Teken van de tijd

Een verjaardag als crisismoment – voor het Internationaal Strafhof in Den Haag is dat volgens Amnesty International helaas maar al te waar. Het laat duidelijk zien, hoe de wereldpolitiek is veranderd in de twintig jaar sinds de idealen achter het Strafhof werden vastgelegd in het Statuut van Rome, op 17 juli 1998. Het Strafhof moest de daders van ernstige misdaden ‘die het geweten van de mensheid schokken’ berechten. Vastbesloten waren ze, de ondertekenaars, ‘om een eind te maken aan de straffeloosheid van de daders van dergelijke misdrijven, om zo ook nieuwe gruwelijkheden te voorkomen’. ‘Dat is een kernbeginsel voor de Europese Unie’, verklaarde buitenlandvertegenwoordiger Federica Mogherini dinsdag nog namens de EU.

Gezien de gruwelijkheden in de oorlogen als die in Syrië en Jemen, zou het Strafhof het dan nu druk moeten hebben. Maar er loopt maar een handjevol zaken, allemaal tegen Afrikaanse verdachten. Andere zaken worden geblokkeerd door veto’s in de Veiligheidsraad of door de vierkante weigering van lidstaten om verdachten aan te houden.

De nieuwe politieke werkelijkheid tekent zich zo af rond het Strafhof in Den Haag. Dat zou er in het huidige politieke klimaat niet meer komen, stellen organisaties als Human Rights Watch en Amnesty. ‘De wereld is anders dan in 1998’, zegt Amnesty’s juridisch adviseur Jonathan O’Donohue. Toen hielden de misdaden in Rwanda en voormalig Joegoslavië 123 landen zo bezig dat ze het Strafhof steunden. Nu kunnen figuren als Bashar al-Assad in Syrië en Omar al-Bashir in Sudan hun honderdduizendvoudige moorden begaan.

Het ‘kernbeginsel’ dat Nederland en de EU steunen, dat er recht moet worden gedaan, wordt niet gedeeld door de internationale grootmachten, Rusland en China voorop. Het Internationale Strafhof dreigt zo een hof voor conflicten in gemankeerde staten te worden.

En toch willen ruim honderdtwintig landen juist verdergaan met het Strafhof, met Nederland als een van de voortrekkers. Sinds gisteren is het hof ook bevoegd in een vierde categorie misdrijven, die van agressie – naast genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.

Als er iets van internationaal recht bestaat, iets van een wereldorde die daarop is gebaseerd, mag het recht van de slachtoffers van dergelijke misdrijven niet worden genegeerd. Dat dit wel gebeurt, is de crisis die met de verjaardag van het Statuut van Rome wordt benadrukt. Maar het spreken over de idealen van dit statuut kan en mag niet neerkomen op het spreken over het verleden. Want dan is de toekomst voor hen die geloven in gewetenloze, brute macht.