Europees Parlement vraagt België om vaart in zaak-Chovanec, en net dan komt opnieuw vertraging

“Dat het zo lang duurt, dat is de tweede tragedie voor de weduwe van de heer Chovanec, die haar echtgenoot kwijt is, en voor de dochter, die haar vader kwijt is”, zei het Nederlandse Europarlementslid Sophie in ’t Veld tijdens een hoorzitting over de Chovanec-zaak in het Europees Parlement. 

“Het publiek in België en Slovakije heeft antwoorden nodig”, zei haar Slovaakse collega Vladimír Bilcík. “Ik wil bij iedereen aandringen op een snel onderzoek, zodat we de waarheid kunnen horen en de daders voor de rechter komen.”

Het is bijna drie jaar geleden (februari 2018) dat de Slovaakse zakenman Jozef Chovanec overleed, na een politie-interventie in een cel op de luchthaven van Charleroi. Daarover ontstond veel ophef, in heel Europa, maar wel pas afgelopen zomer, nadat Het Laatste Nieuws videobeelden had verspreid. Daarop was te zien hoe de 38-jarige man in bedwang gehouden werd, maar ook hoe de betrokken politieagenten lachten en een van hen een Hitlergroet maakte.

De hoorzitting in het Europees Parlement komt vrij laat na de verontwaardiging, maar op een symbolisch moment, bij de 76ste herdenking van de bevrijding van nazikamp Auschwitz-Birkenau. 

Reynders en De Bolle

Centraal in de hoorzitting stonden de verhoren van twee Belgen, Eurocommissaris voor Justitie Didier Reynders (MR) en Europol-baas Catherine De Bolle. Dat zorgde voor een surrealistische situatie, want beiden spraken enkel namens hun huidige functie, terwijl ze in België destijds op sleutelposities zaten. 

De Bolle was toen hoofd van de federale politie, maar werd als dusdanig nooit op de hoogte gesteld van de beelden. De manke informatiedoorstroming destijds staat in een rapport van het Comité P, dat toezicht houdt op de federale politie.

Reynders was op het moment van de feiten nog minister van Buitenlandse Zaken. Meteen na het overlijden van Chovanec heeft zijn ministerie de Slovaakse ambassadeur ontvangen. Over de beelden uit de cel is toen met geen woord gerept.

“Het is essentieel dat België het gerechtelijk onderzoek zo snel mogelijk voert, met als doel de onthulling van de feiten en de identificatie van de verantwoordelijken”, zei Reynders nu in de hoorzitting, als Eurocommissaris.

Systeemfouten?

Komende maand, drie jaar na het overlijden, zou er een reconstructie van de feiten komen. De onderzoeksrechter had zo’n wedersamenstelling lang tegengehouden, maar ze kwam er dan toch, na aandringen van de nabestaanden bij de kamer van inbeschuldigingstelling. Tijdens de hoorzitting in het Europees Parlement bracht persagentschap Belga uit dat omwille van de Covid-19-crisis die reconstructie nu voor onbepaalde tijd is uitgesteld, in het belang van de gezondheid en veiligheid van alle betrokkenen.

“Een zware opdoffer voor de weduwe van het slachtoffer”, zegt Ann Van de Steen, advocate van Henrieta Chovancova. “Ze hoopt al zo lang antwoorden te krijgen.”

De zaak-Chovanec brengt meerdere problemen samen die vorig jaar ook in andere zaken in België aan het licht kwamen. Verschillende overlijdens in politiecellen, racistische incidenten met politieagenten, slechte informatiedoorstroming, langzame procesgang met vaak buitenvervolgingstelling: verschillende Europarlementariërs vragen zich af of het om incidenten gaat, of om systeemfouten. 

“De agente van de Hitlergroet werd pas geschorst nadat de zaak publiek werd”, zegt Sophie in ’t Veld. “Waarom hebben de Belgische autoriteiten zo laat gereageerd?”

Verjaring?

Over de tuchtprocedures gaf de opvolger van De Bolle, de huidige commissaris-generaal van de federale politie Marc De Mesmaeker, dinsdag uitleg in de Kamer. Daaruit blijkt dat op dit moment de politieagente die de Hitlergroet bracht, voorlopig de enige is tegen wie een tuchtprocedure loopt. Voor de overige zestien agenten die rechtstreeks betrokken waren bij het incident, wordt gewacht op de resultaten van het gerechtelijk onderzoek.

Daarnaast zijn er nog eens 24 politieleden die niet rechtstreeks betrokken waren, maar bijvoorbeeld bepaalde informatie achterhielden. Ook in deze dossiers is nog niet beslist of het tot een tuchtprocedure komt. Daarvoor is nog drie weken de tijd, anders is de verjaringstermijn van zes maanden overschreden.

Dreigt er voor die 24 verjaring? De federale politie sust. “De tuchtoverheid moet beslissen of er elementen zijn die een tuchtprocedure justifiëren”, zegt een woordvoerder. “Dat neemt tijd in beslag. Dit betekent niet dat er in die zes maanden niks gebeurt, integendeel.”

Net zoals het parket een zaak voorbereidt voor het tot een proces komt, verzamelt een tuchtoverheid binnen de politie alle elementen voor het een tuchtprocedure kan opstarten, via getuigenissen en voorafgaande onderzoeken. 

De vraag is of deze tuchtoverheden geen actievere rol konden spelen, zoals een rapport van de Hoge Raad voor Justitie dit najaar oordeelde over de onderzoeksrechter in de zaak-Chovanec. 

“Het is in het belang van de geloofwaardigheid van die instellingen dat we antwoorden krijgen op de vragen waarom deze man is overleden, wie ervoor verantwoordelijk is, en waarom we die antwoorden drie jaar later nog niet hebben”, zegt Europarlementslid Bilcík aan de telefoon uit Slovakije.