Kunnen bedrijven wereldwijd binnenkort het Pfizer-vaccin ‘kopiëren’?

De VS - net zoals Europa - zaten eerst nog in het ‘tegenkamp’, maar veranderen nu toch van koers. President Biden steunt een opschorting van patenten op coronavaccins, en ook de Europese Commissie volgt en is bereid om over dat voorstel te praten. ‘Een monumentaal moment in de strijd tegen Covid-19', zo noemt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) Bidens plan. En daarmee lijkt een opschaling van de wereldwijde productiecapaciteit toch nog een haalbare kaart.

Voor wie zich al meteen vragen stelt, professor octrooirecht Geertrui Van Overwalle (KU Leuven) legt uit wat een patent juist is en doet: “Een patent is een door de overheid toegekend recht aan een uitvinder, waarmee die anderen kan verbieden om de technologie waarop dat patent rust, te gebruiken voor commerciële doeleinden.”

In het geval van de coronacrisis is de ‘formule’ van Pfizer voor zijn coronavaccin dus beschermd. Een opschorting van het patent zou betekenen dat het farmabedrijf haar technologie moet overdragen aan bestaande productielocaties in andere landen. Daardoor zouden ook bedrijven in ontwikkelingslanden het Pfizer-vaccin kunnen maken, mogelijks voor een lagere prijs.

Dwanglicenties

Maar is zoiets verstandig? Voorstanders menen dat een opschorting nodig is zodat er wereldwijd veel meer en sneller vaccins kunnen geproduceerd worden, en er een einde komt aan de ongelijke verdeling tussen arme en rijke landen. Het zijn dan ook vooral ontwikkelingslanden zoals India en Zuid-Afrika die pleiten voor een vrijstelling. Beide landen kampen met een forse stijging van het aantal besmettingen en er ontstaan steeds meer varianten die ook tot bij ons raken. Farmareuzen zijn dan weer fel gekant tegen het voorstel. Als ze door kennisoverdracht minder verdienen aan hun vaccins, vrezen ze ook minder geld over te houden voor innovatie.

Maar ondanks de tegenzin van farmabedrijven, kan het vrijgeven van patenten op de coronavaccins toch in hun naam beslist worden. “Er bestaat de optie van dwanglicenties, waar de overheid het bedrijf kan verplichten om haar patent tijdelijk te schorsen”, zegt professor Van Overwalle nog. Ook ons land staat open voor discussie, zei premier Alexander De Croo (Open Vld) in de Kamer. “Maar de voorwaarde is wel een betere beschikbaarheid en betaalbaarheid”, aldus de eerste minister. 

_{(Lees verder onder de foto)}

Nochtans brak Vlaams parlementslid Gwendolyn Rutten (Open Vld) begin dit jaar al de lans om patenten op coronavaccins op te schorten, maar kreeg ze toen flink wat tegengas van onder meer partijgenoten. “Ik werd plots een communist genoemd”, zegt ze. “Terwijl het voor mij niks met communisme te maken heeft. We zitten in een wereldwijde crisis. En in oorlog tellen andere regels. Elke mens is potentieel bedreigd door het virus. Het is gewoon niet logisch dat men denkt een oplossing te kunnen beperken tot landsgrenzen. Er moet een plan uitgerold worden waarmee je de hele mensheid beschermt.Overigens, de risico’s die normaal bij de farmasector liggen, werden door de overheden – zeg maar dankzij het belastinggeld van burgers wereldwijd – afgedekt.”

Daar is de reden waarom de gebruikelijke regeling van patentbescherming hier niet van toepassing is, vindt Rutten. “Dan kan je toch moeilijk zeggen: als er resultaat is, is het alleen voor ons.” Vandaag is ze vooral ‘blij’ dat het voorstel - waar ze zelf blijft achterstaan - internationale toppen bereikt. “Voor mij bleef het eigenlijk een kwestie van tijd. De vraag was niet of, maar wanneer de beslissing er komt. En die gaat er komen. Al heeft Europa hier een kans gemist om het leiderschap op te nemen. Ze tonen zich weer als volgers.”

Maar vooraleer er effectief zo’n opschorting komt, moeten er nog wat struikelblokken worden weggewerkt. Zo is er een consensus nodig tussen de 164 landen van de Wereldhandelsorganisatie, maar onder meer Zwitserland, het Verenigd Koninkrijk, Canada en Japan lijken nog niet overtuigd. En ook Duitsland zit in de kar tegen verzet.  Al zou er een opschorting komen, dan nog is een opschaling van de productiecapaciteit nog niet voor morgen. De kennisoverdracht die nodig is om de vaccins te produceren, kan volgens experten tot een jaar duren.