De vijf boeken van de week: een eerbetoon aan Gaston & Leo, hoe samen te leven met een psychisch kwetsbare persoon en wie waren de "salonanarchisten" in België? 

Acteur Kobe Van Herwegen brengt met een boek én een musical een eerbetoon aan het bekendste komische duo van Vlaanderen: Gaston Berghmans en Leo Martin. In "Gaston & Leo. Met lach en traan" (uitgeverij Pelckmans) schetst Van Herwegen hun levens op én naast het podium. Dat boek verschijnt exact 30 jaar na het overlijden van Leo Martin. 

De dochters van de komieken stemden in met de publicatie van "Gaston & Leo", dat naast unieke getuigenissen ook nooit eerder gepubliceerde foto's bevat. Van 1972 tot 1993 brachten Gaston & Leo zorgeloze humor op het tv-scherm, in theater- en filmzalen onder de vorm van scetches, (eindejaars)shows en films zoals "Zware jongens" en "Paniekzaaiers". 

Voor vele hedendaagse komieken zijn ze nu nog steeds een inspiratiebron. In het voorwoord van het boek schrijft Stijn Coninx dat ze niet de pretentie hadden politieke of maatschappelijke statements te maken. 

Maar de medaille van hun succes had ook een keerzijde. Eind jaren 80 was er geen plaats meer voor hun humor bij de toenmalige BRT. Die wilde niet meer met "die gepensioneerde komiekskes" werken, vertelt Van Herwegen op Radio 1. Het kwam tot een breuk waar ze enorm onder leden. Het net opgestarte VTM haalde het duo binnen en de populaire "Gaston & Leo Show" werd één van de grote successen van de zender. De pers was vaak hard voor hen en beschouwde hen niet als volwaardige acteurs. 

Ook hun privé-leven was niet zorgeloos. De tweeling van Leo stierf op jonge leeftijd. In de jaren 90 werd bij Gaston darmkanker en bij Leo longkanker vastgesteld. Leo hield zijn ziekte tot het laatste moment verborgen voor het grote publiek. Hij is in alle stilte overleden en begraven, nu 30 jaar geleden.

Griet Frère groeide op met een ouder die psychosegevoelig is. "Het komt voor in de beste families" (uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts) is een mix van haar eigen ervaring, professionele tips en andere getuigenissen. 

Griet Frère (°1988) is historica van opleiding. Momenteel is ze stafmedewerker bij "Similes", een organisatie die naasten van mensen met een psychische kwetsbaarheid verbindt, informeert, steunt en vertegenwoordigt. Door haar ervaring te delen met het grote publiek, heeft ze het gevoel iets positiefs te doen, vertelt ze op Radio 1.  

Eén op de vier mensen krijgt op een bepaald moment in zijn of haar leven te maken met psychische problemen. De emotionele impact op familie en vrienden is groot. Er zijn spanningen, angst en verdriet. De psychisch kwetsbare persoon krijgt meestal professionele hulp, in tegenstelling tot de personen uit zijn of haar dichte omgeving. Als kind heeft Frère maar één keer een gesprek gehad met een psychiater. Ze was toen tien jaar oud. De uitleg die ze kreeg, drong toen niet helemaal tot haar door. "Pas sinds mijn puberteit worstelde ik daarmee. Op dat moment heb ik echt iemand gemist." 

Het gezin erbij betrekken is nodig en helpt zowel de patiënt als de familie, schrijft psychiater Dirk De Wachter in zijn voorwoord bij het boek.  Maar in de praktijk lukt dit vaak niet omdat bijvoorbeeld de patienten dat zelf niet willen of omdat de familie niet opdaagt, de kinderen nog te jong zijn of er geen tijd voor is. 

Frère vertelt dat de invulling van "familie" in het herstelproces heel ruim wordt gezien: het gaat niet alleen om bloedverwanten. "In sommige situaties kunnen vrienden, collega's of buren heel belangrijk zijn".  

Later dit jaar volgt er ook een gelijknamige muziektheatervoor-stelling voor "Te Gek!?", waarin Mathias Vergels - Lowie uit "Thuis" - de verhalen uit het boek verwerkt.

Rond 1900 droomde een schare Belgische intellectuelen en artiesten van een nieuwe wereld. Ze verzamelden zich in communes op het platteland of stichtten hun eigen clubs in de stad. "Geniale knoeiers", noemt Eric Min hen in zijn boek "Zwart wit, anarchisten in België rond 1900" (uitgeverij Pelckmans). 

