Aan de vooravond van de Milanese modeweek is de iconische modeontwerper Karl Lagerfeld ons voorgoed ontvallen
De in Hamburg geboren mode-ontwerper was meer een grootse heruitvinder dan een geboren vernieuwer. Zijn werk- en levenslust zijn onovertroffen.
Er zijn van die mannen van wie je als modejournalist eigenlijk een necrologie klaar moet hebben liggen: Lagerfeld, Valentino en Armani. Want deze Grote Drie, de dino’s van de mode, dat waren tachtigers en die zouden het wellicht niet meer zo héél lang volhouden. Over de reeds gepensioneerde Valentino overigens geen geruchten, die jetset zich een vrolijke slag in de rondte. Over Armani werd gefluisterd dat hij een tijdje héél ziek was. Over Karl werd de laatste seizoenen geroddeld dat hij wat minder mobiel werd op zijn ouwe dag. Door de jaren heen liet hij de Chanel-cruiseshows – dat zijn de shows met mode voor vrouwen die in de winter in zonnige oorden gaan pierewaaien – steeds in passende exotische oorden plaatsvinden: Singapore, Seoul, Havana, dat werk. Vorig jaar mei, bij wat nu officieel zijn laatste cruiseshow mag heten, was de locatie heel ‘gewoontjes’ Parijs, Lagerfelds woonplaats. In het Grand Palais had hij op ware grootte een kolossaal cruiseschip laten bouwen, dat dan weer wel, en verscheen hij in een wolk van jong, mannelijk schoon op de dampende afterparty, maar toch.
Guillaume Philibert, oprichter Filling Pieces
‘Elke show van Karl Lagerfeld was een spektakel. De ene keer werd een ruimtevaartstation gebouwd waar Chanel-raketten uit vlogen, de andere keer was het een Chanel Supermarkt, waar pakken melk eruit zagen als Chanel-producten. En dan stond er niet één pak melk, hè, rijendik stonden ze opgesteld.’
‘Wat ik van hem heb geleerd is dat het rond je product van a tot z moet kloppen. Je moet klanten niet alleen je product tonen, je moet er een universe omheen creëren, zodat zij een gevoel krijgen waar dat product vandaan komt. Toen wij in 2018 met Filling Pieces op de Paris Fashion Week stonden, was ons thema de subcultuur van de jaren tachtig. Onze schoenen waren geïnspireerd door de sportschoenen uit die tijd. Toen hebben we een Ferrari Testarossa, mijn lievelingsauto uit die tijd, op schaal nagebouwd.’
Geruchten
Karl kan niet meer reizen, werd er gefluisterd. En daar begon het gespeculeer over een mogelijk nakend afscheid. Gespeculeer ook over wie hem toch op zou moeten volgen. Hedi Slimane was de naam die het vaakst viel, omdat Karl zo’n fan was van diens werk – maar de geruchten verstomden toen Slimane tekende bij Céline. Laat het alsjeblieft de vrolijke, flamboyante Alber Elbaz zijn, werd er geroepen toen Elbaz vertrok bij Lanvin. En met het vertrek van de door carrièrevrouwen zo geliefde Phoebe Philo bij het eerder genoemde Céline kwam ook haar naam met stip op de favorietenlijst.
Maar toen werd het 4 december 2018 en bleek het reuze mee te vallen met Karls honkvastheid. Hij dook op in het Metropolitan Museum in New York, waar hij het applaus in ontvangst nam na de Métiers d’Art Show van Chanel, waarmee het huis jaarlijks al zijn handwerkateliers in het zonnetje zet. Niet dat Lagerfeld over de catwalk huppelde, verre van. Hij slenterde, strompelde bijna, ondersteund door zijn rechterhand Virginie Viard aan de ene en jongensmodel Hudson Kroenig aan de andere.
Het zou zijn laatste ereronde blijken, want na afloop van de coutureshow in 22 januari van dit jaar in het Grand Palais bleef hij onzichtbaar. Gisteren werd bekendgemaakt dat de eens zo krasse knar Karl ons voorgoed is ontvallen, aan de vooravond van de Milanese modeweek waar hij zou showen met Fendi. Volgende week begint de Parijse modeweek, waar hij zoals altijd de laatste ochtend in het Grand Palais zou showen voor Chanel.
