Trekken Klaver en Asscher in de pensioendiscussie FNV-voorzitter Busker nog over de streep, of blijft hij zich verzetten tegen het akkoord?

Het moet gezegd, Lillian Marijnissen was er dinsdagavond als de kippen bij. Het pensioenoverleg was net afgebroken en haar videomontage met commentaar van de SP stond al op Twitter. Had de voormalige FNV-bestuurder voorkennis?

De opstelling van de SP legt hoe dan ook bloot hoe FNV-voorzitter Han Busker zich de afgelopen maanden aan de onderhandelingstafel gevoeld moet hebben: hoe ver kan hij gaan zonder het militante deel van zijn vakbondsbestuurders en achterban van zich te vervreemden? Dat gebeurde bij het vorige pensioenakkoord in 2011 van vakbeweging, werkgevers en kabinet. Gevolg: opstand in de FNV, aangewakkerd door de SP (‘casinopensioen’). FNV-voorzitter Agnes Jongerius werd weggepest. Het akkoord verdween in de prullenmand na de val van het kabinet.

Sindsdien zijn de pensioenen niet of nauwelijks verhoogd, soms zelfs verlaagd. Het kabinet Rutte III zette de kwestie weer op de agenda en liet de uitwerking aan vakbeweging en werkgevers. Hun steun is nodig omdat zij de pensioenfondsen besturen en zij de hervorming moeten uitvoeren (of kunnen blokkeren). Een klein wonder geschiedde: onder leiding van vergadertijger Mariëtte Hamer (PvdA), voorzitter van de Sociaal-Economische Raad, zijn vakbeweging, werkgevers en deskundigen het eens geworden over een nieuw stelsel. Maar de FNV stelt wel aanvullende eisen aan het kabinet.

Deels zijn die ingewilligd door minister van Sociale Zaken Wouter Koolmees (D66) en premier Mark Rutte (VVD): de AOW-leeftijd gaat in 2024 naar 67 jaar (drie jaar later dan gepland), de boete op vroegpensioenregelingen wordt verlaagd en verdwijnt in het laatste jaar voor pensionering. Pensioensparen door zzp’ers kan met belastingmaatregelen gestimuleerd worden.

Kosten van het pakket: in totaal eenmalig een slordige 7 miljard euro. Voorwaar, een niet te versmaden aanbod, vinden het kabinet en de werkgevers. Zij voegen er wel aan toe dat één eis van de FNV nu onbespreekbaar is: het loslaten van de automatische koppeling van de verhoging van de AOW-leeftijd aan de levensverwachting van 65-plussers. Zoiets kost jaar in jaar uit (structureel) snel 6 miljard euro. Daarover moet in een kabinetsformatie worden beslist, vindt het kabinet. Bovendien: die wens stond in geen enkel verkiezingsprogramma en de FNV kwam er ook erg laat mee, niet tijdens de formatie van Rutte III. Wel kan er een commissie op gezet worden om ernaar te kijken als voorbereiding voor verkiezingsprogramma’s en kabinetsformatie.

Kans laten liggen

Het was onvoldoende om FNV-voorzitter Han Busker dinsdagavond over de streep te trekken. Bitter teleurgesteld kwam Rutte uit het overleg. Als de pensioenen de komende jaren niet verhoogd worden, is dat de schuld van de FNV. ‘Er ligt een faire deal. De vakbeweging laat een kans liggen’, aldus Rutte. Minister Koolmees, met rode ogen van slaapgebrek en emotie, toonde zich ook ‘zeer teleurgesteld’ in de vakbeweging. Werkgeversvoorzitter de Boer noemde de gang van zaken onbegrijpelijk: ‘Op inhoud is het totaal niet te volgen dat de FNV niet durft te springen.’ Waarna een tweede emotie opspeelde: ‘Ik ben ook gewoon verdrietig. Dit falen van instituties gaat verder dan pensioenen, dit raakt de hele samenleving.’

Kop van Jut voor werkgevers en kabinet: Han Busker. Al zeggen alle betrokkenen ook te snappen waar zijn aarzeling vandaan komt. Het trauma van 2011 speelt een grote rol. Enerzijds de interne ruzies. Maar ook het moeizaam bevochten akkoord met Rutte I dat vervolgens door de politiek in het Lente-akkoord achteloos in de prullenmand werd gekieperd – nota bene door de vier partijen die nu Rutte III vormen, aangevuld met GroenLinks.

Vandaar dat Busker rugdekking zoekt bij de linkse oppositie – GroenLinks, SP en PvdA. Maar ook binnen dat kamp is eensgezindheid niet vanzelfsprekend. In naam trekken GroenLinks, SP en PvdA samen op, in de praktijk schuilt in iedere partij een eigen karakter. De SP hield lang de schijn op tot een compromis bereid te zijn, maar trok de handen ervan af toen het compromis naakte. Dat is de FNV informeel ook genoegzaam duidelijk gemaakt. De SP trok zich terug op de vertrouwde compromisloze stellingname: alles of niets. De leus is weer vertrouwd ‘AOW met 65 jaar’. Omdat de SP ook een stemmingmakende vleugel binnen de FNV vertegenwoordigt, werd het zo voor Busker onmogelijk om een akkoord te sluiten zonder risico op een nieuwe burgeroorlog in de FNV.

Wat nu?

Hoe nu verder? De inspanningen van het kabinet waren erop gericht Busker ervan te doordringen dat zijn achterban veel pluriformer is, met ook een groot blok VVD-, PvdA-, GroenLinks- en CDA-stemmers. De PvdA en GroenLinks zouden Busker de rugdekking kunnen bezorgen die hij nodig heeft om alsnog  ‘te springen’. 

Het zal hem en het kabinet zijn opgevallen dat Klaver en Asscher bedachtzamer reageren op het mislukken van de onderhandelingen dan Marijnissen. Beiden benadrukken dat dit een gemiste kans is en dat het kabinet beter naar Busker had moeten luisteren. Ze hebben natuurlijk noten op hun zang, maar begrijpen de beperkte speelruimte op de begroting. Als zij bereid zijn tot een compromis, is het kabinet niet alleen verzekerd van ‘breed maatschappelijk draagvlak’ en een meerderheid in de Eerste Kamer, maar is er ook verbondenheid van alle middenpartijen met de pensioenhervorming. Niet onbelangrijk, omdat die jaren, een paar kabinetten lang, gaat duren. Misschien dat dan zelfs Han Busker het verzet tegen een akkoord achterwege zal laten.

De kans is daarom groot dat het kabinet gaat proberen de onderhandelingen te verplaatsen naar een ander schaakbord, van de polder naar het Binnenhof.

Het wachten is op Koolmees’ openingszet.