Vijf jaar Brexit: een meerderheid van Britten wilde uit de EU, gaat alles nu veel beter aan de overkant van het Kanaal?

Om een einde te maken aan de eeuwige twisten over het lidmaatschap van de Europese Unie, vooral ook binnen zijn eigen Conservatieve Partij, riep premier David Cameron begin 2016 een referendum uit met de vraag "Moet het Verenigd Koninkrijk lid blijven van de Europese Unie of de Europese Unie verlaten?". Er volgde een bitse campagne die tot een ongeziene verdeeldheid leidde in het land en waarin ook vaak duchtig een loopje werd genomen met de waarheid. 

De campagne ging over veel meer dan het lidmaatschap van de EU. Het ongenoegen en de ontevredenheid over allerlei problemen kwamen naar boven. Problemen die volgens de  "Leave"-campagne veel gemakkelijker aan te pakken waren als het VK zelf kon beslissen, zonder zich te houden aan de Europese regels. 

Zowat het belangrijkste thema was immigratie. Zo vonden vele Britten dat werknemers uit de EU, vooral uit Oost-Europa, hun banen hadden ingepikt. De "Remainers", het kamp dat lid wilde blijven van de Europese Unie, benadrukten wat het Verenigd Koninkrijk allemaal zou verliezen als het de Unie verliet. Vele Britten gebruikten hun stem op 23 juni 2016 om te tonen dat ze zich in de steek gelaten voelden door de Britse politici.

Niemand had vooraf goed nagedacht over hoe dat nu precies moest, zo’n vertrek uit de EU. In de 59 jaar dat de Unie bestond, waren er alleen maar leden bijgekomen. De procedure voor een land dat wil vertrekken, stond wel beschreven in artikel 50 van de Europese verdragen. In de praktijk verliep het vertrek van de Britten met veel horten en stoten.

Bekijk hieronder de hoogte- en dieptepunten van de Brexit-saga:

Al tijdens de campagne voor het referendum werd door de tegenstanders van de Brexit gewezen op het onheil dat het vertrek uit de EU zou  veroorzaken. Wat is daar van uitgekomen? Of gaat het nu allemaal veel beter, zoals Boris Johnson het in zijn nieuwjaarsboodschap beloofde?

Volgens hem wachtte het Verenigd Koninkrijk nu een schitterende toekomst: "Maar als de zon opkomt morgen in 2021 hebben we de zekerheid van de vaccins, pionierswerk van het VK, dat nu ook vrij is om de dingen anders te doen en misschien wel beter dan onze vrienden in de EU." Wat heeft hij intussen al kunnen nakomen van al zijn beloftes?

BEKIJK: Dit is wat Boris Johnson zijn landgenoten allemaal beloofde met Nieuwjaar:

De gevolgen van de Brexit zijn nu nog niet volledig in te schatten. Het Verenigd Koninkrijk is nog maar net een half jaar vertrokken uit de EU en ook de Britten kregen uiteraard de coronapandemie over zich heen. Het is dan ook moeilijk om uit te maken welke economische gevolgen aan de Brexit en welke aan corona te wijten zijn. Ook de impact op reizen en toerisme bijvoorbeeld kunnen we nog niet inschatten, want we mogen voorlopig nauwelijks reizen van en naar het Verenigd Koninkrijk.

Sommige dingen zijn al wel heel duidelijk. Emigreren naar het Verenigd Koninkrijk is een pak moeilijker geworden, ook voor mensen uit de EU. Minister van Binnenlandse Zaken Priti Patel voerde heel snel een nieuw immigratiesysteem in. 

Het is een puntensysteem dat vaardigheden, talent en kennis voorrang geeft op afkomst. Vooral wie een bijdrage kan leveren aan de economie wordt toegelaten. Die regels zijn voor iedereen hetzelfde, waar je ook vandaan komt, ze gelden dus ook voor mensen uit de EU (alleen voor de Ieren is er een uitzondering). 

Naar het Verenigd Koninkrijk reizen voor iets meer dan een gewone vakantie is nu niet meer zo evident. Ook studeren in het VK wordt veel moeilijker. Het VK doet niet meer mee aan het Europese Erasmus-progamma en wie nog aan een Britse universiteit wil gaan studeren, zal daar veel meer geld voor moeten over hebben. Alleen al een visum aanvragen om voor langere tijd in het VK te wonen of te werken kan tot meer dan 1.600 euro kosten.

