Trombose na coronavaccin: hoe zeldzaam is het? En is het risico groter dan bij rokers of vrouwen die de pil nemen?

Een trombose in combinatie met te weinig bloedplaatjes elders in het lichaam: dat is tot nu toe vastgesteld na het toedienen van de coronavaccins van AstraZeneca en Johnson & Johnson (J&J). Het gaat telkens om een zeer klein aantal gevallen op miljoenen toegediende doses en het Europees Geneesmiddelenbureau benadrukt dat de voordelen van de vaccins overduidelijk opwegen tegen die mogelijke, zeldzame bijwerkingen. Bovendien ligt het risico op een trombose voor wie effectief COVID-19 krijgt vele malen hoger.

In het geval van AstraZeneca en J&J gaat het dus om een combinatie van bloedklonters en een te laag aantal bloedplaatjes. "Bij die zeldzame tromboses gaan er bloedplaatjes samenklitten", zegt professor cardiologie Thomas Vanassche. "Dat zorgt voor bloedklonters. Tegelijk blijven er minder gezonde bloedplaatjes over. Dat kan dan weer interne bloedingen veroorzaken. Het gaat dus om een combinatie van het vormen van bloedklonters en interne bloedingen." 

De tromboses treden vooral op in de hersenen of in de buikstreek. In sommige gevallen kan iemand hieraan overlijden, maar vaker niet dan wel. Het EMA bekijkt de meldingen van de positieve kant: we kunnen er alerter voor zijn, en als we op tijd naar de dokter stappen, kan er nog ingegrepen worden. 

Mogelijke symptomen van een op til zijnde trombose na inenting zijn: 

• kortademigheid
• pijn in de borst
• gezwollen benen
• aanhoudende pijn in de buikstreek
• aanhoudende (zware) hoofdpijn
• vertroebeld zicht

Deze vorm van tromboses is niet te verwarren met klassieke tromboses of bloedklonters. Tromboses ontstaan door het stollen of klonteren van bloed. Zulke bloedklonters kunnen er op hun beurt voor zorgen dat aders verstopt raken. Als dat gebeurt, kan het bloed niet meer optimaal rondgaan. Weefsels krijgen dan te weinig zuurstof.  

Dit soort “klassieke” tromboses komt helaas vaak voor, vooral bij ouderen. Er zijn mensen die zo’n “klassieke” trombose kregen nadat ze gevaccineerd werden, maar wanneer miljoenen mensen gevaccineerd worden, is dat normaal. Mensen krijgen nu eenmaal tromboses. Het is dus perfect mogelijk dat iemand een trombose krijgt na vaccinatie, zonder dat er een verband is. 

“Voor alle duidelijkheid: er is geen enkele aanwijzing dat die klassieke tromboses veroorzaakt worden door eender welke vorm van vaccinatie”, zegt Vanassche. “Veel mensen met een hoger risico op tromboses zijn bang voor het vaccin van AstraZeneca. Die mensen hoeven absoluut niet bang te zijn. Zij hebben zeker wél een vaccin nodig."

Tromboses komen (helaas) ook veelvuldig voor los van vaccinaties. De kans op een gewone trombose ligt er zelfs hoger dan de kans op de zeldzame mogelijke bijwerking bij AstraZeneca en J&J. Bovendien zijn er bepaalde risicofactoren die spelen. Om de cijfers van het risico op trombose bij vaccinatie in perspectief te plaatsen, heeft een Portugese arts volgende grafische voorstelling gemaakt : 

Voor de  cijfers heeft de arts zich gebaseerd op verschillende studies, maar ze hebben wel enige nuance nodig.  Dat de vaccins van AstraZeneca en J&J effectief tromboses zouden veroorzaken, is bijvoorbeeld nog niet bewezen. Dat de anticonceptiepil tromboses kan veroorzaken, staat wel vast. Het risico lijkt ook te stijgen met de leeftijd. Al blijft de kans klein. De cijfers over het risico  variëren ook van studie tot studie. 

Ook van roken wordt aangenomen dat het de kans op tromboses verhoogt. Roken tast immers de kwaliteit van de bloedvaten aan. Er kunnen ontstekingen in de vaatwand optreden die de stollingsfunctie van het bloed activeren. Zo ontstaan er tromboses. Wie zijn hele leven kettingroker is, zal natuurlijk meer kans lopen op tromboses dan iemand die slechts af en toe een sigaret opsteekt. Die nuance is niet af te leiden uit de cijfers in de grafiek. 

Bij covidpatiënten is de meest voorkomende vorm van trombose een longembolie. Dat zijn bloedstolsels in de longen die een zuurstoftekort veroorzaken. Ongeveer de helft van de covidpatiënten op intensieve zorg heeft er last van. 

Het gaat bij het coronavaccin van J&J om 8 gevallen op ruim 7 miljoen toegediende doses in de Verenigde Staten. In Europa zijn nog geen gevallen bekend, meldde het EMA op zijn persconferentie, maar J&J is in ons continent nog nauwelijks uitgerold.

Bij de acht mensen met de zeer zeldzame bijwerking waren zeker zes vrouwen. Zij waren tussen 18 en 48 jaar oud met een gemiddelde leeftijd van 33 jaar en ze ontwikkelden de bijwerking in de tweede week na de vaccinatie. Het ging telkens om een trombose in de hersenen of in een buikader. Eén vrouw overleed. "Dat we er ondanks dat kleine aantal gevallen zo dicht op zitten, is goed nieuws, want het betekent dat alles bijzonder goed wordt opgevolgd", benadrukte het EMA. "Het is ook goed dat we ervan op de hoogte zijn: zo kunnen dokters en de mensen zelf er alert voor zijn." 

