Nieuwe stem restitutiedebat: Sindika Dokolo wil niet wachten, hij koopt gestolen Afrikaanse kunst nu terug

Sindika is het tweede kind van de Congolese entrepreneur Augustin Dokolo Sanu. Als selfmade man heeft Augustin als eerste zwarte man een taxibedrijfje met vijftien taxi’s in Leopoldstad, nog voor de onafhankelijkheid. Als gepassioneerd kunstverzamelaar vult hij zijn huizen in Congo en België met voornamelijk Afrikaanse kunst. 

“Als gamin ben ik op mijn vijftiende mijn eerste verzameling begonnen: ceremoniële messen uit Congo. Ik besefte hoe weinig kennis ik zelf had over kunst uit mijn geboorteland en begon me erin te verdiepen. Die kennis wil ik nu doorgeven aan mijn kinderen.”

In 2014 bezoekt Sindika het Dundo Museum in Angola. Benieuwd naar de wereldbefaamde collectie, beschreven in het boek Art Décoratif Tshokwe: Museu do Dundo uit 1961 van ULB-professor Marie-Louise Bastin, keert hij van een kale reis terug. “Er was een traditionele hut, wat visgerei, c’est tout. Toen ik vroeg naar de stukken, bleek dat deze al jaren verdwenen waren tijdens de burgeroorlog (1975-2002). Angola heeft hard gevochten om na vijfhonderd jaar het juk van de Portugezen van zich af te werpen. Hun eigen cultuur hebben ze altijd beschermd. En nu bleef er een leeg omhulsel over, ontdaan van zijn mooiste schatten. Ik kon gewoon niet de andere kant opkijken.”

In 2015 begint hij via de Sindika Dokolo Foundation aan een ambitieus project: het vinden en terugkopen van de gestolen museumstukken. “In het geval van het Dundo Museum was er duidelijk fotomateriaal van de gestolen stukken. Het speurwerk kon beginnen. Veel Afrikaanse kunst zit in privécollecties.”

Stukje bij beetje duiken de gestolen voorwerpen op. De eigenaars worden gecontacteerd met een niet mis te verstane boodschap: dit is gestolen werk, wij willen het graag terug en zijn bereid u een schadevergoeding te betalen. Zo niet, hoort u van onze advocaten. “Gelukkig is het zover niet moeten komen. Verzamelaars gespecialiseerd in Afrikaanse kunst houden ook van het continent. De imagoschade van een dubieus werk is een enorm risico. Niemand wil voor racist versleten worden. Eigenlijk geef ik mensen de keuze: maak je mee deel uit van een onontkoombare verandering in de kunstwereld of wil je je daartegen verzetten?”

De laatste toevoeging van zijn schattenzoektocht prijkt vanaf vandaag in Bozar, alvorens definitief naar Angola te gaan. “Het argument dat er in het land van oorsprong geen adequaat museum is, gaat helemaal niet op.” Het betreft een Chihongo-masker van de Tshokwe-stam, nummer 243 in het boek van professor Bastin. “Het is mee door die nummering en het archief in Dundo dat we met zekerheid konden zeggen dat dit het gestolen masker was”, zegt Sindika. Op een groene steekkaart afkomstig uit de archieven van het AfricaMuseum in Tervuren vindt hij hetzelfde nummer; het laatste bewijsstuk.

Mondje om te voeden

De discussie rond restitutie wordt volgens Sindika al te vaak vanuit Europees standpunt gevoerd. “Het gaat altijd over ‘wat vinden wij Europeanen van, wat is de verantwoordelijkheid van’. Ik wil vertrekken vanuit het Afrikaans continent. Dit is ons patrimonium. Hoe kunnen deze objecten het meest betekenen voor de Afrikaanse bevolking?”

Maar het zijn de landen van herkomst die hier ook hun verantwoordelijkheid moeten nemen. “Enkele jaren geleden bezocht ik de Akropolis in Griekenland met mijn zoontje. Tussen al de eeuwenoude beelden op het Parthenon stonden nieuwe replica’s. Hun fel witte patina stak af tegen de rest. Mijn zoon vroeg de gids waarom de beelden zo opvielen. ‘Dat is de bedoeling’, zei de gids. ‘Die beelden zijn gestolen door Engeland, en dat moet duidelijk zijn. Ooit komen de beelden terug naar waar ze thuishoren.’

“Die mindset moeten Afrikanen ontwikkelen. Als de grote Europese meesters als Picasso en Matisse onze kunst als visionair beschouwden, waarom doen we dat dan zelf niet? We beschouwen onze kunst zelf als exotisch, verbonden aan bijgeloof van vroeger. Het Chihongo-masker wordt gedragen tijden de rites waarbij een jongen een man wordt. Om dit te vieren, eren ze de kracht en schoonheid van de vrouw. Om een man te worden, dragen ze een masker om even vrouw te zijn. Wat is daar achterhaald aan?”

De sommen die Sindika neerlegt voor de gestolen kunstwerken zijn niet gering. Hoewel vaak slechts een deel van de marktwaarde, wisselt er gemiddeld tussen de 15.000 en 50.000 euro van hand. “Mensen vragen waarom ik bereid ben te betalen voor gestolen waar. Ik ben daar pragmatisch in. Ik wil nu verandering. Bovendien is niet elke Afrikaan een mondje om te voeden. Ik heb de middelen, dus waarom niet?

En hoe staat de man tegenover restitutie vanuit ons land naar zijn vaderland Congo? “Het is aan Congo om restitutie te vragen en de nodige faciliteiten te hebben. Ik ben een trotse Congolees, maar het land staat al dertig jaar op de rand van het faillissement, jammer genoeg. De structurele problemen en corruptie moeten eerst opgelost worden, er moet goed en betaalbaar onderwijs zijn. Maar dat betekent niet dat die discussie finaal gesloten is. Ik ben ervan overtuigd dat Congo zich zal herstellen en dan aanspraak zal maken op zijn rechtmatig eigendom.”

IncarNations loopt tot 6/10 in Bozar