Hebben we echt mediagenieke wetenschappers nodig die hun onderzoek in 3 minuten verkopen?

Ze had tot het laatste moment getwijfeld, maar uiteindelijk besloot hersenonderzoeker Angelique Van Ombergen (UAntwerpen) zich toch in te schrijven voor de derde editie van de PhD Cup. “Kijk, nu heb ik nog gewonnen ook”, zegt ze aan de telefoon. Een jury van academici en mediaprofessionals oordeelde dat Van Ombergen haar onderzoek in drie minuten heerlijk helder en net dat tikkeltje beter uitgelegd kreeg dan de zeven andere finalisten.

De voucher van de Vlerick Business School ter waarde van 5.000 euro is mooi meegenomen. “Maar dat is niet het belangrijkste”, zegt Van Ombergen. “Ik hoop dat het enthousiasme van de acht finalisten aanstekelijk werkt om meer jongeren voor wetenschappen te doen kiezen.”

Aan enthousiasme ontbrak het niet in de finale. Aan het einde van de avond begreep het publiek waarom ‘we’ beter bijna-verkeersongevallen dan echte verkeersongevallen bestuderen om de verkeersveiligheid te verbeteren of hoe bacteriën beter ingezet kunnen worden om petrochemisch afvalwater te zuiveren.

Kosmonauten

Het zou best kunnen dat Van Ombergen de trofee mee te danken heeft aan haar actueel en tot de verbeelding sprekend onderzoek. Terwijl techmoguls zoals Jeff Bezos en Elon Musk van de eerste commerciële vluchten door de ruimte dromen, vroeg Van Ombergen zich af wat de impact van ruimtevaart en gewichtloosheid op het menselijke brein is.

Ze onderzocht het effect door voor en na ruimtemissies hersenscans van kosmonauten af te nemen. Wat bleek? Het hersenvocht van ruimtevaarders, dat een rol speelt in de afvoer van afvalstoffen, was na ­de terugkomst herverdeeld. Bovendien herstelde het brein zich niet meteen. Zeven maanden na de landing op aarde was op de scans nog steeds meer hersenvocht dan normaal waar te nemen. 

Of dat schadelijk is, moet nog blijken. Van Ombergen vergelijkt het ter verduidelijking met een arm. “Stel dat je arm één centimeter langer wordt na een reis door de ruimte, dan wil dat nog niet zeggen dat je daar last van hebt.”

Het is een vergelijking die coaches van intensieve mediatraining tevreden zal stemmen. Want meer dan een wedstrijd om een beeldje en een opleidingsvoucher voor de winnaar wil de PhD Cup, een initiatief van Scriptie vzw, wetenschappers vooral helpen om hun werk voor te stellen aan het grote publiek. 

“In Vlaanderen hebben we heel wat toponderzoek, maar dat blijft onderbelicht”, zegt coördinator Arnaud Zonderman. Om een indruk te geven: van de 1.800 doctoraten die elk jaar worden ingediend, geraakt maar een fractie tot bij het grote publiek. “Het gros van de onderzoeken wordt gefinancierd met belastinggeld, het is maar normaal dat mensen te weten komen wat er met dat geld gebeurt.”

Naar waarde schatten

In de academische wereld wordt door sommigen meewarig gekeken naar het competitief element in de PhD Cup, Zonderman vindt dat onterecht. “Onderzoek delen met het publiek is naast onderzoek doen en onderwijs een belangrijke derde taak van wetenschappers. In theorie toch, want de realiteit is dat wetenschapscommunicatie in het huidige academische systeem nog te weinig naar waarde wordt geschat.”

Diabetesarts en -onderzoeker aan het UZ Leuven Katrien Benhalima, die de publieksprijs veroverde met haar  onderzoek naar zwangerschapsdiabetes, kan die redenering volgen. Zij onderzocht bij 2.000 zwangere vrouwen hoe vaak zwangerschapsdiabetes voorkomt. Daarnaast ontwikkelde ze een nieuwe strategie om de diabetes tijdig op te sporen bij zoveel mogelijk vrouwen, zonder daarbij onnodig veel vrouwen te moeten belasten met een uitgebreide – en vervelende – nuchtere suikertest. 

“Dat onderzoek is belangrijk voor alle vrouwen. De technieken die ik leerde tijdens de intense mediatraining helpen me nu om dat nieuws beter te communiceren. De finale is een format om je onderzoek op een leuke manier voor te stellen. Voor een jury is het zeer moeilijk om een oordeel te vellen bij onderzoeksvelden die zo ver uit elkaar liggen.”