De geheime diensten krijgen huiswerk mee van het kabinet

Den Haag

In het rapport kijkt de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) naar hoe de diensten omgaan met hun nieuwe, ruimere bevoegdheden. Die kregen ze door een wet die in de volksmond de ‘sleepwet’ is gaan heten. In maart werd daar een referendum over gehouden – ruim 49 procent was tegen de nieuwe wet. Wat zijn de grootste problemen?

‘slepen’

Een van de meest ruime bevoegd­heden van de diensten is het inzetten van een ‘sleepnet’, waarbij grote hoeveelheden gegevens over veel mensen tegelijk worden opgeslagen. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om internetverkeer of belgedrag. Dat was één van de meest controversiële nieuwe bevoegdheden in de wet. Na het ‘nee’ in het referendum, verzekerde het kabinet dat het verzamelen van data ‘zo gericht mogelijk’ plaatsvindt. Maar volgens de toezichthouder is niet duidelijk hoe er in de praktijk met die regel rekening gehouden wordt. De CTIVD concludeert dat hier een ‘hoog’ risico is dat de diensten de wet overtreden.

zorgplicht

De inlichtingendiensten moeten er alles aan doen om de gebruikte gegevens te beschermen. Dat be­tekent dat ze op een goede manier geanalyseerd worden, dat alleen bevoegde medewerkers ze te zien krijgen en dat ze niet gestolen kunnen worden.

Desondanks hadden de diensten tot voor kort geen interne regels wie gegevens mag verwerken, en hoe dat gebeurt. Ook zijn er geen (computer)systemen waarmee dat gecontroleerd kan worden. Volgens de toezichthouder is het ‘van essentieel belang’ dat die er alsnog komen.

weggooien

Gegevens die niet relevant zijn, moeten worden weggegooid. Vooral bij de militaire inlichtingendienst MIVD ziet de toezichthouder pro­blemen. Het weggooien van gegevens gebeurt niet automatisch maar met de hand, waardoor er fouten worden gemaakt. De toezichthouder benadrukt dat zo’n systeem er snel moet komen; de MIVD lijkt echter van plan hier ‘meerdere jaren’ over te doen. Die systemen zijn er bij de AIVD wel, maar daar is het onduidelijk wanneer ze mogen worden ingezet.

Het kabinet maakte dinsdag direct een aanpak bekend. Minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken) spreekt over een ‘complex jaar’, sinds de nieuwe wet op 1 mei werd ingevoerd. De nieuwe wet ‘grijpt diep in’ in hoe de diensten werken, aldus de bewindsvrouw. ‘We wisten wel dat de nieuwe wet grote gevolgen zou hebben, maar het is misschien nog groter dan we hadden voorzien.’

Wat is de oplossing? De afspraak dat gegevens ‘zo gericht mogelijk’ verzameld moeten worden, komt expliciet in de wet te staan. De wetswijziging is vrijdag naar de Raad van State gestuurd. Ook komen er meer voorwaarden voor het uitwisselen van gegevens met andere landen. Daarnaast hebben de beide inlichtingendiensten interne maatregelen genomen. Het volgende rapport over hoe de wet wordt nageleefd, verschijnt over een halfjaar. <