Theresa May treedt af – wat zijn de gevolgen voor de Tories en de Brexit?

De stem van Theresa May breekt als ze aan het einde van haar afscheidstoespraak haar liefde verklaart aan het land dat ze met eer mocht dienen, net zoals dat David Cameron drie jaar geleden overkwam bij zijn aftreden als premier. De Brexit heeft nu van twee Britse premiers de politieke levens geëist, nadat ‘Europa’ ook al bijdroeg aan de ondergang van hun Conservatieve voorgangers Harold Macmillan, Ted Heath, Margaret Thatcher en John Major. Wie zal de volgende zijn? Belangstelling voor de gifbeker is er genoeg.

Voor de deur van 10 Downing Street belooft May vrijdag dat ze op 7 juni naar de koningin gaat om haar ontslag in te dienen, na de herdenking van D-day en het bezoek van Donald Trump. Daarna zal zij aanblijven als waarnemend premier totdat er een opvolger is gevonden. Haar aftreden komt bijna twee jaar na de gebeurtenis die haar toch al moeilijke Brexit-opdracht onmogelijk maakte: de door haar in een vlaag van overmoed uitgeschreven Lagerhuisverkiezingen. Toen pinkte ze een traantje weg in haar woonkamer om het verlies van de Conservatieve meerderheid in het parlement, nu waren de emoties voor de hele natie zichtbaar.

Stinkende best

In de minuten daarvoor heeft ze, als een wenk aan de geschiedschrijvers, de successen van haar regering opgesomd: hoge werkgelegenheid, het terugdringen van de staatsschuld en de oorlog tegen wegwerpplastic. Maar dat zal allemaal worden vergeten omdat de Brexit alles bepaalde, en 90 procent van haar tijd in beslag heeft genomen. Ze spreekt haar spijt uit over het feit dat ze heeft gefaald, dat ze haar akkoord tot drie maal toe niet door het parlement heeft weten te krijgen. ‘Ik heb mijn stinkende best bestaan’, is haar constatering.

Ze beschrijft als waarschuwing een ontmoeting die ze had met een oude man die voor de oorlog Kindertransporten vanaf het bezette vasteland naar het veilige Engeland had georganiseerd. ‘Compromis is geen vies woord’, had hij gezegd. ‘Ons bestaan staat of valt ermee.’ Haar pogingen tot een compromis te komen zijn in ieder geval mislukt. Het compromis met Brussel leidde tot een opstand in haar partij, net als haar compromis met Labour, dat ze in de nadagen van haar premierschap heeft proberen te sluiten. Nu zal de partij een compromisloze opvolger gaan benoemen, ‘een ander ras’, zoals het vrijdag klinkt in EU-kringen. En een beetje snel, want Donald Tusk heeft nog zo gezegd het uitstel nuttig te besteden.

Boris Johnson

Boris Johnson staat te springen om premier te worden, spijt als hij heeft van zijn beslissing de strijd in de hete zomer van 2016 voortijdig te staken. Of hij de eenheid binnen de partij kan bevorderen valt te betwijfelen, gezien het opkomen van de ‘Anyone But Boris’-beweging onder de fractieleden. Voor de achterban is hij de ultieme troeteltory, en Labour vreest hem bij eventuele Lagerhuisverkiezingen. Probleem: de Conservatieve fractie staat bekend als het meest onbetrouwbare kiezerspubliek in het land en kiest bij interne verkiezingen zelden de favoriet.

Wie anders? Dominic Raab? Intelligent, maar niet communicatief vaardig. Michael Gove? Briljante debater, maar onbetrouwbaar. Jeremy Hunt? Ervaren maar glibberig. Esther McVey? Mediageniek, maar mist intellectuele kracht. Wie het ook wordt, de nieuwe premier wacht een helse klus. Brussel heeft al aangegeven dat er over de scheidingsakte niet meer onderhandeld zal worden, maar de diverse kandidaten denken dat dit uitgangspunt de acute dreiging van een echte harde Brexit niet overleeft.

Vanuit Zwitserland liet Johnson weten dat de Britten op 31 oktober hoe dan ook vertrekken. Zeker nu Nigel Farage een groot gevaar blijkt te zijn met de Brexit Party is het idee van een No Deal weer terug. Daar komt bij dat de sfeer niet zal verbeteren. Brexit­strateeg Steve Baker legde de schuld vrijdag in Brussel.

Voor May is het afscheid een persoonlijke tragedie. Dinsdag verklaarde ze nog van haar baan te houden, een liefde die deels rust op haar lang geleden genomen besluit geen kranten meer te lezen. Naast mode en wandelen heeft ze niet veel hobby’s, waardoor de kans bestaat dat ze net als Thatcher ongevraagd commentaar gaat geven op het werk van haar opvolger. Mogelijk zal er een ‘Zie je wel’ klinken wanneer Johnson of een ander vastzit in het Brexitmoeras. Lachen zal ze niet – daarvoor houdt ze te veel van haar land.