Hoera, kwaliteitsseries uit Duitsland! Waarom duurde dat zo lang?

Op de dansvloer krioelen zwetende lichamen, in een donkere hoek wordt gesnoven en gespoten, mannen met baard en bretels serveren pastelkleurige cocktails, de seksuele moraal is vrijpostig. Dit is Berlijn, partystad Berlijn. Maar niet het Berlijn van nu, blijkt als twee agenten in antieke uniformen het pand betreden.

Het is het Berlijn van de roaring twenties, gezien door de ogen van Tom Tykwer, regisseur van de serie Babylon Berlin, over de wilde jaren voordat Hitler de macht overnam. De serie is losjes gebaseerd op de politieromans van Volker Kutscher over een jonge commissaris genaamd Gereon Rath en zijn assistent Charlotte, 'Charly', Ritter.

Maar het is vooral een verhaal over Berlijn zelf, een trippende metropool, paradijs voor kleine en grote criminelen, een wirwar van rechts- en links-extremistische politieke splintergroeperingen. Met een budget van 38 miljoen euro is Babylon Berlin de duurste Duitse serie ooit gemaakt.

Netflix

Het jaar 2017 is het jaar van de Duitse serie, jubelen de Duitse media in koor. Niet alleen vanwege Babylon Berlin, ook omdat vorige week de eerste Duitstalige Netflix Original in première ging, Dark. (Duitsers zijn nog altijd wat huiverig voor onwelgevallige historische associaties met de gesproken versie van hun taal, dus een serie in het Duits op Netflix, dat is een kleine overwinning op de eigen gêne.)

De serie van het echtpaar Jantje Friese en Baran bo Odar gaat over een dorpsgemeenschap in een donker bos, gehuld in de grauwe dampen van de aanpalende kerncentrale. Korte versie: het is daar niet pluis en dat zie je meteen. Elke 33 jaar verdwijnt er een kind, ontvoerd naar het verleden via een magische horrorgrot. Het is een wat serieuzer Duitse neefje van Stranger Things.

En dan is er 4Blocks, een gangsterserie over Libanese bendecriminaliteit in het Berlijnse stadsdeel Neukölln. Het schrijverstrio Hanno Hackfort, Richard Kropf en Bob Konrad, ook wel de Haribo's (naar het legendarische Duitse snoepjesmerk), vertelt het verhaal van het drugsimperium van de familie Hamady.

Centraal staat de in slow motion escalerende vete tussen twee broers, de melancholieke Ali Hamady, die steeds op het punt staat zijn leven te beteren en dat toch niet doet, en zijn broer Abbas, type groot-ego-kort-lontje-en-ook-voorts-veel-problemen.

Deze op het eerste gezicht zeer verschillende producties hebben met elkaar gemeen, zo schreef de krant Die Welt onlangs, dat ze de eerste Duitse series zijn die "aan de huidige internationale normen voor een goede serie voldoen".

Daarmee bedoelen ze de norm die een decennium geleden is gesteld door series als Game of Thrones en Breaking Bad: een complexe en soms zelfs 'horizontale' plot – dus niet per se chronologisch verteld – zodat personages zich theoretisch oneindig verder kunnen ontwikkelen. Ook visueel en technisch sluiten de drie series, met kunstige dronebeelden, tot in het detail perfecte decors en ambitieuze soundtracks aan bij de betere tv-series.

Maar wat de Duitse media vooral bedoelen, is dat Dark, Babylon Berlin en 4Blocks wezenlijk verschillen van archetypische exportproducten van de Duitse televisie: Tatort en wijlen Derrick, krimi's waar de commissaris in elke nieuwe aflevering met een opgeruimd gemoed begint aan het oplossen van een frisse moord, wat bijna altijd binnen 50 minuten gepiept is.

'Het jaar van de Duitse serie' betekent dus paradoxaal genoeg dat Duitse televisiemakers hebben ontdekt dat ze ook succesvolle series kunnen maken die niet typisch Duits zijn. Volgt u het nog?