Om het in Karls moedertaal te zeggen: das war einmal.
Dinsdagmiddag 12.42 uur berichtte de goed ingevoerde modesite The Business of Fashion dat Lagerfeld ons ontvallen was. Om 13.54 uur volgde in kapitalen het officiële bericht van het huis Chanel: ‘Important Announcement - Passing of Mr. Karl Lagerfeld.’ Alain Wertheimer, baas van Chanel, liet uit zijn naam noteren: ‘Met dank aan zijn creatieve genie, generositeit en exceptionele intuïtie was Karl Lagerfeld zijn tijd ver vooruit, iets wat enorm bijdroeg aan het wereldwijde succes van het huis Chanel. Vandaag hebben we niet alleen een vriend verloren, maar ook een buitengewoon creatieve geest aan wie ik in het begin van de jaren tachtig carte blanche heb gegeven om het merk opnieuw uit te vinden.’ Het bericht eindigt met de mededeling dat het creatieve werk voor de collecties door Wertheimer in handen is gelegd van Virginie Viard, directeur van Chanels Fashion Creation Studio en al meer dan dertig jaar Lagerfelds rechterhand.
Ronald van der Kemp, modeontwerper
‘Als geen ander kon Lagerfeld voor een groot publiek het tijdsbeeld vertalen naar de modewereld. Zo deed hij begin jaren negentig een hiphopshow bij Chanel, waarbij modellen met vijftig parelkettingen en grote gouden petten liepen. Chanel was in een klap van het stoffige imago af.
‘Helaas is hij wel doorgeslagen in het bijhouden van de tijdgeest. Hij maakte zo veel nieuwe ontwerpen. Daarmee speelde hij in op de wens van de consument, die constant nieuwe brillen of kleren wil. Fast fashion. Dat is commercieel slim, maar heeft verspilling en milieuvervuilig tot gevolg, iets waartegen ik me in mijn werk juist verzet.
‘Zijn Chanel-shows waren de laatste jaren gigantische, thematische producties: vliegtuig bijvoorbeeld, of supermarkt. Mooi voor Instagram, maar je had het idee dat het nauwelijks meer om de kleren draaide.’
Vroege leven
Lagerfeld was een man van de lange adem, uit een niet zo heel erg voor de hand liggend nest. Hij werd geboren op 10 september 1933, in Hamburg, een datum die nooit door Lagerfeld zelf bevestigd is. Zijn vader richtte Glücksklee-Milch op, een bedrijf dat gecondenseerde melk produceerde. Na een opleiding tekenen en geschiedenis aan het Lycée Montaigne in Parijs deed de jonge Lagerfeld in 1954 mee aan een wedstrijd van het Internationale Wol Secretariaat in 1954. Lagerfeld, toen 21, won de eerste prijs in de categorie jassen. Bij diezelfde wedstrijd ging de 18-jarige Yves Saint Laurent ervandoor met de eerste prijs in de categorie jurken. In de jury zaten Hubert de Givenchy en Pierre Balmain, toentertijd vedetten met een statuur die Lagerfeld en Saint Laurent later ook bereikten: die van absolute moderoyalty. Tussen de twee jonge ontwerpers ontstond een gezworen vriendschap, die later danig bekoelde omdat beiden verliefd werden op dezelfde man, Pierre de Bascher. Wie het naadje van die kous wil weten leze het boek The Beautiful Fall van Alicia Drake; smeuïger worden waargebeurde modeverhalen niet.
Waar Saint Laurent na een korte carrière bij het huis Dior met succes een eigen label opzette, lukte het Lagerfeld nooit het modehuis met zijn eigen naam groot te maken. Zijn merk Karl Lagerfeld heeft weliswaar 73 winkels wereldwijd, maar heeft nooit de allure en de swing gekregen van het huis Yves Saint Laurent. Of van Fendi en Chanel, de mode- en couturehuizen waar Lagerfeld al decennialang de creatieve scepter zwaait. Terwijl hij freelancete voor het Franse huis Chloé begon hij bij het Romeinse bont- en lederhuis Fendi in 1965, bij Chanel trad hij in 1983 aan. In 1984 begon hij zijn eigen label.