Er is wel een regeling uitgewerkt voor EU-burgers die al lang in het VK wonen. Zij kunnen de zogenoemde "settled status" aanvragen. Maar 300.000 van de meer dan 5 miljoen Europeanen die zo'n aanvraag hebben ingediend, hebben nog geen antwoord gekregen daarop en leven nog in onduidelijkheid en de deadline is 30 juni 2021. Een onbekend aantal EU-burgers in het VK heeft zelfs nog geen aanvraag gedaan. Vraag is wat er met hen gaat gebeuren na volgende week.

Er is ook een veel strengere wetgeving voor asielzoekers ingevoerd. Patel wilde het systeem sneller en eerlijker maken, maar kreeg stevige kritiek van de oppositie, mensenrechtengroepen en juristen. Intussen blijven migranten op alle mogelijk manieren proberen om het Kanaal over te steken naar het Verenigd Koninkrijk.

De Britse economie groeit sinds kort weer, maar de coronapandemie heeft overal ter wereld de economie een enorme dreun gegeven. Daardoor is het op dit moment heel moeilijk om een inschatting te maken van de economische gevolgen van de Brexit. Toch zijn al een paar dingen duidelijk.

Nu het Verenigd Koninkrijk geen deel meer uitmaakt van de interne markt en de douane-unie, zijn veel producten die uit de EU worden ingevoerd, duurder geworden. Bepaalde producten zijn ook veel moeilijker te krijgen. Zo is er een groot tekort aan bouwmateriaal en daarom liggen veel werven stil. Net nu de bouw weer begint op te leven.

Het is ook veel moeilijker geworden voor Britse bedrijven om te exporteren naar de EU. In de eerste 3 maanden van dit jaar is de export van voedsel en drank naar de EU gehalveerd in vergelijking met de eerste drie maanden van vorig jaar toen er nog  geen corona was. Volgens de Britse Voedsel en Drank Federatie is dit volledig te wijten aan de Brexit. 

Vooral kleinere bedrijven worstelen met de nieuwe papiermolen en de hogere transportkosten. Soms worden ladingen na lange omzwervingen teruggestuurd omdat de papieren niet juist zijn ingevuld. De EU is heel streng voor producten die van buiten de EU komen. Vooral typisch Engelse en Schotse voedingsproducten zoals stilton en cheddar, sommige vleesproducten, maar ook zalm en zeevruchten zijn nu duurder of moeilijker te krijgen hier. Maar ook andere sectoren zijn getroffen. Pakjes bestellen op Britse websites kost nu een pak meer.  

Een onafhankelijk instituut dat de openbare financiën van het Verenigd Koninkrijk bestudeert (OBR) schat dat op langere termijn de Britse import en de export met 15 procent zullen dalen door de Brexit. Maar niet iedereen is het eens over dat cijfer. 

Nu de economie weer stilaan op gang komt, krijgen bedrijven te maken met een groot tekort aan personeel. In de afgelopen tien jaar waren er op een bepaald moment naar schatting meer dan 5 miljoen Oost-Europeanen aan de slag in het VK. Naar schatting tienduizenden zijn intussen teruggekeerd naar hun land van herkomst. Sinds de Brexit-campagne voelden ze zich niet meer echt welkom in het land en kregen ze soms te maken met racisme. 

Door de coronacrisis verloren ook vele buitenlandse werknemers hun job en keerden ze daarom terug naar hun eigen land. De hoofdzakelijk Oost-Europeanen werkten vooral in de landbouw, de horeca, de gezondheidszorg en het onderwijs. Britten zijn zelf niet echt happig om dit soort jobs te doen. De meeste economen vrezen dat het tekort aan arbeidskrachten een rem kan zetten op de verwachte economische groei. De Britse vleesindustrie maakte vorig week bekend dat er minder geproduceerd zal kunnen worden en dat bestellingen niet meer geleverd zullen kunnen worden omdat ze geen personeel meer vinden.

Niet alle delen van het Verenigd Koninkrijk stemden op dezelfde manier over de Brexit. Engeland en Wales wilden eruit, maar in Schotland en Noord-Ierland wilde een meerderheid in de Europese Unie blijven. En zo werden al lang bestaande emoties weer aangewakkerd. 

In Schotland klinkt de roep om een nieuw onafhankelijksheidsreferendum alsmaar luider. In 2014 had nog een meerderheid gekozen om in het Verenigd Koninkrijk te blijven. Nu is die uitslag minder zeker. Premier Boris Johnson, die toestemming moet geven voor een Schots referendum, wil de boot zo lang mogelijk afhouden.

