‘Kun jíj mij helpen?’ werkt beter dan ‘Help!’ roepen

Arnhem

‘Ik denk dat je het zelf even moet proberen’, zegt instructeur Jeannette Heerschop van het Rode Kruis. Vanachter de bank in haar huiskamer in Arnhem haalt ze een levensgrote pop zonder benen tevoorschijn. Ze gaat op haar knieën zitten. ‘Ga maar tegenover mij zitten, dan vertel ik hoe je moet reanimeren.’ Oeps. Ik moet eerlijk bekennen dat ik een van die vele Nederlanders ben die dit altijd voor zich uit geschoven heeft. Natuurlijk, hulp bieden is belangrijk bij een hartstilstand, maar hoe dat moet, dat zou ik ooit nog weleens leren.

Met een schaar knipt Heerschop vlot het witte T-shirt van de pop open. Al achttien jaar geeft ze EHBO en reanimatiecursussen. De borstkas moet vrij zijn van kleding, anders kun je niets doen met een AED, vertelt ze. Een AED staat voor Automatische Externe Defibrillator. Het is een slim, draagbaar apparaat dat bij een hartstilstand met een elektrische schok het hart weer op gang brengt. Ze hangen op allerlei plekken: in winkelcentra, bij sportverenigingen, maar ook bij bedrijven. Belangrijk, want hulp in de eerste zes minuten na een hartstilstand is van levensbelang.

Onderzoek van het Rode Kruis wees woensdag uit dat echter maar weinig mensen zonder kennis van EHBO of reanimatie het apparaat durven gebruiken. Zo’n AED kan binnen twee minuten aangesloten zijn, legt Heerschop uit. ‘Ook door mensen die er nooit mee werken.’ Met een druk op de knop start het programma en klinken luid en duidelijk instructies. Bijvoorbeeld waar twee elektrodes te vinden zijn in het apparaat. Die elektrodes zijn een soort stickers die op het ontblote lichaam kunnen worden geplakt. Een bijgevoegde tekening laat precies zien waar dat moet. Het bedienen van een AED en het geven van reanimatie is in een dagdeel te leren. ‘Een cursus kost minder dan 75 euro en sommige zorgverzekeraars vergoeden het zelfs’, meldt Heerschop. ‘Vaak denken mensen dat het gevaarlijk is om een stroomstoot te geven met een AED. Maar niet jij, maar het apparaat beslist of dat nodig is. Een kind kan de was doen.’

onontbeerlijk

Het gaat niet alleen om inzet van een AED. Op tijd starten met reanimatie en mond-op-mondbeademing is ook onontbeerlijk bij een hartstilstand. Als de AED er nog niet is, is het advies dan ook daar alvast mee te beginnen. Maar hoe doe je dat? Terug naar de pop op de grond. ‘Als je bij een slachtoffer komt, wil je eerst weten of hij nog bij kennis is. Begin maar met praten’, moedigt Heerschop aan. ‘Hallo, hoort u mij?’, vraag ik. Geen antwoord. ‘Hij reageert niet, druk even zijn schouders naar beneden.’ De pop blijft levenloos liggen. ‘Dan is er dus iets mis’, zegt Heerschop. ‘In zo’n geval bel je 112.’ Het samenspel met de meldkamer is juist voor mensen die niets van reanimeren weten belangrijk, onderstreept ze. ‘Vaak luisteren ze via de speaker mee. Je zult dan horen dat je de ademhaling moet controleren. Als die er niet is of raar klinkt, moet je al gauw gaan reanimeren.’ En ze laat zien hoe dat moet. ‘Zet één hand op het midden van het borstbeen, een beetje aan de onderkant, waar het ophoudt’, vervolgt Heerschop en ze wijst op de muis van haar hand. ‘Het gaat om dit deel, daar doe je je andere hand bovenop. Je strekt je armen – zet je ellebogen op slot – en duwen. Duwen!’, moedigt ze aan. Dat blijkt nog een stevig klusje, de weerstand van het induwen is voelbaar en komt overeen met de werkelijkheid, bevestigt ze. ‘En nu tempo maken, en één, en twee, en drie, elke seconde twee borstcompressies. En daarna houd je de neus van de persoon dicht en blaas je twee keer lucht via de mond in. Zoveel dat de borstkas omhoog komt. En dan weer dertig keer masseren. Dit alles gedurende twee minuten en dan neemt iemand anders het over. Stel dat intussen iemand met een AED aankomt, dan ga ik gewoon door met massage, terwijl diegene de AED aansluit. Je gaat net zo lang door tot de ambulance er is. That’s it. Mensen denken vaak dat het ingewikkeld is, maar dat is het niet. Je moet het even weten en het liefst geoefend hebben.’