Geen revolutionair, wel gedreven ambachtsman
Op de vraag wat Lagerfeld voor de mode betekend heeft, zal het bij elke geraadpleegde modekenner in eerste instantie misschien een beetje stil blijven. Lagerfeld was geen revolutionair vernieuwer zoals Coco Chanel, Cristobal Balenciaga en Yves Saint Laurent dat wel waren. Hij was goed en vaardig, dat zeker, en had meer werklust in zijn pink dan de meeste mensen in hun hele lijf. Maar waar de grote ontwerpers uitblonken in het creëren, daar blonk Lagerfeld uit in het heruitvinden. Bij Fendi werd hij, indertijd een knotshippe, jonge ontwerper, gevraagd het toentertijd stevig ingedutte bonthuis te revampen. Iets wat hij met verve deed. Van loodzware bontmantels die door rijke, deftige dames gedragen werden stapte hij over op jeugdige, gekleurde en geschoren lichtgewicht jacks. Ideale bontjassen voor de zomer, kortom, de kolderieke luxe ten top.
Bij Chanel wachtte hem in 1983 eenzelfde taak. Coco Chanel had al meer dan tien jaar geleden haar laatste adem uitgeblazen, haar modehuis was op sterven na dood. Enter Karl, die behendig aan de slag ging met de codes van het huis: de dubbele C, het kraagloze tweedjasje, de matelassé-tassen. Door er wat jeans bij te doen, een kloddertje roze en een handje supermodellen als Claudia Schiffer en Cindy Crawford werd het eens zo suffe label opeens hip. Dat klinkt simpel, maar was het natuurlijk niet. Om Lazarus tot leven te wekken zijn goddelijke krachten nodig.
Lagerfeld demonstreerde bij Chanel waar hij een meester in is: het creëren van een beeld, het neerzetten van een imago, het spelen met logo’s en legendes. Een oude dame een geslaagde facelift geven. Met zijn eigen uiterlijk was hij aanvankelijk niet heel erg bezig. Als jonge jongen vond hij zichzelf lelijk, zijn neus te groot, zijn haar te veel – foto’s uit zijn jonge jaren tonen een stevige kerel met een zwarte roversbaard, borstelige wenkbrauwen en vlezige lippen. Later kwam hij kilo’s aan en werd hij grijs. Daarna spierwit. Een meer dan geslaagde afslankpoging begin jaren nul leidde tot een dieetboek en naar de Karl zoals hij de laatste jaren bekend is geworden: vacuüm getrokken in een strak zwart pak, met een hoge witte kraag, een witte staart, zwarte handschoentjes en een zwarte zonnebril. En in sommige gevallen met een donzige witte poes op de arm, zijn aanbeden huisgenoot Choupette. Na Jacques de Bascher, die, met Karl naast zijn bed, in 1989 stierf aan de gevolgen van aids, had hij nooit meer een menselijke partner – de wolk jonge modellen en muzen die hij voortdurend om zich heen wist niet meegerekend.
Bij het huis Fendi maakte hij jarenlang fraai en degelijk werk, chic en ingetogen luxe. Met de erfenis van Coco Chanel kreeg hij steeds meer lol en permitteerde hij zich steeds meer vrijheid. Terwijl de Chanel-collecties zachtjes gezegd een beetje op elkaar begonnen te lijken, werden de decors waartegen de shows werden opgevoerd steeds gekker. In het Grand Palais verrezen windmolens, een hysterisch grote hypermarché vol Chanel-spaghetti en Coco-boter, een uit Zweden geïmporteerde echte ijsberg en een levensechte raket – om maar een paar hoogtepunten te noemen. Locaties voor de cruiseshows werden zorgvuldig uitgezocht en tot in de puntjes opgepimpt. Zo werden voor een show in Singapore op een vervallen legerbasis alle barakken opnieuw gewit en het gras groen geverfd. Voor een show in Salzburg werd het personeel van het slot waar de show werd gehouden en het restaurant waar een vriendendiner plaatsvond, van top tot teen in door Karl goedgekeurde dirndls gestoken. Ook de tafelkleden en de interieurdecoraties werden compleet vervangen door het team van Chanel.
