25 boeken om cadeau te doen

CULINAIR

Hendrik Dierendonck, Carcasse

Nooit ofte nimmer zou hij een restaurant beginnen, zei Vlaanderens beroemdste slager Hendrik Dierendonck. Tot het idee begon te sluimeren om iets te doen met de industriële ruimte achter de familiale beenhouwerij in Sint-Idesbald. In 2015 opende Carcasse de deuren en dat is ook de titel van Dierendoncks tweede boek. Vlees dus, geen grote stukken, maar wel het beste van het beste. En authenticiteit, want in Carcasse vind je niet alleen recepten met rundvlees, ook het weer tot leven gewekte Menapische varken krijgt een plaats, inclusief de poten en de oren. En o ja, toetjes zijn voor mietjes. (MV)

Niki Segnit, Kookbijbel. Het ene recept leidt naar het andere

Acht jaar geleden schreef Niki Segnit De smaakbijbel, door iedereen in het vak erkend als een basiswerk. “Als ik me afvraag of ik pastinaak in mijn visstoof kan doen”, zei Yotam Ottolenghi, “dan kijk ik in De smaakbijbel of die twee smaken bij elkaar passen.” Segnits Kookbijbel werkt verder op dat idee, maar dan op een heel ander vlak. Opnieuw staat verwantschap centraal, maar nu van ingrediënten. Het was Segnit immers opgevallen dat je van een basisrecept met behulp van enige variatie uitkomt bij heel wat andere, verwante recepten. Een echt ‘familiekookboek’ dus, dat toont hoe beignets, churros, blini’s en Amerikaanse pannenkoeken uit hetzelfde nest komen. (MV)

Anna Jones, Vegetarisch het jaar door

Aardbeien in december en asperges in augustus? Natuurlijk is dat mogelijk, maar Anna Jones moet er niet van weten. Je moet met de seizoenen mee-eten, beweert ze, en dus eet je in de winter kool en in de zomer boontjes, heel veel fruit en natuurlijk ook een paar bloemen, want voor ieder seizoen heeft Jones haar favoriete eetbare bloemen toegevoegd. Eten is voor Anna Jones trouwens meer dan voedsel naar binnen werken. Het gaat gepaard met een manier van leven, van verantwoord omgaan met de wereld en jezelf, en van bewust in het leven te staan. (MV)

Gill Meller, Time. Een jaar & een dag in de keuken

Authenticiteit is al jaren het slagwoord in het culinaire wereldje. Dat geldt ook voor dit kookboek dat het ritme van de dag volgt: ochtend, middag en avond. Beginnen doet we met een oer-Britse kedgeree, halverwege komen we een gebakken makreel tegen en we eindigen met een glaasje sleedoornlikeur. Wanneer Meller over koudgerookte forel schrijft, sta je klaar om zo’n vis in je schoorsteen te gaan hangen en je zou maar al te graag in de keukens staan die hij heeft bezocht. Of om het met Vlaanderens culinairste boekhandelaar Bart Van Aken te zeggen: “Je wil gewoon alles maken en eten wat in dit boek staat.” (MV)

NON-FICTIE

Johan Op de Beeck, De zonnekoning

Hij was zowel het beste als het slechtste wat Frankrijk kon overkomen. Van een stel barbaarse boeren met wie geen land viel te bezeilen, vormde Lodewijk XIV zijn volk om tot Europese burgers, maar hij schafte ook de godsdienstvrijheid af en zette aan tot een genadeloze jacht op alles wat protestants was. Tijdens zijn regeerperiode van 72 jaar voerde hij onophoudelijk oorlog en liep hij Vlaanderen daarbij om de haverklap onder de voet. Maar tezelfdertijd bouwde hij Versailles, stichtte hij de Academies en haalde hij grootheden als Huygens en Leibnitz naar Parijs. Controversieel maar onmogelijk te negeren, die Louis XIV. (MV)

Wolfram Eilenberger, Het tijdperk van de tovenaars

Na de massaslachting van de Eerste Wereldoorlog kon niets nog als voorheen zijn. Literatuur, beeldende kunst en architectuur reageerden verslagen of furieus op het echec van het humanistisch idealisme, en ook de filosofie bleef natuurlijk niet onaangetast. Dat de Duitse, en meteen ook de hele Europese filosofie in het decennium dat erop volgde haar ultieme hoogtepunt zou bereiken, mag dus niet echt verbazen. In Het tijdperk van de tovenaars volgt Wolfram Eilenberger de vier meesterdenkers van die tijd en plaatst hen in een breder cultureel en historisch kader.