De Belgische figuren die voorkomen in "Zwart licht" zijn geen anarchisten die aanslagen plegen, maar komen uit het artistiek-intellectuele milieu. "Ik denk dat je ze wel salonanarchisten kan noemen," vertelt de auteur op Klara.  "Tussen hen en die aanslagplegers waren heel weinig banden."

Wat ze wel allemaal deelden, was het verlangen naar een nieuwe, rechtvaardiger samenleving. Eind 19de eeuw wordt gekenmerkt door een grote sociale ongelijkheid en er is armoede en honger. Zowel de socialisten, de links-liberalen als de anarchisten verzetten zich tegen dit onrecht en denken na over nieuwe - utopische - maatschappijmodellen. 

Ook bij ons zien communes het daglicht, "eerder bij wijze van experiment en het was geen succes", vertelt Min.  

Een centraal figuur in "Zwart wit" is Elisée Reclus, een Franse geograaf en schrijver van anarchistische pamfletten. Op uitnodiging van de ULB, de Franstalige vrijzinnige universiteit in Brussel, komt hij in België terecht om geografie te doceren. Maar omdat hij zich niet uitspreekt tegen de anarchistische aanslagen in Frankrijk van dat moment, trekt de ULB zijn aanstelling in. 

Reclus krijgt de steun van bijna de hele links-liberale, links-socialistische en anarchistische bourgeoisie. Er wordt geld ingezameld en een nieuwe universiteit opgericht (die in 1919 opnieuw wordt opgedoekt). Reclus telt onder zijn aanhangers de latere socialistische minister Emile Vandervelde, de architect Victor Horta en Alexandra David-Néel, operazangeres en wereldreizigster.

Vier jaar geleden kreeg de Franse auteur Christophe Boltanski een map met 369 verschillende pasfoto's van één en dezelfde man in zijn handen. De roman "De levens van Jacob" (uitgeverij Cossee) is het resultaat van zijn zoektocht naar de identiteit van deze man en is nu verschenen in het Nederlands. 

De 369 zelfportretten zijn door ene Jacob B’chiri genomen tussen 1973 en 1974 en zorgvuldig in een fotoalbum in stroken van vier ingeplakt. Op elke foto ziet hij er anders uit: soms lachend, dan weer boos, nu met een baard, dan weer strak geschoren en in uniform. Was hij een narcist, acteur, Mossad-spion? Het mysterie wordt nog groter door het etiket op de achterkant van het album  waarop staat: "Bij ongeval gelieve contact op te nemen met het Israëlisch consulaat". 

Het is een filmproducente die de map vindt op een vlooienmarkt, en aan de schrijver bezorgt.  De zoektocht naar een verklaring brengt Boltanski vanuit Parijs naar een eiland voor de kust van Tunesië en naar Israël.

Het is een speurtocht die geen opheldering brengt of een spannende ontknoping kent en die, volgens Christophe Vekeman in zijn recensie op Klara, eerder zorgt voor een anticlimax. 

De filmproducente vraagt Boltanski zijn zoektocht te stoppen en verbiedt hem bovendien ook nog het onderwerp te gebruiken in zijn boeken. De auteur zet door en komt er alsnog achter wie de vijf jaar geleden eerder overleden mysterieuze man was.

Christophe Boltanski is op zondag 26 maart te gast op het Passa Porta Festival in Brussel. 

"Mythen en stoplichten" (uitgeverij Prometheus) is het poëziedebuut van Alara Adilow dat begin deze week de Herman de Coninckprijs ontving. Adilow, een queer schrijfster van Somalische afkomst, groeide op in Nederland, maar woont nu in Antwerpen. 

“Dit debuut is er een van breuklijnen, grenzen en transformaties; een zelfonderzoek naar queerness, genderidentiteit en het vrouwelijk lichaam in de vorm van ontnuchterende gedichten,” schrijft de jury van de Herman de Coninckprijs in haar rapport. 

In de bundel komen de thema’s aan bod die Adilow zelf heel belangrijk vindt. ‘Ik wilde schrijven over queerness en m’n eigen transitie", vertelt ze op Klara. "Poëzie was voor mij een manier om dingen te verwerken waar ik zelf mee worstelde". Adilow ziet poëzie als een soort reddingsboei, iets wat haar erg veel heeft geholpen. 

Wie Adilow live aan het werk wil zien, kan dat op zaterdag 25 maart tijdens het Debutantenbal op het literaire Passa Portafestival in Brussel.