Bij een andere, ook perfect geregisseerde show van Chanel op het Lido van Venetië, kwam Lagerfeld voor de ereronde op tijdens het invallen van het blauwe uur (net na zonsondergang) in een jasje dat – niet overdreven – exact dezelfde kleur had als de hemel.
David Laport, modeontwerper
‘Karl Lagerfeld kiest één helder concept en gaat daar helemaal voor. Bij een show met als thema ‘strand’ wordt een fontein nagebouwd. Ontwerpers, en zeker Lagerfeld, krijgen met honderd meningen te maken. Iedereen probeert invloed uit te oefenen. Enorm knap dat je dan toch zo durft vast te houden aan je uitgangspunt.
‘Hoewel het moeilijk is, probeer ik ook vast te houden aan één techniek of één stof. Zoals in 2017, toen ik meedeed aan de Woolmark Prize. Deelnemers daarvan wordt gevraagd kleding te ontwerpen die daadwerkelijk kan worden gedragen is en zo in de winkel kan liggen. Ik besloot mijn eigen plan te trekken en een jurk te maken met één stof, merinowol. Ik had de opdracht genegeerd – de jurk was peperduur – maar ik won toch, vanwege de originaliteit.’
Planeet Karl
Alle shows en reisjes die ik heb gemaakt in het kielzog van Chanel, alle keren dat ik Karl gezien heb en de ene keer dat ik hem mocht interviewen (een kwartier lang, na twee uur wachten) hebben me wel geleerd dat het goed toeven is op planeet Karl. Aan elk detail wordt gedacht, voor alles wordt gezorgd en niets is te dol. Zo had ik voor een picknick in de Franse parfumstad Grasse op de velden waar de rozen voor Chanel n°5 geplukt worden gedacht op een plaid in het gras terecht te komen, maar er bleek een houten paviljoen gebouwd te zijn, compleet met aangeklede portakabins in Chanel-stijl en een wastafel vol N°5 handzeep en handlotion. De show in Havana? Alle gasten werden opgehaald in oldtimers en dansten na afloop in een speciaal opgetrokken bamboe feesttent midden in de stad, met Karl in het midden van de dansvloer. Duitsers die de mambo dansen, ze bestaan.
Natuurlijk werd er gefluisterd dat het allemaal veel show was aan het hof van Karl, en dat al die show misschien een beetje ten kost van de vernieuwing ging – want wat is mode zonder vernieuwing? En dat Karl zichzelf soms al te veel als een karikatuur presenteerde, en met iets te veel merken in zee ging. Noem het op: sportschoenen, colaflesjes, serviezen, motorhelmen, commercials voor luxe ijslolly’s, een collectie voor H&M: Karl pakte alles aan en voelde zich nergens te goed voorm - al kon hij ook behoorlijke sneren uitdelen aan ‘gewone’ mensen in casual kleren, of, nog erger in zijn ogen: dikke mensen.
Kaiser Karl zat hoog en droog op zijn zelfgebouwde troon. De zoon van de melkhandelaar die zo graag een graaf of baron had willen zijn. De hardwerkende draufgänger die het qua naam en faam nooit won van zijn aartsrivaal, de frêle Franse zenuwpees Yves Saint Laurent.
Het was een lang en krankzinnig vol leven, decadent, grandioos en volstrekt niet meer van deze tijd. Maar op je 85ste sterven in het hart van de modemaand, met nog twee grote shows op de agenda: ook dat is subliem gedaan. Het is sterven in een harnas met een hoge, witte kraag en zwarte handschoentjes.
Karl Lagerfeld stond niet bekend om zijn politiek correcte uitspraken. Dit zijn zeven van die niet zo correcte.
Over Coco Chanel
‘Niemand wilde door een oude vrouw verteld worden dat minirokjes en jeans niet chic zijn. Het gevolg was dat ze haar macht verloor en het ten slotte niemand meer uitmaakte wat ze deed.’
Over topmodel Heidi Klum
‘Ik weet niet wie Heidi Klum is. Ze is nooit bekend geweest in Frankrijk. Claudia Schiffer weet ook niet wie ze is.’
Over voormalige muze, topmodel Inès de la Fressange
‘Ik wens haar al het geluk van de wereld, zo lang ik haar maar niet meer hoef te zien, of over haar moet horen.’
