ParkeerWekker voor de rechter

Het zal niet vaak voorkomen dat een start-up die pas een half jaar bezig is al zo vaak in het nieuws is geweest. ParkeerWekker is sinds september actief als een dienst voor gebruikers in tien steden om scanauto's te detecteren als ze voorbij hun auto of gebouw rijden, waarna een melding volgt zodat men alsnog het parkeertarief kan voldoen. In de ogen van de gemeente Amsterdam is dit een ongewenste dienst. In november eiste de gemeente dat ParkeerWekker zijn activiteiten staakt, omdat het tegen de regels van het Amsterdamse parkeerbeleid in zou gaan. Er werd ook meteen gedreigd met een rechtszaak. Dat bleek geen loze dreiging: er loopt momenteel een procedure bij de voorzieningenrechter die op 1 februari uitspraak zal doen.

Met name door de stappen van de gemeente heeft ParkeerWekker niet te klagen over publiciteit. Met de aanstaande kortgedinguitspraak zal dat ook niet snel afnemen. In de kern draait het in deze kwestie om de volgende vraag: Is een dergelijke dienst te beschouwen als een handig geheugensteuntje om vergeetachtige, goedwillende automobilisten te helpen alsnog te betalen voor parkeren, of een middel dat doelbewust gebruikers helpt om boetes en de betaling van parkeergeld te ontlopen? Tweakers sprak met oprichter Luis Roman om wat meer inzicht te krijgen in de dienst. In dit artikel zal vooral worden stilgestaan bij de technische werking, de relevante privacyonderwerpen en wat er valt te verwachten van de aanstaande rechterlijke uitspraak.

Het ontstaan van het idee

Neem een studie bedrijfskundige informatica, vergeetachtigheid, interesse in computer vision en een zekere frustratie over de manier waarop boetes via scanauto's worden uitgedeeld. Het resultaat is ParkeerWekker. "Ik liep al lang rond met het idee, al zeker zo'n vijf jaar", vertelt Roman. "Het is een beetje scratch your own itch, het combineren van technologie en een eigen frustratie. In de tijd dat ik studeerde was de theorie van neurale netwerken er al wel, maar was de computerkracht nog niet ver genoeg om het in de praktijk te kunnen brengen. Het gaat vooral om de ontwikkelingen bij gpu's, dat je daarmee veel snelle berekeningen kan maken. In de laatste jaren is dat sterk toegenomen en dus nu kan het wel."

Roman benadrukt niet tegen parkeerregels of parkeerbelasting te zijn, maar wel tegen onnodige boetes en de wijze waarop wordt gehandhaafd. Hij noemt de inzet van de scanauto's een 'geoliede boetemachine'. "Die vinden wij oneerlijk naar de automobilist. Neem een basisschool, waar om 15.00 uur honderdvijftig ouders tegelijk hun kind gaan ophalen. Die scanauto rijdt daar voorbij en kan een heleboel boetes uitdelen en een algoritme ontdekt patronen. Als dat patroon ontdekt is, zal de scanauto steeds vaker langs die school gaan. Het is natuurlijk niet de bestuurder die denkt: ik ga die ouders lekker pakken. Het is het algoritme dat de route bepaalt van zo'n scanauto. Dat maakt het oneerlijk in onze ogen: je zet eigenlijk een machine gemaakt door bureaucraten en ingenieurs in tegen menselijk gedrag. Dan weet je bij voorbaat al wie er gaat winnen. Koude rekenkracht of gedrag van mensen die in de chaos van de dag regels overtreden."

De werking van ParkeerWekker: computer vision

De dienst ParkeerWekker wordt gevormd door een app en een neuraal netwerk dat gevoed wordt door camerabeelden. Een dashcam of beveiligingscamera herkent een scanauto en vervolgens volgt binnen een paar seconden een pushmelding naar de gebruiker. Na het scannen van het kenteken door een scanauto geldt er doorgaans nog een zogeheten handelingstijd waarin de automobilist de tijd heeft alsnog zijn parkeer-app aan te zetten of te betalen bij een automaat. Het idee daarachter is dat er bijvoorbeeld een rij bij een parkeerautomaat kan staan en dat het niet eerlijk zou zijn om een goedwillende automobilist dan toch nog te beboeten. Soms is er na een melding ook sprake van een parkeerwachter die binnen die paar minuten met een scooter komt aanrijden om te constateren of een boete op zijn plaats is of niet. Het gebeurt echter ook dat een boete al meteen wordt opgelegd na een constatering van niet-betalen door de scanauto, zonder dat er nog een handmatige controle aan te pas komt.

