Wel of geen wapenstilstand in Oekraïne: welke prijs wil het Westen betalen voor doorgaan met de oorlog?

Laten we Vladimir Poetin niet vernederen, zei de Franse president Emmanuel Macron vorige week in het Europees Parlement. De geschiedenis heeft laten zien hoe gevaarlijk dat is, zei hij, refererend aan de revanchegevoelens die de Vrede van Versailles na de Eerste Wereldoorlog in Duitsland opwekte.

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky reageerde fel op de woorden van zijn Franse collega. “We willen dat het Russische leger ons land verlaat”, zei hij op de Italiaanse televisie. “We zullen Poetin niet helpen zijn gezicht te redden door met ons territorium te betalen. Dat zou onrechtvaardig zijn.”

Macron maakte niet duidelijk wat hij precies bedoelde met zijn stelling dat Poetin niet vernederd moet worden. Maar in Oekraïne en Oost-Europa wordt de Franse president gewantrouwd, omdat hij sinds zijn aantreden in 2017 op zoek is naar een dialoog met Poetin. Zonder enig resultaat, zoals Zelensky memoreerde. Ook nu “zoekt Macron vergeefs naar een uitweg voor Poetin”, aldus de Oekraïense president.

Duitsland, Italië, Frankrijk en de VS vragen om een staakt-het-vuren

Zelensky is bang dat Europa bereid is concessies aan Rusland te doen, om maar een einde aan de oorlog te maken. De Italiaanse premier Mario Draghi pleitte onlangs voor vredesonderhandelingen, Macron en de Duitse bondskanselier Scholz deden een oproep voor een snel staakt-het-vuren - evenals overigens de Amerikaanse minister van Defensie Lloyd Austin. Maar een wapenstilstand op dit moment zou de Russische terreinwinst in de Donbas, Marioepol en Zuid-Oekraïne bestendigen. Daarmee zou Poetin beloond worden voor zijn agressie, stelt Oekraïne.

Dinsdag zei Zelensky's adviseur Mikhailo Podolyak tegen Oekraïense media dat zijn land de onderhandelingen met Rusland op pauze heeft gezet. “Rusland begrijpt niet dat de oorlog niet meer verloopt volgens de Russische regels, schema of plannen. Het verzet van Oekraïne neemt alleen maar toe. Daardoor zal Rusland geen enkele van zijn doelen bereiken”, aldus Podolyak.

Sinds het uitbreken van de oorlog heeft de Europese Unie (EU) Oekraïne gesteund met geld, wapens en sancties. Met een voor Europese begrippen ongekende snelheid en eensgezindheid keerde de EU zich tegen Rusland. Naarmate de strijd langer duurt en sancties ingrijpender worden, zal die eenheid moeilijker te bewaren zijn. De EU onderhandelt al twee weken over een boycot van Russische olie, die op fel verzet stuit van Hongarije en enkele andere Oost-Europese landen. Een embargo op Russisch gas zal nog veel moeilijker tot stand komen. 

De publieke opinie in Europa staat in overweldigende meerderheid achter Oekraïne, maar wat gebeurt er als de economie werkelijk schade ondervindt, als de koopkracht daalt en de werkloosheid toeneemt? Hoeveel offers is Europa uiteindelijk bereid te brengen voor Oekraïne? Zal Europa Oekraïne onder druk zetten om toch maar concessies te doen?

Estland waarschuwt: een vrede die agressie beloont is niet acceptabel

“Ik denk dat we ons uiterste best moeten doen om een einde aan deze oorlog te maken, terug te keren naar de onderhandelingstafel en de wereld weer te openen”, zei Volkswagen-topman Herbert Diess vorige week op een congres van de Financial Times. Hij werd fel bekritiseerd door Oekraïense politici, maar hij zei ongetwijfeld wat meer Europese zakenlieden denken: laat deze oorlog snel ten einde komen, de economische onzekerheid is al groot genoeg door de gevolgen van de coronapandemie en de stijgende inflatie.

In een interview met de New York Times keerde Kaja Kallas, premier van Estland, zich tegen de wens om vrede te sluiten tegen een hoge prijs. “Vrede kan niet het ultieme doel zijn”, aldus Kallas. Een vrede die agressie beloont, is voor haar niet acceptabel. Dat is niet louter een morele kwestie, aldus Kallas. Als Rusland niet wordt afgestraft, zal het vroeg of laat opnieuw aanvallen. 

De enige oplossing, aldus de Estse premier, is een militaire overwinning van Oekraïne die een einde maakt aan de Russische agressie en de schuldigen bestraft. Als dat niet gebeurt, is Europa volgens haar “heel snel terug bij af”. “Je hebt een pauze van een jaar of twee jaar, en dan gaat alles weer verder.” Zo ging het na de annexatie van de Krim in 2014. Europa deed er weinig tegen, Rusland bleef de separatisten in de Donbas steunen en viel na zeven jaar opnieuw Oekraïne binnen.

Hoeveel bloed wil Oekraïne nog vergieten?

Toch ziet ook Kallas een dilemma. Volodymyr Zelensky bevindt zich volgens haar in een “heel moeilijke positie”. Enerzijds wil hij een einde maken aan het lijden van zijn volk, anderzijds wil hij, gesteund door de publieke opinie, geen territorium afstaan aan Rusland. Hoeveel bloed moet er nog vergoten worden om de Russen terug te dringen? Op enig moment zou Zelensky verlies kunnen nemen om een einde te maken aan de oorlog. Maar het is aan Oekraïne om te bepalen waar dat moment ligt, aldus Kallas. “Want het is hun volk dat lijdt.”

Polen en de Baltische landen zijn voorstanders van de harde lijn tegen Rusland. Maar waarschijnlijk zal in andere Europese landen de verleiding om concessies te doen aan Rusland toenemen als de oorlog langer duurt, de economie meer schade oploopt en het verlangen naar vrede sterker wordt.