Over Pippa Middleton, de zus van de hertogin van Cambridge
‘Ik vind haar gezicht niks. Ze moet alleen haar achterkant laten zien.’
Over moeders
‘Dikke moeders die met een zak chips voor de televisie zitten, vinden dat dunne modellen lelijk zijn.’
Over zangeres Adèle
‘Ze is een beetje te dik, maar ze heeft een prachtig gezicht en een goddelijke stem.’
Over een Duitse journalist
‘Ik had eens een interview met een Duitse journalist, een vreselijke, lelijke vrouw - het was korte na de communistische tijd, waarschijnlijk een week later - en ze droeg een doorschijnende gele trui. Ze had gigantische borsten en een gigantische zwarte beha en zei tegen me: ‘Doe je zonnebril af, het is onbeleefd.’ Ik zei: ‘Vraag ik aan jou om je beha uit te doen?’
Frankrijk prijst geadopteerde zoon om zijn bijdrage aan de mode-industrie van het land
Karl Lagerfeld was weliswaar een geboren en getogen Duitser, zijn leven en werk zijn onlosmakelijk verbonden met Frankrijk, het land waar hij als jonge twintiger vanuit Hamburg naartoe trok om carrière te maken in de modewereld. Frankrijk sloot de excentrieke ontwerper in de armen als een geadopteerde zoon. Op de dag van zijn overlijden buitelen politici en andere bekende Fransen over elkaar heen om de grand monsieur de la mode te eren.
Lagerfeld wordt in Frankrijk wijd en zijd geprezen om zijn bijdrage aan de Franse mode-industrie. Dat de Duitser – die volgens dagblad Le Figaro een echte francofiel was – ervoor koos om zich in Frankrijk te vestigen, bevestigt voor veel Fransen dat hun land nog altijd hét modeland bij uitstek is.
‘Karl Lagerfeld was een genie’, schrijft burgemeester van Parijs Anne Hidalgo op Twitter. ‘Zijn vakmanschap gaf kleuren en vormen aan de liefde, de finesse, het magnifieke. Hij was meer dan de verpersoonlijking van Parijs, hij was Parijs.’
Volgens oud-president Nicolas Sarkozy belichaamde Lagerfeld ‘excellentie en elegantie à la Française’. Kabinetswoordvoerder Benjamin Griveaux schreef dat ‘Frankrijk en Parijs Lagerfeld veel verschuldigd zijn’. Christian Estrosi, de burgemeester van Nice, noemde de ontwerper ‘een immense artiest, die zijn creatieve talent in dienst stelde van een industrie die ons land wereldberoemd heeft gemaakt, en een fervent verdediger van fabriqué en France.’
Bernard Arnault, oprichter en bestuursvoorzitter van het luxeconcern Louis Vuitton Moët Hennessy (LVMH), waar ook modehuis Fendi onder valt, schrijft in een verklaring ‘immens bedroefd’ te zijn om het verlies van zijn ‘dierbare vriend’. ‘We hebben een creatief genie verloren dat eraan heeft bijgedragen dat Parijs de mondiale hoofdstad van de mode is.’
Het iconische modehuis Chanel, waar Lagerfeld sinds 1983 als hoofdontwerper in dienst was, noemde Lagerfeld ‘een erudiete en heldere geest die ons merk, in 1910 opgericht door Gabrielle Chanel, opnieuw heeft uitgevonden.’ Lagerfeld wordt bij Chanel opgevolgd door zijn rechterhand Virginie Viard.
In de Franse media wordt ondertussen druk gespeculeerd over het lot van Choupette, de kat van Lagerfeld. De birmaan was in een aantal reclamespotjes te zien en ging regelmatig met Lagerfeld op de foto. Choupette – die beschikt over bankrekening op naam en een eigen Instagrampagina – is in Frankrijk bijkans even bekend als Lagerfeld zelf. Wie zich gaat ontfermen over de kat, is niet bekend. Op Twitter hebben zich alvast tientallen potentiële baasjes aangemeld.
Twitter bericht wordt geladen...
Verbetering: In eerdere versie van dit artikel stond dat Pippa Middleton de hertogin van Cambridge is. Zij is echter de zus van Kate Middleton, de hertogin van Cambridge.