Computer vision zijn de twee toverwoorden die het systeem maken tot wat het is. "Je bent eigenlijk aan het labelen", licht Roman toe. "Al tijdens het trainen geef je de computer aan dat iets de uitkomst moet worden. Afhankelijk van hoeveel uitkomsten je wil, label je dan je data. Het algoritme zal dan steeds proberen zo optimaal mogelijk toe te werken naar dat label, dus bijvoorbeeld een scanauto of een gewone auto. Naarmate dat steeds vaker gebeurt, tellen de gemiddelden of de waarden per pixel, op naar een scanauto. Dat begint heel ruw en wordt steeds gedetailleerder."

Het bedrijf gebruikt daarbij een convolutional neuraal netwerk, of cnn. De naam komt van bepaalde wiskundige bewerkingen die op de benodigde vergelijkingen worden uitgevoerd, genaamd convoluties. Bij een convolutie worden twee functies gecombineerd tot een nieuwe functie. Het is te beschouwen als een soort deep neural network waarin niet alle neuronen met elkaar in verbinding staan. Dat reduceert de complexiteit en maakt het netwerk geschikter voor zijn taak van beeldherkenning. Over het algemeen heeft een pixel linksboven in een foto immers weinig te maken met een pixel rechtsonder. Bij cnn's worden afbeeldingen opgedeeld in kleine rasters van goed behapbare stukjes, zodat de complexiteit binnen de perken blijft.

Roman legt uit dat er allerlei filters worden toegepast op de data. "Bijvoorbeeld voor hoekjes, vormen en kleuren. Maar dat hangt heel erg af van welke insteek je kiest. Dit gedeelte van het neurale netwerk hebben we zelf helemaal getraind. Maar daarnaast komt er nog veel meer bij kijken. Zo verwerken we heel veel plaatjes, ik denk wel duizenden beelden per seconde met alle camera's bij elkaar. Dat is eigenlijk een Kubernetes-cluster waarbij je heel makkelijk replica's kan maken van een stukje software. Dat kan je heel goed opschalen. Daar zitten een soort dockercontainers in en die kun je kopiëren zodat ze meewerken aan dezelfde taak. In de backend hebben we dan Redis, een key-value store die voor de beeldverwerking zorgt. Daar worden alle beelden van de camera's in het geheugen opgeslagen en dus niet op disk geschreven, om het snel te houden. Dan gaat een multithreaded Python-script er overheen om de beelden verder te verwerken en langs het getrainde model te halen. Dit alles gaat in bijna realtime, dus als een scanauto voorbij rijdt, heb je een paar seconden later al je melding, zodat de gebruiker bijvoorbeeld zijn parkeer-app kan aanzetten." Zo'n pushmelding kost 1,49 euro per keer.

Populariteit van scanauto's

De opkomst van een dienst als ParkeerWekker hangt rechtstreeks samen met de inzet van scanauto's. Steeds meer gemeenten zetten deze auto's in voor de handhaving van het parkeerbeleid. Met een dozijn camera's op het dak scannen de auto's alle kentekens die in een bepaald gebied in beeld komen. Dat maakt het handhaven een stuk efficiënter op het vlak van aantal te controleren auto's. Hoogleraar Transportbeleid van de TU Delft Bert van Wee zei in 2019 tegen het AD dat het mogelijk is veel meer auto's per uur te controleren, waardoor beboeten goedkoper wordt. Een woordvoerder van de Gemeente Amsterdam gaf aan dat een scanauto ongeveer 1200 scans per uur kan maken, tegenover ongeveer een 70 controles per uur die een medewerker handmatig invoert op een draagbaar apparaat. Ook leidt de automatisering tot meer inkomsten via de naheffingen, simpelweg omdat er meer auto's worden gecontroleerd. Volgens Van Wee is er ook nog een andere positieve bijkomstigheid voor gemeenten: de preventieve werking die uitgaat van scanauto's. Men blijkt minder snel het risico van niet betalen te nemen.

