wat je doet voor diegenen die nog steeds landloos rondzwerven en moeten leven van de hoop.

pelgrimsroute

Zo lopen gastvrijheid en kerk-zijn in het werk van Brueggemann in elkaar over. En de voormalige Vermaning in Zeerijp is daar een mooie metafoor bij. Een preekstoel staat er naast een lunchtafel, het orgel bij een campingbedje en het psalmbord hangt in de borrelhoek. En dat in een gebouw dat langs een van de oudste pelgrimsroutes van Europa staat: het Jacobspad naar Santiago de Compostella. Het is in ieder geval een kerkinterieur dat je niet snel zult vergeten.