‘Europe First’, maar zijn we daar eigenlijk wel toe in staat?

In welke wereld keren we straks terug van vakantie? De wereld lijkt steeds onvoorspelbaarder en grilliger te worden. Zo ligt het trans-Atlantisch bondgenootschap tussen Amerika en Europa groggy in de touwen. President Trump is als een dolle stier door ­Europa gestormd. Bondgenoten schofferend en tegenstanders stroop om de mond smerend. De eenheid van het Westen lijkt serieus op het spel te staan wanneer een Amerikaanse president de Europese Unie als ‘vijand’ bestempelt, en Europa in één adem noemt met Rusland en China. Pardon?

We keren ook weer terug naar de soap van de Brexit: een mix van Monty Python en Shakespeare. Hoe moeten we ons in godsnaam verhouden tot de totale chaos in de Britse politiek? Verder staan nog de verkiezingen in Beieren voor de deur. Het Oktoberfest, maar dan anders. Die zullen de druk op kanselier Angela Merkel opnieuw fors opvoeren en het politieke huwelijk van CDU en CSU tot op de rand van een echtscheiding brengen. Het was niet alleen een hete zomer, het belooft ook een hete herfst te worden.

Overrompeld

Wat, geloof ik, de schok en gefrustreerde woede over die steeds onvoorspelbaarder wereld extra groot maakt, is dat we ons diep van binnen realiseren dat we helemaal niet klaar zijn om te dealen met de gevolgen van de grillige veranderingen. Politiek en mentaal voelen we ons overrompeld.

Het wegvallen van de Amerikaanse veiligheidsbescherming, het einde van de Pax Americana in Europa: sommigen doen daar laconiek over. Zij zien dit als uitgelezen kans voor Europa om ‘eindelijk eens de ­eigen broek op te houden’. Om het lot in eigen hand te nemen en te komen tot de grote Europese Verbroedering. Donald Trumps ‘verraad van Europa’ zou, zo gezien, een blessing in disguise zijn.

Het klinkt ontzettend stoer – Europa zijn eigen broek laten ophouden –, maar hebben we enig idee wat dit betekent? En of we daartoe bereid en in staat zijn? Bijvoorbeeld militair. Is Duitsland, is Europa, klaar voor de wedergeboorte van een sterk Duits leger? En hoe eens­gezind zien we uit naar een eigen ­Europees kernwapenarsenaal? Het duurt, op z’n best, nog generaties voordat Europa de militair-strategische capaciteit én mentaliteit heeft om zichzelf te verdedigen, als het daar als ‘soft power’ en ‘nooit-meer-oorlog-continent’ al toe in staat is.

De nieuwe wereldwanorde

En wat betekent ‘eigen Europese broek ophouden’ geopolitiek? Hoe wil Europa zich laten gelden als ­global actor in een wereld van rauwe machtsstrijd en sterke autoritaire mannen (m/v)? Wie wordt dan de sterke man van Europa? Welke Europese leider krijgt hetzelfde handelingsvermogen toebedeeld als Xi, Trump of Poetin? EU-President Tusk? De Duitse bondskanselier? Een tweehoofdig directoraat van Duitsland en Frankrijk? Hoe heftig moet Europa bedreigd zijn, willen de kleinere landen daar ooit mee instemmen. Of is een hyperdivers samen­gestelde statenbond als de EU per ­definitie ongeschikt voor eenhoofdig leiderschap? En wat betekent dat dan weer voor het nastreven van ­‘Europe First’ in de nieuwe wereld­wanorde?

Dit alles laat ook de Brexit niet onberoerd. Het Verenigd Koninkrijk is altijd een belangrijke tussenschakel geweest in het trans-Atlantisch bondgenootschap. Met zijn special relationship met de Verenigde Staten (voordat Trump op het toneel verscheen). Maar die situatie is totaal verschoven, alsof er een tapijt onder Westminster is weggetrokken. De Brexit is in het luchtledige terecht­gekomen, tussen Europa en Amerika in, en dreigt de Britten in een geopolitiek isolement te storten. Dat is slecht voor het Verenigd Koninkrijk, maar ook voor ons, Europeanen. In een vijandiger wereld waarin Europa zijn militaire camouflagebroek en zijn economische golfbroek steeds meer zelf schijnt te moeten ophouden, kunnen we de Britten ­helemaal niet missen. Het wordt tijd dat dit geopolitieke besef doordringt in de kantoorburelen van Brussel.

Het Verenigd Koninkrijk mag niet van Europa vervreemd raken. De EU moet daarom met spoed de puur technocratisch-legalistische benadering van Brexit loslaten. In de wereld van Xi, Trump en Poetin is Brexit geen EU-verdragsjuristen-hobby, maar een politieke halszaak. Chef­sache. Hoogste tijd voor de Europese regeringsleiders om tot een intelligent geostrategisch vergelijk met het Verenigd Koninkrijk te komen.