Eilenbergers stelling is dat WO I definitief een einde maakte aan de objectiviteit van de werkelijkheid. De mens was niet langer een domme spons die de werkelijkheid opnam, maar wel een kijkend, denkend en sprekend wezen dat er via zijn taal mee interageerde. Daarom ging Ludwig Wittgenstein in zijn Tractatus logico-philosophicus op zoek naar het onderscheid tussen zinvolle en zinledige beweringen; bedacht Walter Benjamin zijn marxistische cultuurkritiek tijdens het flaneren in Parijs en Berlijn; en kon Heidegger stellen dat je pas echt begrijpt wat een hamer is door er een spijker mee in de muur te slaan.

En dan was er nog Ernst Cassirer, die zich in tegenstelling tot de anderen wel degelijk een erfgenaam van Immanuel Kant voelde, en stelde dat mensen verschillende symbolische systemen naast elkaar gebruiken die niet altijd met elkaar corresponderen. Onze artistieke en rationele impulsen hanteren immers een andere taal, respectievelijk de symbolische en de natuurlijke.

In de jaren 1920 werd de menselijke taal het onderwerp bij uitstek van de filosofie, maakt Eilenberger overtuigend duidelijk, en dat is het tot op de dag van vandaag gebleven. De Frankfurter Schule, Jacques Derrida noch de ecologische filosofie zouden ooit bestaan hebben zonder die vier tovenaars uit het interbellum. (MV)

Leslie Jamison, Ontwenning

Op haar dertiende proefde Leslie Jamison voor het eerst alcohol en ze vond het ongemeen lekker. Tien jaar later schreef ze aan de befaamde Iowa Writer’s Workshop de sterren van de hemel. Tenminste, op de momenten dat ze niet ladderzat op haar rug naar die sterren lag te kijken, want ze leefde toen van de ene black-out naar de andere. Inmiddels ontwend, schreef Jamison een boek vol literaire getuigenissen over de invloed van alcohol op het creatieve proces. Een veelal negatieve invloed, zo blijkt, ook al beweerde John Berryman dat er iets voor nuchterheid te zeggen valt, maar niet veel. (MV)

Nick Hunt, Waar de wind waait

Wind is meer dan luchtdrukverschil. Nick Hunt wandelde anderhalf jaar lang door Europa omdat hij legendarische winden met namen als Mistral, Föhn en Sirocco wilde voelen en hij ontdekte hoe diep zij in onze cultuur verankerd zitten. Zwitserland dankt zijn onafhankelijkheid aan de Föhn, in Triest is er een museum waar ze wind bewaren in tupperwaredoosjes, en wat te denken van de Jugo, die van Noord-Italië over Slovenië naar Kroatië waait, geassocieerd wordt met ziektes en ook wel de Afrikaanse wind wordt genoemd? Of hoe een natuurboek ook politiek relevant kan zijn. (MV)

Michel Wuyts & Ann De Craemer, Groot Vlaams Wielerwoordenboek

Vlaanderen is een wielerland en het Vlaams is een wielertaal. Zeg tegen een Nederlander dat je met afgesneden benen onmogelijk een groot mes kunt draaien en hij hoort het wellicht in Keulen donderen. Of in het beste geval op de Cauberg tijdens de Amstel Gold Race. Harken, kwakken of zwadderen? We hadden er in feite ook geen idee van, maar Wuyts en De Craemer leggen het allemaal uit, de een met voorbeelden uit de koers en de ander aan de hand van spitse woordspelingen. (MV)

