Wordt ergens een hoger doel gediend door 16 mensen mogelijk op te zadelen met blijvende trauma's?

Kun je zestien toevallig uitgelote burgers verplichten om in een rechtszaal, in het bijzijn van de maker, naar een snuffmovie te zitten staren? Veertig minuten lang?

Het was woensdag de realiteit in het assisenhof in Tongeren, waar advocaten en nabestaanden een na een met een air van pass me the bucket wegliepen uit de zaal, waarvan de deuren eerder al waren gesloten voor pers en publiek. Die zestien burgers moesten blijven. En kijken, willen of niet.

De vraag of dat moest en/of aangewezen was, gaat voorbij aan een andere. Op een bepaald moment is beslist dat Renaud Hardy voor het assisenhof moet verschijnen, voor een volksjury dus, op beschuldiging van dubbele moord en tweevoudige moordpoging. Ja, dan is er geen tussenweg. Deze zestien mensen zijn Hardy’s rechters. Er is geen andere optie dan kennis te nemen van het bewijsmateriaal, en het liefst in zijn ondeelbare geheel.

Maar is het ook nuttig? Wordt ergens een hoger doel gediend door deze zestien mensen mogelijk op te zadelen met blijvende trauma's? De meeste van die juryleden zijn trouwens doorgaans eerder tegen dan met hun wil zijn uitgeloot om deze vertoning drie weken lang uit te zweten.

Sommige media wensen geen seconde te missen van het proces-Hardy, andere kwamen vooraf tot de afweging dat hun lezers/kijkers hier misschien niet echt op zaten te wachten. Ja, er lopen gevaarlijke freaks rond op deze aardbol, maar laat ons nu ook niet doen alsof er op elke straathoek eentje staat te wachten. De kennelijk nogal ziek in zijn hoofd zijnde verdachte heeft bekend, het bewijsmateriaal is verpletterend. Er zijn geen bookmakers die denken iets te kunnen rapen met een gokje op het verdict – levenslang zal het worden.

Bloed als criterium

Tot nader order zegt artikel 150 van de grondwet: ‘De jury wordt ingesteld voor alle criminele zaken, alsmede voor politieke en drukpersmisdrijven.’

Politieke en persmisdrijven, daar werd een kleine eeuw geleden al van afgestapt, en intussen worden ook nagenoeg alle criminele zaken gecorrectionaliseerd. Ergens in de achterhoofden is, zeker na de laatste assisenhervorming door minister Koen Geens (CD&V), het idee ontstaan dat volksjury’s voortaan enkel nog nodig zijn in zaken met X liter bloed (zoals de zaak-Hardy), X aantal dode mensen (de zaak-Ivo Poppe) of X-aantal versneden lichaamsdelen (de zaak De Bruycker-Nikolovska, eerder deze maand in Brussel).

Gruwel kan een criterium zijn om een zaak voldoende maatschappelijk relevant te achten voor een volksjury. In de praktijk lijkt het sinds kort echter het enige en allesoverheersende criterium te zijn geworden. Bloed, gruwel en gegarandeerde nachtmerries zijn interessant bij filmtips voor most disturbing horror movies. Tenzij ons iets is ontgaan, komen deze woorden niet voor in onze grondwet, of toch niet onder artikel 150.

De volksjury is een erfenis van de Franse Revolutie, bedacht om juist die feiten te beoordelen waarvan men vond dat ze door hun uitzonderlijke karakter beter niet door de overheid konden worden afgehandeld. Het soort zaken dat zich juist níét laat vangen in een starre interpretatie van wetsartikelen. Omdat er bij een misdrijf soms ook factoren spelen als empathie, verdriet, woede, jaloezie – dingen des mensen. Denk: laattijdige abortussen na seksueel misbruik, passiemoorden, dodelijke misverstanden, opa’s die geconfronteerd met door familie en omgeving goedgeprate incest geen andere uitweg meer zien.

Juist die zaken die ons doen ruziën en in verwarring brengen, die ons opzadelen met ethische dilemma's en levensvragen, daarvoor is de volksjury bedacht. Niet om naar snuffmovies te kijken.