Larisa Solovyeva vluchtte uit Rusland: 'Aids was een ziekte van de Amerikanen'

Verrassend kwiek oogt Larisa, als je weet dat ze al meer dan dertig jaar dagelijks harddrugs gebruikt. Na drie jaar en evenveel cursussen spreekt ze, tot haar eigen spijt, nog steeds geen woord Duits. Maar haar donkere oogopslag, ingebed in een deinende zee van weemoedig glimlachende rimpels, vertelt meer dan woorden kunnen.

Geboren in Wit-Rusland als enige dochter van een stijve wetenschapper en een uitbundige actrice, verhuisde de jonge Larisa na de scheiding van haar ouders naar Kaliningrad. Daar werd ze opgevoed door haar desalniettemin strenge moeder, en haar "door en door goede" grootmoeder. Haar oma stierf toen Larisa vijftien was. Op haar zeventiende nam ze voor het eerst drugs: ze rookte wiet en slikte, of snoof, tabletten tegen keelpijn.

"Drugs waren een daad van verzet tegen mijn moeder en haar schone schijnwereld. Na optredens in de Philharmonie nam ze vaak haar acteursvrienden mee naar huis om samen de nacht door te feesten. Grote, blonde vrouwen die mij aanstellerig over mijn haar streelden en zoet noemden, maar ik ontwaarde zo de valse weerklank in hun stemmen. Het was geen goede omgeving voor een opgroeiend kind.

"In Kaliningrad had je destijds een klein groepje alternatieven die naar coole muziek luisterden, en drugs namen. Ze waren veel spannender dan alle mensen die ik kende; de aantrekkingskracht was haast magisch."

We schrijven midden jaren 70 in de Sovjet-Unie. Drugs waren allesbehalve een wijdverspreid fenomeen, laat staan dat informatie over de gevaren ervan beschikbaar was. Er stonden zelfs nog geen gevangenisstraffen op gebruik.

"Verslaving was iets abstracts dat mij nooit zou overkomen, dacht ik. Na mijn schooltijd werkte ik als tekenares, en de drugs belemmerden mijn werk niet. Geleidelijk aan schakelde ik wel over op straffer spul, aangezien de tabletten plots uit de apotheek verdwenen waren. Later werden ook maanzaadpoeder (bevat geringe hoeveelheden opium, JA) en opium verboden. Plots bleef enkel heroïne over op de markt."

Larisa werd onvoorzichtiger; ze scoorde bij de eerste de beste die iets in de aanbieding had. Zo kocht ze onzuiver spul van Roma-zigeuners, gebruikte naalden van anderen. Tot ze bij het inspuiten plots een siddering door heel haar lijf voelde trekken: het eerste signaal van een bloedinfectie, zo bleek. In 2002 kreeg ze een driedubbele diagnose: kanker, levercirrose en hiv.

"Ik kon amper staan van de pijn. Ga maar gewoon naar huis en probeer zoveel mogelijk te leven, zei de dokter. Een hiv-behandeling bestond toen niet in Rusland; nu trouwens nog steeds niet echt. Iedereen ging ervan uit dat ik binnenkort het loodje zou leggen, ook ikzelf. De hele wereld met alle mensen, alle zorgen die ik ooit had gehad, werden plots irrelevant.

"Toch weet ik niet hoe ik voorzichter had kunnen zijn. De politie vernielde namelijk consequent bij elke razzia propere naalden. Nee, schuldig over mijn diagnose voel ik me niet. Over aids werd nooit gesproken; dat was een ziekte van de Amerikanen."

In Rusland worden drugsverslaafden niet behandeld, maar vliegen ze de gevangenis in. Na een tijdje in zo'n vrouwenkolonie, sloot Larisa zich aan bij Young Leaders' Army(YLA), een ngo die aan aidspreventie doet en patiënten ondersteunt. Ze bezocht internationale conferenties en werd een gevraagd activiste.

Tegelijk bleef ze dagelijks heroïne spuiten, aangezien in Rusland geen legale vervangmiddelen aangeboden worden.

"Wanneer ik drugs gebruik voel ik me normaal, zonder zie ik af. Mijn activisme was niet naar de zin van de overheid: ze hebben me in de val gelokt om me op heterdaad te betrappen bij het scoren. Een gevangenisstraf van meer dan twintig jaar hing me boven het hoofd. Aangezien je nog geen tien jaar overleeft in een Russische gevangenis, ben ik in 2016 onder het mom van een internationale conferentie op het vliegtuig naar Duitsland gestapt. Daar ben ik opgevangen door Berliner Aids Hilfe. Een verblijfsvergunning krijgen ging vlot, dankzij mij internationale activisme. Rusland eist nu mijn uitlevering, maar gelukkig houdt Duitsland voet bij stuk.

"Duitsland is een erg genereus land. In Rusland ben ik per definitie een crimineel, hier niet. Drugsgebruikers én voormalig gevangenen worden hier erg humaan behandeld."

Behalve bevrijd van sociaal stigma, verkreeg Larisa in Berlijn ook een vrijstelling van pijn én de verkeerde diagnose. "Bleek dat ik helemaal geen kanker had en dus toch niet elk moment kon sterven. Dankzij die verkeerde diagnose had ik wel begrepen hoe en waarom te leven: mijn woede en wrok waren weg, enkel de essentie bleef over.

"In Duitsland heb ik eindelijk de juiste medische behandeling gekregen, voor hiv en hepatitis C. Daarnaast kan ik dankzij mijn dagelijkse dosis L-Polamidon (vorm van methadon; een sterk pijnstillend middel dat gebruikt wordt bij verslaving aan opiaten, JA) ook normaal leven, zonder pijn.

"Mijn ultieme vrijheidsmoment beleefde ik toen we met een manifestatie ter legalisering van wiet aan de Russische ambassade voorbijliepen. In Duitsland zijn mensen minder bang om te vragen wat ze willen. Je hebt hier bijvoorbeeld al enkele legale Konsumpunkten voor heroïnegebruikers, maar ik geloof eigenlijk dat legaliseren en controleren beter is."

Vandaag woont Larisa in een eenkamerappartement met hoge vensters die uitkijken over het Schlosspark van Charlottenburg. Een partner of kinderen heeft ze niet. "Ik ben getrouwd met mijn werk."

Wel mist ze haar vrienden uit Rusland. "Ik zou zo graag nog eens terugkeren naar Kaliningrad, maar dat is onmogelijk. En laat alles wat verboden is, nu net extra aantrekkelijk zijn."

Om haar in Rusland achtergebleven lotgenoten te helpen, én om iets terug te doen voor de stad die haar met open armen ontving, richtte Larisa BERLUN op. De organisatie ondersteunt niet enkel Russisch-sprekende drugsgebruikers in Berlijn, maar dient ook als uitwisselings- en educatieplatform voor Oost-Europese activisten.

"Ik ben ervan geschrokken hoeveel Oost-Europeanen in Berlijn in de marginaliteit leven. De oude Sovjetgrenzen zorgen nog steeds voor verdeling. Neem nu de honderdduizenden etnische Russen uit Letland: na de val van de Sovjet-Unie werden zij 'niet-burgers' zonder paspoort. Ook hier wordt hen medische hulp geweigerd. Duitsland minimaliseert dit probleem, waarschijnlijk omwille van socio-economische belangen. Maar de Europese Unie dient toch voor al haar inwoners te zorgen?"

Maandag in deel 2: Hiroshi Fukunari (43) trok naar Nederland om aan de moordende werkdruk in Japan te ontsnappen.