aangewezen persoon

Als iemand op straat een hartstilstand krijgt, begrijpen omstanders al gauw dat er hulp nodig is. Zo’n omstander vraagt zich op zo’n moment allereerst af of hij wel de aangewezen persoon is om iets te ondernemen, weet gedragswetenschapper Reint Jan Renes over het psychologische effect dat in zo’n stressvolle ­situatie optreedt. ‘Mensen die geen verstand hebben van reanimeren pakken dan niet zomaar een AED. Ze beseffen dat áls ze iets doen, ze ook verantwoordelijk zijn. En dus kijken ze al heel snel om zich heen, zo van: zouden anderen dat niet moeten doen? Met meerdere omstanders is er namelijk sprake van een soort gedeelde verantwoordelijkheid. Ook treedt al gauw de tweede vraag op: ‘Kán ik wel hulp bieden’?’ Die twee psychologische effecten leveren al gauw een ‘giftige context’ op waarin de kans klein is dat er gehandeld gaat worden. En dat ondanks het feit dat mensen echt wel de relevantie van hulp inzien. Dat is een gedragsparadox. Vergelijk het met het feit dat je ook wel weet dat gezond eten ­belangrijk is. Maar toch trek je ’s avonds om 22.00 uur een zak chips open. Als je ziet dat het op dat niveau al gebeurt, dan is de drempel om in te grijpen in een context waarin je je niet vertrouwd voelt, nog veel groter.’ Anders is het als iemand hulp nodig heeft en er maar één omstander is. ‘Je ziet zo’n persoon dan doorgaans snel handelen. Hij is immers de enige optie.’

eerste impuls

De stressvolle situatie van een noodgeval leidt ertoe dat mensen geen ­rationele afwegingen meer kunnen maken. ‘Dat moet je niet onderschatten.’ Stress leidt tot gehoor geven aan de eerste impuls, verklaart Renes. ‘Mensen verstijven of gaan juist iets doen. De enige mogelijkheid om altijd voor de juiste impuls te kiezen, is door een situatie te oefenen. Kinderen moeten eigenlijk al in het onderwijs vertrouwd raken met handelend optreden.’ Renes heeft wel een idee hoe mensen sneller in beweging kunnen komen bij een incident. ‘Maak persoonlijk contact. Spreek als slachtoffer iemand aan: ‘’Kun jij mij helpen?’’ in plaats van “Help!”. En als een slachtoffer buiten bewustzijn is, kan een omstander proberen de anonimiteit op te heffen door verbinding met anderen te maken: ‘’Zullen we samen helpen?’’ Als een groepje omstanders elkaar al kent, is de kans op hulp groter. Zijn mensen vreemden voor elkaar, dan is het wat lastiger. Want juist dan is het voor een individu makkelijk om even weg te kijken, omdat er een gedeelde verantwoordelijkheid is. Het zou een onderzoek waard zijn om te kijken hoe je die situaties nog sneller kunt oplossen. Dat is in het geval van ­benodigde snelle inzet van de AED nog nooit bekeken.’ <