In Noord-Ierland gaan er dan weer stemmen op om zich weer te verenigen met de Ierse Republiek. Maar er waren nog andere katten te geselen aan die kant van de Ierse Zee. 

De Ierse grenskwestie was lange tijd een struikelblok bij de onderhandelingen. Met een Brexit zou de Europese Unie er een buitengrens van 500 kilometer - met grenscontroles - bij krijgen tussen Ierland, lid van de EU, en Noord-Ierland, dat bij het VK blijft.  

Een politiek heel gevoelig onderwerp. Want in de Goede Vrijdag-akkoorden uit 1998, die een einde maakten aan katholiek en protestants geweld in Noord-Ierland, staat dat er nooit een grens mag komen tussen Ierland en Noord-Ierland.  Maar zonder grenscontroles is er een open grens tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese eenheidsmarkt en dat kan ook niet. 

De oplossing was om de grens in de Ierse Zee te leggen, tussen Noord-Ierland en de rest van het VK maar daardoor blijft Noord-Ierland een deel van de Europese handelsregels volgen en dat zint vooral de protestanten in Noord-Ierland niet. De protestanten die altijd deel wilden blijven uitmaken van het Verenigd Koninkrijk voelen zich nu precies door dat Verenigd Koninkrijk in de steek gelaten. Ze vrezen ook dat de roep om een vereniging tussen Noord-Ierland en Ierland weer luider zal gaan klinken. Dat leidde de voorbije maanden opnieuw tot geweld in Noord-Ierland.

BEKIJK: Het komt in april meerdere dagen tot stevige rellen in Noord-Ierland. Lees onder de video verder.

Al tijdens de onderhandelingen voor het uittredingsakkoord en het vrijhandelsakkoord was Noord-Ierland telkens één van de voornaamste struikelstenen. Ook vandaag is er nog altijd onenigheid over Noord-Ierland.

Om de knoop rond Noord-Ierland te ontwarren, staat er in het uittredingsakkoord tussen de EU en het VK het zogenaamde "Protocol Northern Ireland". Noord-Ierland, dat bij het Verenigd Koninkrijk hoort, ligt op één eiland met de Ierse Republiek en tussen de twee mag er geen grens komen, zoals afgesproken na de bloedige Noord-Ierse burgeroorlog. Dus werd de grens in de Ierse zee gelegd, tussen het VK en Noord-Ierland. Dat betekent dat  producten die vanuit Groot-Brittannië naar Noord-Ierland  geëxporteerd worden de douanegrens overgaan en dus grondig gecontroleerd moeten worden.

Tot nu zijn er geen controles omdat er een overgangsperiode is afgesproken, maar over een week loopt die af en dan moeten onder meer de export van landbouwproducten, vers vlees en levende dieren worden gecontroleerd. 

Omdat de Britten zich niet meer aan de Europese regels houden, mogen producten die niet aan de Europese eisen voldoen die grens in de zee niet meer over. Dat betekent bijvoorbeeld dat er geen verse, maar alleen gekoelde, worstjes mogen worden ingevoerd in Noord-Ierland en daarom kreeg het conflict de naam "The Sausages War" of worstjesoorlog. Maar het gaat niet alleen over worstjes. Er was ook al discussie over geneesmiddelen en slechtzienden die hun blindengeleidehond willen meenemen naar Noord-Ierland.

De Britse premier Boris Johnson lijkt niet van plan om effectief controles te gaan uitvoeren zoals afgesproken en de spanningen met de EU lopen hierover hoog op. De EU dreigt met gerechtelijke stappen en zou ook importtarieven kunnen heffen of quota opleggen voor de invoer van Britse producten.  

De Amerikaanse president Joe Biden, die erg begaan is met de Ierse kwestie, heeft Boris Johnson al opgeroepen om zich aan de afspraken over Noord-Ierland te houden. Johnson houdt daar misschien best wel rekening mee, want hij wil ook graag een handelsakkoord met de Verenigde Staten. 

Het akkoord over Noord-Ierland lijkt dus in de praktijk moeilijker dan op papier. Er zal allicht heel wat water door de Ierse Zee vloeien voor de EU en het Verenigd Koninkrijk een compromis vinden. En intussen hoopt iedereen dat oude wonden niet opnieuw worden opengereten en conflicten escaleren.