Zes oud-Sovjet-republieken kunnen buffer met Rusland vormen, maar EU is uitbreidingsmoe
De Europese Unie verkeert in een spagaat: er is behoefte aan een buffer met Rusland, maar de EU ziet niks in toetreding van zes oud-Sovjet-republieken die die buffer kunnen vormen. Vrijdag is er een EU-top.
Het projecteren van stabiliteit - dat is momenteel een geliefde uitdrukking bij de Europese Unie en de Navo. Europa weet zich omgeven door een ring van wankele regio's en doet wat het kan om het continent af te schermen voor een 'spill over' in de vorm van ongecontroleerde migratiestromen en terrorisme. Volgende week wordt er in Abidjan gesproken met Afrikaanse leiders, maar eerst is er vandaag in Brussel een top met zes ex-Sovjet-republieken. Dat wordt een dagtocht door een mijnenveld vol licht-ontvlambare geopolitieke gevoeligheden.
Tastbare resultaten
In 2009 werd het zogeheten Eastern Partnership gelanceerd, een samenwerkingsverband tussen de EU en zes oostelijke buren: Oekraïne, Wit-Rusland, Moldavië, Georgië, Armenië en Azerbeidzjan. Dit wordt de vijfde top. Niet eerder kwam men bijeen in Brussel. Zie het als een bewijs dat het de EU menens is, zeggen Europese diplomaten.
De zes landen werden na het opheffen van de Sovjet-Unie onafhankelijk maar transformeerden niet tot moderne democratieën naar westerse snit. Oekraïne is in conflict met pro-Russische rebellen; Georgië raakte in 2008 in oorlog met Rusland; Armenië, Wit-Rusland en Azerbeidzjan worden autocratisch geregeerd; vrouwen en homo's hebben het moeilijk; er heerst armoede terwijl bestuurders zich bezondigen aan vriendjespolitiek en zelfverrijking.
De EU wil voor 2020 met de partners tastbare resultaten bereiken bij het versterken van de economie, het bevorderen van goed bestuur, het bestrijden van corruptie, het verminderen van de afhankelijkheid van Russisch gas en het opbouwen van een maatschappelijk middenveld van onafhankelijke media en mondige burgers. Doel: het vergroten van de 'stabiliteit en weerbaarheid van onze buurlanden'.
Doel van de EU: het vergroten van de 'stabiliteit en weerbaarheid van onze buurlanden'
MH17
Daarmee is ook de Europese veiligheid gediend, is de redenering. Want de oostelijke partnerlanden zijn minder ver van ons bed dan we denken.
De ramp met de MH17 liet Nederland voelen hoe dichtbij een gewapend conflict in een verafgelegen land als Oekraïne kan komen. Voorts is er de angst dat instabiele gebieden een bron worden van vluchtelingenstromen of een doorgangsroute voor terroristen. Kijk wat er de afgelopen jaren op Europa afkwam vanuit het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Wat in het zuiden gebeurde, kan ook in het oosten.
Er is de angst dat instabiele gebieden een bron worden van vluchtelingenstromen of een doorgangsroute voor terroristen
Onzichtbare gast
De EU moet wel behoedzaam manoeuvreren. Een onzichtbare gast aan tafel is vandaag Rusland. Al een tijdje is er een touwtrekken aan de gang tussen Europeanen en Russen over invloedsferen. Moskou verdenkt de EU ervan verder te willen oprukken naar de Russische grenzen. Brussel stelt dat de samenwerking met de zes oostelijke staten niet gericht is tegen Rusland. 'De EU eist van geen van haar partners dat ze kiezen tussen de EU of andere landen.'
Wit-Rusland, Azerbeidzjan en Armenië zullen dat ook niet doen. Zij koesteren de oude banden met Moskou en hebben met de EU geen associatie- of handelsakkoorden gesloten die onder meer voorzien in visumvrij reizen voor hun burgers. Oekraïne, Georgië en Moldavië hebben dat wel. Zij hebben alle drie grondgebied dat bezet wordt door Russische troepen, wat ze de beschutting van Europa doet zoeken. Als het aan hen ligt, zijn de gesloten overeenkomsten de opmaat voor het EU-lidmaatschap.
Uitbreidingsmoe
Dat is dan meteen de tweede reden waarom de Europese leiders op de top niet voorzichtig genoeg kunnen zijn. Menig westelijke lidstaat voelt, in tegenstelling tot die in Oost-Europa, niets voor toetreding van die landen. De Nederlandse regering heeft na het verloren Oekraïne-referendum de overige EU-landen zelfs uitdrukkelijk laten beloven dat het associatieakkoord met dit land niet automatisch voorsorteert op een lidmaatschap.
Ook Duitsland is terughoudend. De EU is uitbreidingsmoe. Mochten er ooit weer nieuwe landen worden toegelaten, dan moet er 'prioriteit' worden gegeven aan de staten van de westelijke Balkan, zei deze week Antonio Tajani, voorzitter van het Europees Parlement.
Een toetreding van die oostelijke partnerlanden die dat willen, lijkt daarmee ver weg. In de ontwerp-slotverklaring van de top staat dat de deelnemers 'de Europese aspiraties en Europese keus van de betrokken partners erkennen'. De term lidmaatschap valt niet. De boodschap is: samenwerken ja, toetreden nee. Of voorlopig nee.
In de ontwerp-slotverklaring klinkt de boodschap: samenwerken ja, toetreden nee. Of voorlopig nee
Evenwicht
Het is een delicaat zoeken naar het juiste evenwicht. De EU wil de oostelijke landen ook niet van zich vervreemden. Ze kunnen dienen als buffer. Vanuit Londen kwam donderdag het bericht dat premier May zal pleiten voor een eensgezinde aanpak tegen 'de dreigementen en destabilisatiepogingen van vijandige staten als Rusland'.
Toch blijft de samenwerking ingewikkeld. De Wit-Russische president Loekasjenko, soms Europa's laatste dictator genoemd, blijft weg en stuurt zijn minister van Buitenlandse Zaken. Van de 28 EU-leiders zijn er zo'n 20 aanwezig. De Franse president Macron is er niet, net als premier Mark Rutte. De thuis in politiek nood geraakte Duitse kanselier Merkel bevestigde pas donderdagmiddag haar komst. Die was onzeker geworden - een signaal dat de stabiliteit binnen de EU ook niet meer is wat het was.