Richard Sennett, Stadsleven. Een nieuwe visie op de metropool van de toekomst

Hoe overleven mensen in metropolen en hoe kun je volgepropte steden toch aantrekkelijk maken? De briljante socioloog Richard Sennett voert ons in het bejubelde Stadsleven mee naar Parijs, Barcelona en Shanghai, naar de achterbuurten van Medellín en naar het hoofdkantoor van Google op Manhattan. Sennett schrijft aanschouwelijk en tuigt zijn discours op met talloze voorbeelden over de spanning tussen ville – de fysieke, tastbare stad – en cité, het gevoel van samenleven in een stad. Zijn pleidooi voor een ‘open stad’, waar ruimte is voor onvoorspelbaarheden en experiment, toont respect voor het verleden, maar idealiseert het evenmin. Sennett zorgt voor een karrenvracht praktisch toepasbare ‘stads’-inzichten. (DL)

Arno Kantelberg, De stijl van de schrijver. Schrijvers & hun kleding

Waarom zal Herman Brusselmans zijn haar nooit afknippen? Waarom was Hugo Claus ‘elegant als een olifant’? ‘Kleding is een informatiedrager’, vindt Arnon Grunberg. Maar wat wil Grunberg met zijn soms erg eclectische outfits zeggen? Dat vraagt de Nederlandse stijlpastoor Arno Kantelberg zich af in De stijl van de schrijver. Ruim dertig mannelijke Nederlandstalige auteurs veegt Kantelberg de mantel uit of geeft hij een vestimentair standje. Perfect boekje voor wie wel eens wil snuisteren in schrijversgarderobes. En natuurlijk wordt ook ‘baas der brillenbazen’ Tom Lanoye gemonsterd. (DL)

KUNST EN FOTOGRAFIE

David Lynch. Someone Is In My House (catalogus)

Wie niet op de monumentale Lynch-expo in het Maastrichtse Bonnefantenmuseum raakt (nog tot 28 april 2019), kan zich alleszins verblijden met de catalogus Someone Is In My House. Filmmaker David Lynch (72), die als kind al fervent tekende, ziet zichzelf in de eerste plaats als beeldend kunstenaar. In dit bevreemdende, luxueuze boek regeren duisternis en surrealisme. Er passeren honderden schilderijen, tekeningen, foto’s, lampsculpturen, filmstills, collages en installaties de revue, van vroege sleutelwerken tot zeer recente creaties. Het gitzwarte lynchiaanse universum toont zich ambigu, onvoorspelbaar en tergend dreigend, maar ook vaak humoristisch. Perfect kijkvoer voor winterse nachtuilen, tuk op een onverhoedse decembernachtmerrie. (DL)

Frida Kahlo. Making Her Self Up (catalogus)

Een stormloop veroorzaakte Frida Kahlo (1907-1954) dit jaar bij haar expo in het Londense Victoria & Albert Museum. De dame met de beroemdste wenkbrauwen van de kunstwereld intrigeert in dit neofeministische tijdperk meer dan ooit. Voor de catalogus Frida Kahlo: Making Her Self Up is het woord somptueus welgekozen. Na haar dood werden Kahlo’s bezittingen bewaard in haar Casa Azul in Mexico City. Haar kledij, juwelen, cosmetica, beenprothese en andere persoonlijke bezittingen, net als haar outfits, werden tot in de finesses opnieuw gefotografeerd. Met zes insert-boekjes en tal van iconisch beeldmateriaal beleef je een totale onderdompeling in leven en werk van de charismatische surrealiste. (DL)

Saul Leiter. In My Room

In de intieme setting van zijn New Yorkse studio aan East 10th Street nam Saul Leiter tussen 1952 en ca. 1970 regelmatig naaktfoto’s in zwart-wit. In My Room toont een minder bekend aspect van de Amerikaanse straat- en modefotograaf. Zijn vrouwelijke naakten zijn teder en trots. De modellen, met wie hij soms het bed deelde, zijn volkomen op hun gemak, taboeloos en achteloos spontaan. Soms ogen ze verlegen, dan weer zelfbewust. ‘Steeds zijn ze partners en volwaardige deelnemers in een give-and-take, een evenwaardige dialoog, zich bewust van de camera en de fotograaf’, schrijft Carole Naggar in de inleiding. Invloeden van schilders als Bonnard, Vuillard en Matisse zijn voelbaar in dit sensuele spel met licht en lichaam. (DL)