Parkeerboetes via scanauto's en relatief veel succesvolle bezwaarschriften

Geldt ergens een parkeertarief en worden er via een scanauto kentekens gevonden die niet hebben voldaan aan de betalingsverplichting, dan kan een boete volgen. Echter, het kan zo zijn dat iemand net bezig was om aan zijn betalingsverplichting te voldoen. Dat laatste leidt tot verzet vanuit automobilisten, omdat er dan niet altijd even goed rekening wordt gehouden met de omstandigheden van een geval. Dat kan leiden tot onterecht opgelegde boetes. De NOS schreef onlangs dat in 2019 in Rotterdam en Utrecht 75 procent van de ingediende bezwaarschriften tegen door scanauto's opgelegde boetes werd toegekend. Kortom, in die gevallen ging de boete van tafel. In Amsterdam en Den Haag lagen die percentages wat lager, met respectievelijk 66 en 37 procent, maar duidelijk is wel dat een formeel protest tegen boetes door scanauto's kan lonen.

Appjection, een dienst die helpt bij maken van bezwaar tegen verkeersboetes, stelde dat dat komt omdat de menselijke maat ontbreekt. Volgens de dienst is het feit dat de handhaving volledig digitaal plaatsvindt een van de mogelijke verklaringen voor de onterechte boetes. Daardoor worden 'de omstandigheden van het geval niet meer voldoende meegenomen, zoals laden en lossen of het activeren van de parkeerapp of betaalautomaat'. De dienst geeft aan dat er soms ook fouten worden gemaakt met de software van de scanauto's en de registratie van gemeenten, zodat soms iemand met een ontheffing, vergunning of invalidenparkeerkaart alsnog een boete kan krijgen. De gemeente Amsterdam was het niet eens met deze analyse en stelde dat de menselijke maat gewoon aanwezig is. Zo zou er een coulancebeleid zijn en worden 'niet betaalde boetes' handmatig gecontroleerd aan de hand van omgevingsfoto's en foto's van het kenteken. In het geval van twijfel zou een controleur ter plekke gaan kijken.

Privacy

Roman erkent dat het niet prettig wonen is in een samenleving waarin je continu het gevoel hebt dat je gefilmd wordt. "Daarbij helpen onze camera's ook niet mee natuurlijk", zegt hij. Maar de oprichter is stellig in zijn oordeel dat er bij ParkeerWekker geen privacyissues aan de orde zijn. "Ons algoritme ziet alleen een auto, of het een scanauto is of niet. Fietsers en voetgangers interesseren ons niet. Die zien we niet en daar doen we niks mee. We negeren het direct, ook omdat het alleen maar meer resources zou kosten voor ons systeem om dat ook nog te gaan te verwerken. Ook kentekens doen we niets mee. Dus we gebruiken helemaal geen data die iemand uniek kan identificeren."

Volgens Roman is dat een groot verschil met de gemeente. "Als gemeente weet je op een bepaald moment waar iemand is door het kenteken. En via convenanten worden die gegevens, mits opgevraagd, ook gedeeld met de belastingdienst of de politie. Dat is een bijkomend nadeel van de scanauto. Waar gaan ze het nog meer voor gebruiken? Het begint onschuldig, maar je ziet zo'n doelverschuiving wel plaatsvinden, want die camera's zitten toch al op het dak dus je kan ze ook voor allerlei andere doeleinden gebruiken. Al moeten we niet overdrijven, we leven niet in China."

Het is alleen niet ondenkbaar dat een voetganger of fietser ook toevallig gefotografeerd wordt en zichtbaar is in een shot waarin een (scan)auto wordt gefotografeerd. Dat kan in potentie een privacyissue opleveren, maar volgens Roman is dat in zijn geheel niet aan de orde. "De beelden zijn zo korrelig dat je geen mensen kan herkennen. Bij het inlezen van de beelden maken we ze al kleiner, want dan kost het minder processorkracht om die beelden te verwerken. Ons neurale netwerk heeft niet zoveel details nodig om die scanauto te herkennen. Maar een fietser zal niet eens gezien worden, want de camera herkent alleen auto's. Hij kijkt niet naar fietsers. En als je een reguliere auto erop hebt staan, is dat zo korrelig dat je het kenteken ook niet kan zien. Dus strikt genomen verwerken wij helemaal geen persoonsgegevens, want daar is het te korrelig voor. Het is ook nog een stream aan data, waarbij niks wordt opgeslagen. Daarbij draait het om de vragen of het een scanauto is of een gewone auto. Er valt geen privacy te schenden, want we hebben niks dat uniek identificeerbaar is."