Groot en rijk televisieland

De internationale pers begrijpt het in elk geval wel. "Met Dark betreedt de Duitse televisie een nieuw tijdperk", schreef The New York Times. The Guardian tipte Babylon Berlin, "een overdadig Duits crimineel drama", onlangs als potentiële wereldhit. "Let's party like it's 1929!", kopte The Times.

The New York Times schreef ook lovend over de acteerprestaties van Louis Hofmann (20), de jonge hoofdrolspeler uit Dark. En het Amerikaanse filmblad The Hollywood Reporter zag in Liv Lisa Fries (27), Charlotte uit Babylon Berlin, het volgende bewijs van een nieuwe generatie Duitse topactrices (als het eerste bewijs gold Sandra Hüller, de briljant ongemakkelijk acterende carrièredochter uit de Duitse, voor een Oscar genomineerde film Toni Erdmann.)

Wordt Duitsland op het nippertje de nieuwe grote Europese seriedealer, het nieuwe Scandinavië? Als groot en rijk televisieland heeft het zeker die potentie.

Sterker nog: eigenlijk wist de wereld al lang dat in Duitsland goede televisie wordt gemaakt, af en toe. Denk aan Unsere Mütter, unsere Väter (2013), de miniserie over het lot van een vriendengroep tijdens de Tweede Wereldoorlog, en natuurlijk aan Edgar Reitz' Heimat-epos uit de jaren tachtig en negentig, de moeder van de Duitse kwaliteitstelevisie.

De vraag is dus eigenlijk waarom Duitsland zich niet net als Denemarken en Frankrijk vijf jaar geleden al mengde in de Champions League voor televisieseries.

Het antwoord op die vraag begint met een goed citaat van een middelmatige Duitse televisieacteur genaamd Ken Duken. "Amerikanen produceren met geld, Britten met moed en Duitsers met angst", zei hij ooit toen hij werd aangesproken op het weinig opwindende aanbod op de Duitse publieke televisie.

Kijk een avond ARD of ZDF en je geeft Duken gelijk. Ook wie geen kwalitatief oordeel wil vellen, kan bijna niet anders dan het Duitse tv-aanbod bestempelen als conservatief. Veel geld en tijd gaat naar politieke talkshows, elke avond één, die als je de presentator wegdenkt identiek zijn.

Wat het drama-aanbod betreft, waan je je geregeld terug in de vroege jaren negentig. De hoofdmoot bestaat uit doktersseries, zoals het oerkneuterige Bergdokter op ZDF, en, ja nog steeds, krimi's. Programma's die meer durf tonen en experimenteler drama uitzenden, verdwijnen van primetime. Het al decennia bestaande en internationaal geprezen Das Kleine Fernsehspiel bijvoorbeeld, wordt om middernacht uitgezonden.

Grotegemenedelertelevisie

Die voorzichtigheid is het gevolg van een welhaast devoot respect voor kijkcijfers, ingegeven door het hoge kijk- en luistergeld (17,50 euro per huishouden per maand) en de nadrukkelijke politieke opdracht geen kijkersgroepen te vervreemden: ze betalen er immers grif voor. Elk nieuw idee wordt door een reeks kritische commissies doorgelicht en aangepast, zo klagen regisseurs en scriptschrijvers, tot het grotegemenedelertelevisie is. De kijkcijfers zeggen nog steeds dat Tatort met gemiddeld 9 miljoen toeschouwers per zondagavond het best bekeken programma op de Duitse televisie is, voetbalinterlands daargelaten.

Babylon Berlin-regisseur Tom Tykwer (52), internationaal vooral bekend van zijn doorbraakfilm Lola rennt, zei in een discussie over Duitse series dat veel regisseurs niet meer de moeite nemen met gewaagde of experimentele ideeën aan te kloppen bij de tv. Pure tijdverspilling.