Vivian Maier. The Color Work, (voorwoord Joel Meyerowitz)

‘Een van de fotografische waarheden is dat de beste straatfotografen leren om onzichtbaar te zijn. Of tenminste, zichzelf overtuigen dat ze het zijn’, zo schrijft Joel Meyerowitz in het voorwoord bij het grootse boek Vivian Maier. The Color Work. En onzichtbaar was ze, de mysterieuze fotograferende nanny uit Chicago, van wie in 2009 liefst 150.000 negatieven werden ontdekt. Sindsdien is vooral haar zwart-witnalatenschap volop geëxploreerd. Maar ook haar kleurenfoto’s tonen haar uiterst oplettende oog voor het straatleven en het menselijke gedrag. Ook hier stuiten we op beelden van onwaarschijnlijk hoge makelij, waarmee Maier zich postuum meet met de toonaangevendste 20ste-eeuwse fotografen. (DL)

JEUGD

Jacques & Lise, Viktor, Van Halewyck

Viktor droomt er al lang van een cheeta te schieten. Wanneer dat echt gebeurt, is hij eerst heel trots, maar daarna doet de wroeging haar intrede. Hij wil niet dat de vrienden van de cheeta treuren, dus beslist hij de plek van het dier in te nemen. Vormgevers Jacques Maes en Lise Braekers, die eerder al verrasten met Duif en Oskar, wonnen met dit boek maar liefst twee Global Illustration Awards op de recentste Frankfurter Buchmesse. Volledig terecht natuurlijk, want het boek ziet er niet alleen prachtig uit, het maakt kinderen vanaf zes jaar ook vertrouwd met het concept ‘geweten’. (MV)

Oliver Jeffers, Samen hier. Wijs worden uit de wereld

Oliver Jeffers tekende en schreef dit boek onmiddellijk na de geboorte van zijn zoontje. Het is een welkomstcadeau en tegelijk ook een introductie in het leven. Op welke planeet is hij terechtgekomen? Hoe zien de andere mensen eruit? En de dieren? En wat heeft zijn lichaam nodig om te overleven? Als hij ooit vragen heeft, zal zijn papa er zijn om die te beantwoorden, of iemand anders natuurlijk. Het is een mooie boodschap in deze harde tijden, zowel voor kinderen als voor hun ouders, want voor deze laatsten lijkt dit boek net zo relevant als voor hun kroost. (MV)

Bart Moeyaert, Tegenwoordig heet iedereen Sorry

Bianca voelt zich eenzaam omdat haar al een paar keer aan zijn hart geopereerde broertje Alan meer aandacht krijgt dan zij. Tot Alan op een dag een speelvriendje uitnodigt en niemand minder dan soapactrice Billie King diens moeder blijkt te zijn, de vrouw naar wie Bianca al jaren opkijkt. Het wordt een dag vol inzicht voor het meisje, inzicht dat haar naar dat vaak gebruikte, maar weinig gemeende woordje sorry leidt. Maar zij meent het, uit het diepst van haar hart. Veel zeggen met weinig woorden en zinnen schrijven die uitnodigen tot herlezen? Bart Moeyaert kan dat. (MV)

Annet Schaap, Lampje

“Het beste kinderboek van 2018 is er gewoon een uit 2017”, lacht Laura Vandenhende, die de jeugdafdeling van boekhandel Paard van Troje leidt. “En het is maar de vraag of het vlug van die plaats verstoten zal worden.” In de traditie van Tonke Dragts Brief aan de koning, Thea Beckmans Kruistocht in spijkerbroek en Jan Terlouws Koning van Katoren debuteerde Annet Schaap met het fantastische Lampje, een boek voor iedereen van acht tot achtentachtig jaar en daar ver voorbij. Het gaat over een meisje dat samen met haar vader op een rots in zee in een vuurtoren woont en iedere avond de lamp moet aansteken, tot opeens de lucifers op blijken te zijn. (MV)