Hoeveelheid gebruikers en eigen camera's

Hoeveel gebruikers Parkeerwekker heeft, wil Roman niet zeggen. Op het moment van schrijven staat op de eigen website dat er 796 boetes zijn bespaard onder gebruikers. Dat zou een totaal boetebedrag van 51.342 euro hebben bespaard. Op een totaal van tien steden waarin ParkeerWekker actief is, is een gemiddelde van ongeveer 80 bespaarde boetes nog niet zo indrukwekkend. Het is dan ook aannemelijk dat de dienst relatief gezien nog in de kinderschoenen staat. Dat zou ook vrij logisch zijn, gelet op het feit dat in Nederland dashcams nog eerder uitzondering dan regel zijn. Tenslotte heb je pas het meeste aan de dienst als je ook echt moeiteloos een camera vanuit je eigen auto kan inzetten en niet hoeft uit te gaan van IP-camera's bij gebouwen en huizen.

Roman erkent ook dat op dit moment dashcams met 4G nog nauwelijks een rol spelen bij ParkeerWekker. Daarom komt de start-up met een eigen camera, die zal werken volgens het plug-and-play-principe en waarvan de accu het acht uur zal volhouden, zodat het niet nodig is het apparaat steeds aan en uit te zetten. De camera wordt momenteel geproduceerd en ontwikkeld. Deze is vooruit te bestellen op de website van het bedrijf, kost 99 euro en zou eind april leverbaar moeten zijn. Op de website geeft de start-up ook instructies voor gebruikers om een eigen IP-camera in te zetten.

Slot: vooruitblik op de rechtszaak

De zitting in de rechtszaal vond plaats op 18 januari. Het betreft een kort geding, waardoor er relatief snel een uitspraak volgt. In principe zal die op 1 februari volgen. De verliezende partij kan vervolgens in beroep gaan en een bodemprocedure aanspannen, wat dan al gauw een jaar of langer zal duren.

Het is op voorhand lastig te zeggen wat de uitkomst gaat worden, maar Roman zegt er positief in te staan. Waarschijnlijk zou iedereen publiekelijk zeggen er met vertrouwen in te gaan, maar in dit geval lijken daar ook wel de nodige objectieve redenen voor te zijn. Internetjurist Arnoud Engelfriet sprak eerder over een 'vervelend geurende dienst' en zei dat er volgens hem een 'asociaal geurtje' aan de app zit. Maar in zijn ogen is het lastig om er juridisch gezien iets aan te doen, wat hij met name stoelt op het staatsrechtelijke beginsel dat een grondrecht niet zomaar ingeperkt mag worden; daar is dan een formele wet voor nodig, oftewel een wet die door de regering en Staten-Generaal is aangenomen.

Het grondrecht in kwestie is hier artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, oftewel de vrijheid van meningsuiting. Want in essentie behelst ParkeerWekker een melding of informatieverstrekking. Engelfriet: "Ik zie gewoon geen kans om een informatieverstrekking te verbieden zonder een expliciete wettelijke basis. Natuurlijk is er een gemeentelijke APV, maar die verbiedt niet dat je meldt waar scanauto's rijden. En de vraag is of zo'n verbod proportioneel zou zijn voor het doel en of er geen reëel alternatief is."

De gemeente Amsterdam lijkt het te gooien op privacyschending en het aanzetten tot belastingontduiking. Dat laatste kan verklaard worden doordat parkeerboetes niet administratiefrechtelijk worden afgedaan, zoals dat gaat bij de meeste snelheidsboetes via de Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften. Dat geld gaat via de zogeheten Mulderbeschikking, ofwel de brief van het CJIB, rechtstreeks naar de centrale overheid. Parkeerboetes in gemeenten worden daarentegen gezien als een naheffingsaanslag en worden dus fiscaalrechtelijk afgehandeld. Daarmee gaat de betaling van een boete naar de gemeente.

Engelfriet wijst erop dat het ontduiken van belasting strafbaar is, maar hij betwijfelt of de gemeentebelasting daar ook onder valt. Bovendien kan je je afvragen of de werkwijze van ParkeerWekker wel voldoet aan het criterium van 'aanzetten tot'. "Dit is niet een situatie van een adviseur die zegt hoe je je aangifte moet doen". Bovendien lijkt er ook een soort precedent te zijn in de vorm van Flitsmeister. Engelfriet denkt dat dat voorbeeld vooral gebruikt zal worden als verdediging dat ParkeerWekker onder de uitingsvrijheid valt, maar hij stelt dat het ontbreken van een wettelijke regeling die dit zou verbieden al genoeg zal zijn als verweer. En dan kun je je ook nog afvragen of deze zaak niet te complex is voor een kort geding en in hoeverre voldaan is aan de spoedeisendheid, een belangrijke voorwaarde bij een kort geding.