Afkoelen bij extreme hitte? Dat kan alleen door flink te zweten

De mens is een warmbloedig dier, maar die term moet je niet al te letterlijk nemen. 37 graden moet het wezen, op die temperatuur functioneert het lichaam het best. Wordt het bloed een graadje warmer of kouder, dan komt de hypothalamus, het regelcentrum in de hersenen, meteen in actie.

Doorgaans verliest het lichaam warmte aan zijn omgeving en moet er worden ‘bijgestookt’. Maar als het buiten warmer is dan binnen, zoals de komende dagen dreigt, dan rest er maar één optie: zweten. “En dan moet het zweet verdampen”, zegt Maria Hopman, hoogleraar fysiologie. “Zweetdruppels op zich baten niet veel, ook al lopen ze in straaltjes van je lijf. Het zweet moet op je huid verdampen. Dat koelt af.”

Daar is veel zweet voor nodig. Zelfs al doet een mens niets, dan zijn er nog lichaamsprocessen actief die energie kosten en dus warmte genereren. Gemiddeld zowat 1.500 à 1.800 kilocalorieën per dag. Als je dat alleen via verdampend zweet kunt afvoeren, heb je het al gauw over 2,5 à 3 liter per dag. Maar dat hangt af van de omstandigheden: bij een hoge luchtvochtigheid verdampt het zweet slecht. En het verschilt per individu, zegt Hopman, die zulke processen tijdens loopwedstrijden bestudeerde. “De ene loper zweette in een dag 1 liter, een andere was 6 of 7 liter kwijt.”

Rood hoofd

Om dat vochtverlies mogelijk te maken zet de hypothalamus alle kanalen open. De bloedvaten worden wijder – bloed is namelijk de transporteur van de warmte en de leverancier van het zweetvocht. Met name de bloedvaten aan het oppervlak, daarom krijg je bij inspanning een rood hoofd. Daarnaast worden ook de zweetklieren geopend.

Het hart krijgt de rekening gepresenteerd. Door de vaatverwijding is de ruimte waarin het bloed zich bevindt groter geworden, terwijl door het zweten het bloed minder volume heeft. Hopman: “Daardoor pompt het hart bij iedere slag minder bloed en moet het dus harder werken.” Spieren kunnen daarbij helpen. Hun activiteit is een soort tweede bloedpomp. “Als je bij het opstaan een flauwte voelt, moet je niet wachten tot die wegtrekt maar juist even je benen bewegen. Dat stimuleert de bloedsomloop.”

Al met al is dat voor ouderen een risico. Ze transpireren toch al minder goed, ze drinken te weinig omdat hun dorstprikkel is verminderd en hun hart is vaak verzwakt. “Dan begeeft het hart het door overbelasting.”

Hitte-uitputting

Een beetje verhoging is niet erg, zegt Hopman. Maar bij een lichaamstemperatuur boven de 40 graden is er sprake van hitte-uitputting en krijgt het slachtoffer last van hoofdpijn en misselijkheid.

Boven de 41 graden treedt een hitteberoerte op. De patiënt wordt verward, apathisch en krijgt evenwichtsproblemen. “Dan kan het heel snel gaan. De enzymen werken niet meer goed en er kunnen bijvoorbeeld kleine bloedstolsels ontstaan. Waardoor al vrij snel vele organen kunnen uitvallen. Als zo iemand niet rigoureus wordt gekoeld, loopt het fataal af.”

Om dat voor te zijn adviseert Hopman veel te drinken. “Liefst water. Zorg dat je altijd een glaasje in de buurt hebt. Geen alcohol. Dat is vaatverwijdend en vochtafdrijvend, waardoor het hart nog harder moet werken.”

Doe rustig aan, zegt ze. “Houd je huis koel, neem een koud voetenbad en maak je niet te druk. Sommige mensen worden zo door het warme weer in beslag genomen. ­Alleen dáár krijg je het al warm van.”