FICTIE

Ilja Leonard Pfeijffer, Grand Hotel Europa

Groot, groter, grootst. In al zijn facetten ademt Grand Hotel Europa van Ilja Leonard Pfeijffer een zekere hybris. Van de chique titel tot het dwingende volume, van de uiterst welluidende stijl tot het brede thematische armgebaar: branie en bravoure zijn bij de Nederlandse inwoner van Genua standaard inbegrepen.

Pfeijffer is er eens goed voor gaan zitten, aan zijn schrijftafeltje op de Piazza delle Erbe. Wat krijgt de lezer in dit vijfgangenmenu zoal op zijn bord? Hij offreert ons een roman over het in zijn voegen krakende Europa en over een jacht op een Caravaggio-schilderij, met als baseline de schipbreuk lijdende liefde van een ‘schrijver’ – Ilja genaamd – voor de blauwbloedige kunsthistorica Clio. Er wordt wat afgetafeld en gereisd, met breedvoerige uiteenzettingen over de uitwassen van het massatoerisme, tegen het decor van het overspoelde Venetië. Is de Dogenstad met haar façadisme en hang naar het verleden het ultieme voorbeeld van wat Europa te wachten staat: een lot als historisch pretpark?

Met een terugblikkende hoofdfiguur die zich verschanst in een afbladderend luxehotel, lijkt dat onontkoombaar. Of komt de toekomst uit de migratie? Pfeijffer giet zijn exposés in een uitwaaierend epos en raamverhaal met opnieuw dat vertrouwde haasje-over tussen pose en authenticiteit én een heilzame dosis zelfspot.

Boulimie dreigt. En toch. Wie de eerste vijftig pagina’s van Grand Hotel Europa heelhuids doorstaat, zal blijven doorlezen. Pas dan komt de schrijver echt onder stoom. Van een wat vileine typologie van toeristentypes stuiteren we in smakelijke conversaties tussen het merkwaardige kransje hotelgasten. Er wordt door Europa gesjeesd – van Amsterdam tot Skopje – en er wordt gereflecteerd over de aantrekkingskracht van nostalgie én ‘de voorspelbaar vervreemdende rimram’ op de Biënnale in dat ‘decadente kut-Venetië met zijn rolkoffertjes’.

Toch houdt Pfeijffer het ritme hoog. Dit boek leest even soepel als het glas Negroni dat hoofdpersonage Clio wel eens door haar keel klokt. Stilistisch hoeft Pfeijffer van niemand lessen te krijgen met – zoals hij ergens noteert – zijn ‘marmeren zinnen, bronzen woorden en beelden van goud, zilver en jade’. Wellustig spiegelt hij zich aan Damien Hirst: ‘Groots moet het zijn en overdadig, een overweldigende orgie van fantasie en de technische perfectie van de commercieelste kitsch.’

Grand Hotel Europa, waarin hij thema’s oppikt uit Brieven uit Genua en La Superba, is niet alleen een overrompelende leeservaring, Pfeijffer zadelt je ook op met tonnen denkstof. Wie doet het hem na in de huidige Nederlandse literatuur, met zo’n grote greep de tijdgeest het vuur aan de schenen leggen en een lange neus maken tegen al die brave, petieterige romannetjes vol first world problems? Hooguit A.F.Th. van der Heijden. En die schreef dit jaar ook al zo’n ijzersterk boek. (DL)

Julian Barnes, Het enige verhaal

Sinds de dood van zijn vrouw Pat Kavanagh in 2008, is de herinnering het grote thema geworden in de romans van Julian Barnes. In Het enige verhaal neemt Paul al schrijvend steeds meer afstand van de grootste liefde die hij ooit beleefde, toen hij op z’n 19de een relatie begon met de achtenveertigjarige Susan. Tien jaar duurde hun steeds knellender aanvoelende omhelzing en op zijn dertigste moest Paul bekennen dat alles achter de rug was. Een sprookje werd het nooit, toont Barnes bijtend scherp, maar gaan liefde en pijn niet hand in hand? En zorgt de grootste liefde niet voor de grootste pijn? (MV)