Natuurlijk laten die heilige Duitse kijkcijfers ook al jaren zien dat mensen jonger dan 40 steeds minder ouderwets, lineair televisie kijken. Maar dat was geen prangend probleem omdat de Duitse omroepen zo rijk zijn. Per jaar hebben ze 8 miljard euro te besteden, genoeg om de wereld te bedelven onder de topseries, als ze zouden durven.

Zelfs Netflix kon daar aanvankelijk weinig aan veranderen. In Duitsland begon de Netflix-verslaving meer aarzelend dan elders. Concurrent Amazon is in Duitsland marktleider op het gebied van on-demandtelevisie, met een aandeel van 30 procent. Netflix volgt met 20 procent en dan zijn er drie kleinere spelers: Sky, dat in het bezit is van de rechten van HBO, 15 procent en Maxdome en TNT met elk ongeveer 9 procent.

Het zijn juist die kleine kanalen die de Duitse serieboom hebben aangezwengeld, op het moment dat ze zich realiseerden dat ze series moesten produceren om te kunnen concurreren met Netflix. Omdat ze daar niet altijd de capaciteit en het geld voor hadden en het risico wilden spreiden, zochten ze een partner. Die vonden ze in de publieke omroepen, die het gedeelde risico wel aandurfden. Babylon Berlin is het product van de samenwerking tussen Sky en de ARD en 4Blocks van TNT en ZDF.

Maar is er inhoudelijk dan echt niets meer typisch Duits aan deze nieuwe generatie on-Duitse Duitse series?

Toch wel. 4Blocks is de eerste serie die inspiratie durft te putten uit even gevoelige als actuele maatschappelijke kwesties in Duitsland: grootstedelijke criminaliteit, integratieproblematiek en – zijdelings – radicalisering. Sociologen buitelden over elkaar heen om te vertellen hoe dicht het de realiteit benadert. Al waarschuwden ze ook, typisch Duits, voor verheerlijking van dit grootstedelijke gangsterleven.

Wat is er Duits aan Dark? In elk geval de angst voor kerncentrales. Niet voor niets was het Duitsland dat na de kernramp van Fukushima besloot zo snel mogelijk met kernenergie te stoppen. Maar de makers hebben naar eigen zeggen vooral het internationale stereotype van Duitsers als zwijgzame creeps uitgevent, omdat die zo goed passen in de internationale trend van provinciale psychodrama's.

Meer dan nazi's

En veel Duitser dan het Berlijn van de roaring twenties krijg je het niet. Toch is het voor het eerst dat een Duitse regisseur het aandurft dat wilde Berlijn te laten zien op een manier die betrekkelijk schaamtevrij is, soms zelfs onverholen trots. Nazi's spelen in Babylon Berlin slechts een bijrol. De trend de Duitse geschiedenis weer ruimer op te vatten dan de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw, werd de afgelopen jaren ook al in de literatuur zichtbaar. Van een radicaal omslagpunt was daarbij geen sprake, wel van een nieuwe generatie schrijvers en televisiemakers, die minder belast lijkt door het oorlogsverleden.

Zo is er ook een serie over het uitgaansleven op de Hamburgse Reeperbahn in de jaren zestig in de maak. En heeft Netflix al plannen voor een tweede Duitse serie, Dogs of Berlin – jawel, een krimi. Ook is het eerste seizoen van 4Blocks een maand geleden door Amazon gekocht en is deze serie volgende zomer in 150 landen beschikbaar – bij ons op Amazon Prime. Babylon Berlin kan in zestig landen betaald worden bekeken. Van alle drie de series wordt begin 2018 een volgend seizoen opgenomen.

Toch is er een genre waar de Duitsers nog voor lijken te huiveren: het politieke drama, à la House of Cards. Terwijl in deze politiek roerige tijden de stof voor het oprapen ligt. Zullen de Duitsers in 2018 ook deze barrière slechten?

Dark is te zien op Netflix. Babylon Berlin is te zien op Telenet PlayMore.