J&J is net als AstraZeneca een vectorvaccin: daarbij wordt gebruik gemaakt van een bestaand, onschuldig verkoudheidsvirus (een adenovirus) waaraan een stukje van de genetische code van het coronavirus wordt toegevoegd. Ons lichaam leert zo de indringer te herkennen en kan een verdedigingsreflex aanleren, om zich zo als het ware te trainen voor als er een échte coronabesmetting aankomt.  

Deze week zijn de eerste inentingen met J&J gepland in Vlaanderen. Concreet staan 25.000 spuitjes op de planning van de in totaal 233.000 voorziene vaccinaties. (lees door onder de foto)

Heel waarschijnlijk wel. Het gaat in elk geval om dezelfde verschijnselen. Al houdt het EMA nog een slag om de arm zolang er nog onvoldoende wetenschappelijk bewijs is. Het vaccin van AstraZeneca en de universiteit van Oxford werd ontwikkeld op basis van een adenovirus van een chimpansee, dat van J&J op basis van een menselijk adenovirus. Bovendien zou het om een ander spike-eiwit gaan, gaf het EMA nog mee (de klauwen waarmee het virus zich vastklampt aan menselijke cellen, red.).  

Vaccinoloog Pierre Van Damme had het in "De wereld vandaag" over "een zeer vergelijkbaar patroon: een trombose die optreedt samen met een bloedplaatjesaantal dat afneemt en die vooral bij vrouwen onder de 60 voorkomt." Het is dus wellicht dezelfde aandoening, die wellicht door een immuunreactie in ons lichaam wordt opgewekt.

Bij AstraZeneca ging het oorspronkelijk om 86 gevallen op 25 miljoen inentingen in Europa, zo maakte het EMA twee weken geleden bekend. 18  personen zijn daarbij overleden. In ongeveer twee op de drie gevallen ging het om een hersentrombose, in ongeveer één op de drie om een buikadertrombose.

Het waren vooral vrouwen onder de 60 die complicaties ontwikkelden. Intussen is het aantal gevallen opgelopen tot 287 wereldwijd, waarvan 142 in Europa, al is er natuurlijk al veel meer ingeënt met AstraZeneca. Maar het EMA benadrukte nogmaals dat de voordelen van een vaccinatie ruim opwegen tegen de mogelijke risico’s van deze heel zeldzame bijwerkingen. 

Dat het cijfer hoger ligt bij AstraZeneca hoeft evenwel niks te betekenen: er zijn nu eenmaal al veel meer spuitjes gezet met dat vaccin en door de grote media-aandacht voor de mogelijke bijwerking is er ook veel meer op gefocust en wellicht meer over gerapporteerd. "Men ging er bij AstraZeneca actief naar zoeken, dus het zou kunnen dat dit aantal ook bij J&J nog licht toeneemt", zegt Pierre Van Damme, "maar het blijft qua grootteorde toch een bijzonder zeldzame aandoening." 

Toch is het niet uitgesloten dat België later deze week beslist om een leeftijdsgrens in te stellen voor het toedienen van J&J, zoals eerder al gebeurde voor AstraZeneca (dat een maand lang enkel aan mensen ouder dan 55 wordt toegediend). Dat zei vaccinoloog Isabelle Leroux-Roels in "Terzake".

Bekijk hier het gesprek met vaccinoloog Leroux-Roels in "Terzake" (tekst loopt door onder de video):  

Ook het Russische Spoetnikvaccin is een vectorvaccin. Tijdens een studie bij 22.000 personen was er sprake van één geval van bloedklonters. Ook in Rusland, waar het vaccin al massaal is toegediend, zijn er enkele meldingen geweest van heel zeldzame bloedklonters, al hebben de Russische autoriteiten ontkend dat die te maken hadden met het vaccin. 

Het EMA heeft in Europa nog geen officiële meldingen gekregen, "maar we zijn er zeer alert voor", klinkt het. 

Tot nu toe hoorden we nog weinig of niks van dergelijke problemen bij Pfizer en Moderna, twee vaccins die we net als AstraZeneca in België al gebruiken. "De zeldzame combinatie van trombose met tegelijk een verlaagd aantal bloedplaatjes hebben we daar nog niet gezien. Er zijn wel enkele gevallen gemeld van verlaagde bloedplaatjes, óf van tromboses, maar daar stopt het dan ook bij", zegt Van Damme. 

Ook het aantal gevallen ligt lager: bij Pfizer zou het gaan om 25 meldingen van tromboses (op ongeveer 59 miljoen vaccinaties) en bij Moderna om 5.  Die aantallen liggen zo laag, dat we niet kunnen bepalen of er een verband zou kunnen zijn met de vaccinatie, want tromboses komen nu eenmaal ook gewoon voor onder de bevolking. Ook het EMA bevestigde dat: de aantallen bij Pfizer en Moderna liggen té laag om een mogelijke link ook maar te kunnen vermoeden.  

Beluister hier het gesprek met vaccinoloog Pierre Van Damme in "De wereld vandaag" (tekst loopt door onder het audioblokje):