Kamila Shamsie, Huis in brand

In een tijd waarin culturele, religieuze en nationale identiteiten steeds vaker met elkaar in conflict lijken te komen, is een roman die wijst op de universaliteit van bepaalde thema’s heel erg welkom. Huis in brand is een hedendaagse herwerking van Sophocles’ Antigone, waarin een jonge vrouw moet kiezen tussen de wet die haar beveelt haar broer buiten de stadspoorten achter te laten als aas voor de gieren en de rechtvaardigheid die eist dat ze hem zelf begraaft. De Pakistaans-Britse Kamila Shamsie plaatst haar verhaal in een hedendaags kader van moslimextremisme en moslimhaat en verkiest daarbij onomwonden het goede boven het juiste. (MV)

Johan Harstad, Heterdaad. De verzamelde werken van Frode Brandeggen bezorgd door Bruno Aigner

De Noor Johan Harstad kent u natuurlijk van het onvergelijkelijke, 1.200 pagina’s tellende Max, Mischa & het Tet-offensief, waarvan de exemplaren nog steeds als kraakverse broodjes over de toonbank vliegen. Om zijn zinnen wat te verzetten tijdens het uitputtende schrijfproces, begon Harstad een vijftiental ultrakorte misdaadromans te componeren. In Heterdaad legt hij de conventies van het genre compleet in de luren. Auteur van de miniplots is de fictieve schrijver Frode Brandeggen, die na een geflopte avant-gardistische roman zijn toevlucht zocht in de misdaadliteratuur. Zijn detective Heterdaad weet altijd weer moeiteloos op het juiste moment de misdadiger te klissen – op heterdaad, natuurlijk. Maar waarom komt de uitvoerige voetnotenman Bruno Aïgner vervolgens op de proppen? Het fraai vormgegeven Heterdaad is een prettige misdaadpastiche voor de meerwaardezoeker. (DL)

Matias Faldbakken, De Hills

Uit eten gaan is nooit meer hetzelfde na lezing van het uitstekende De Hills van de Noor Matias Faldbakken. Deze kundig vertelde roman speelt zich af in het gelijknamige café-restaurant dat al honderdvijftig jaar zijn traditie koestert. De onberispelijke kelner van dienst observeert, zwijgt, dient en denkt er het zijne van. Tot een jonge vrouw zijn gewoonten aan het wankelen brengt én de veranderende buitenwereld zich hevig opdringt. Wordt hier het oude, versteende Europa op de korrel genomen? Een meticuleus verzorgd boek – let op de cover – dat de gesprekken aan de feestdis ongetwijfeld pittig oppookt. (DL)

Vladimir Nabokov, Verzamelde gedichten

Zoek je nog een verbluffend poëtisch geschenk? Dan stelen de smaakvol vormgegeven Verzamelde gedichten van Vladimir Nabokov ongetwijfeld je hart. Deze tweetalige, integrale vertaling bestrijkt Nabokovs complete dichterlijke productie. Het palet is, net als in zijn proza, zeer divers. De gedichten gaan over vlinders, schaatsen, erotiek en liefde, de Russische revolutie, ballingschap, eenzaamheid of een Amerikaanse koelkast. De toon varieert van demonisch tot lucide, dan weer parodistisch, visionair, weemoedig of vol mededogen. Dichter Huub Beurskens heeft Nabokovs poëzie ‘grotendeels zijns wijs, deels eigenwijs’ vertaald, ‘stiekem ook in de hoop zo nu en dan wat instemmend gemompel te vernemen of zijn glimlach te zien verschijnen’. (DL)

Met dank aan Wouter Cajot van boekhandel ’t Stad Leest, Steenhouwersvest 16, Antwerpen (facebook.com/tstadleest), en aan Bart Van Aken en Laura Vandenhende van boekhandel Het Paard van Troje, Kouter, Gent.