Aung San Suu Kyi trekt boetekleed niet aan in toespraak over Rohingya

Maanden heeft Suu Kyi gezwegen, en nu zou de regeringsleider van Myanmar eindelijk openlijk spreken over het drama van de 430 duizend gevluchte Rohingya. Maar van de verwachtingen is, na een peptalk van 20 minuten weinig meer over.

Aung San Suu Kyi's stem breekt een paar keer, ze hapert, en dat doet ze anders nooit. Ze weet zelf ook heel goed dat de hele wereld luistert en dat dit de belangrijkste toespraak is die ze ooit heeft gehouden. Dit is de toespraak waarin moet blijken of de Rohingya nog een toekomst hebben in Myanmar of niet. Het antwoord is: we weten het nog steeds niet maar het ziet er niet goed uit. Het hoge woord, waarop iedereen zit te wachten, komt er niet uit. Nergens in haar toespraak erkent Aung San Suu Kyi dat haar leger, of haar regering iets verkeerds heeft gedaan.

Het leger is in gevecht met terroristen en in dat gevecht vliegen er opvallend veel dorpen in brand. 'Er worden beschuldigingen over en weer geuit, maar laten we eerst harde bewijzen verzamelen voordat we iemand daarvan gaan beschuldigen.' Telkens probeert ze de aandacht van de Rohingya af te leiden. 'Ook veel andere, kleine minderheden zijn op de vlucht geslagen. Daarover heeft niemand het.' Of: 'Het is jammer dat alle aandacht nu uitgaat naar dit ene probleem. Wij hebben in Myanmar veel meer problemen die minstens net zo ernstig zijn.'

Ze vermijdt met succes het woord 'Rohingya', spreekt in plaats daarvan over 'moslims' als of het alleen maar een kwestie van geloof is en niet van apartheid en etnische zuivering. Zij geeft toe dat er 400 duizend 'moslims uit Myanmar zijn weggevlucht, maar dat betekent dat meer dan de helft van alle moslims zijn gebleven. Laten we daar dan eens mee gaan praten. 'De wereld moet zich realiseren dat meer dan de helft van de moslimpopulatie van Rakhine niet is vertrokken. Die zijn kennelijk tevreden. We moeten ook met die mensen praten, om de situatie te begrijpen.'

Zo draait zij voortdurend om het echte probleem heen: de ruim 400 duizend Rohingya die zijn gevlucht omdat hun dorpen werden platgebrand en omdat het leger en gewapende boeddhistische milities ze hebben aangevallen, verkracht en vermoord. Suu Kyi: 'Het leger heeft sinds 5 september geen acties meer uitgevoerd. Toch blijven de mensen vluchten. De vraag is waarom. Dat moet worden uitgezocht.'

Regering doet van alles

Op zo'n moment wordt het BBC-correspondent Jonah Fisher te veel. Hij twittert: 'Suu Kyi zegt dat ze wil onderzoeken waarom de moslims naar Bangladesh zijn gevlucht. Heeft ze geen televisie?'

Natuurlijk heeft Suu Kyi die wel. Ze weet heel goed wat er gebeurt, maar wat wij niet weten, is of zij daarmee instemt of niet. Ze excuseert zich: 'Deze regering bestaat nog geen achttien maanden. Het is wat veel om te verwachten dat in die korte tijd alle problemen zullen zijn opgelost.'

Geef haar wat tijd, zegt ze. De regering doet van alles. Zij somt op wat er allemaal wordt gedaan in Rakhine: er zijn economische programma's, er zijn honderden banen geschapen, ze denkt aan het instellen van interreligieuze werkgroepen. 'Doe met ons mee, denk met ons mee', zegt ze tegen de buitenlandse vertegenwoordigers in het publiek. 'We willen jullie zelfs meenemen naar het gebied zodat jullie de situatie met eigen ogen kunnen zien. Onder begeleiding natuurlijk. We moeten jullie beschermen, voor jullie eigen veiligheid.'

Alles wat zij zegt draagt bij tot het ongemakkelijke gevoel dat zij niet zelf spreekt, maar dat zij een tekst uitspreekt die door de militairen is bijgepunt en geparafeerd. Nergens staat wat je denkt dat er staat. Niemand krijgt toegang tot het gebied. Geen journalisten, en ook geen onafhankelijke waarnemers. Suu Kyi's regering weigert al vanaf het begint een onafhankelijke VN-commissie de toegang. Meteen na haar speech heeft de voorzitter van deze fact-finding-missie van de VN, Marzuki Darusman geëist dat VN-onderzoekers 'volledige en onvoorwaardelijke toegang' krijgen tot het noorden van Rakhine. Daarmee bedoelt hij: zonder begeleiding, of 'bescherming' van het leger.

Suu Kyi's toezegging dat de gevluchte Rohingya uit Bangladesh meteen kunnen terugkeren, en dat de regering 'hun veiligheid garandeert', klinkt mooi maar evenmin erg geloofwaardig. 'Wij willen vandaag nog beginnen met het verificatieproces', zegt zij. 'We zijn er klaar voor. Anytime.' Het verificatieproces moet dienen om vast te stellen wie wel, en wie niet thuishoort in Myanmar, en daarin schuilt meteen een nieuw probleem. Myanmar heeft alle Rohingya in 1982 beroofd van hun burgerschap. Ze zijn sindsdien officieel geen ingezetenen van Myanmar meer, maar 'illegalen', of 'Bengali', en hebben dus in heel veel gevallen geen identiteitspapieren. Gevreesd wordt daarom dat die 'verificatie' vooral zal worden gebruikt om zoveel mogelijk Rohingya buiten de deur te houden.

Het enige sprankje hoop van de afgelopen maanden is de onderzoekscommissie onder leiding van ex-secretaris-generaal van de Verenigde Naties Kofi Annan. Die commissie is aangesteld door Suu Kyi's regering en Annan heeft een rapport gemaakt met aanbevelingen voor een duurzame vrede. De belangrijkste aanbeveling is het herstel van de burgerrechten van de Rohingya. 'Wij zullen ons volledig committeren aan deze aanbevelingen', zegt Suu Kyi, maar zij houdt meteen weer een slag om de arm: 'voor zover ze bijdragen aan de vrede en stabiliteit in Rakhine'. Dat 'voor zover' is de ingebouwde ontsnappingsclausule waarmee Myanmar ook de aanbevelingen van Kofi Annan op de lange baan kan schuiven.

De langverwachte toespraak was bij voorbaat gedoemd te mislukken. Suu Kyi weet als geen ander dat elk woord er een te veel kan zijn, en elk woord dat niet wordt uitgesproken, er een te weinig is. Daarom heeft zij zo lang gezwegen. En daarom heeft zij ook nu, ondanks alle mooie woorden, niets substantieels gezegd. Ze zegt het zelf in haar toespraak: ze had het liever over iets anders gehad. 'Het is treurig dat ik in deze ontmoeting met onze diplomatieke gemeenschap gedwongen ben me te concentreren op slechts enkele van onze problemen, terwijl er zoveel problemen zijn die wij volgens mij samen kunnen oplossen.'

Het maakt geen indruk, en achteraf zou je zelfs kunnen denken dat deze toespraak alleen maar een excuus was om niet naar de VN-assemblee in New York te gaan. In september vorig jaar kreeg Suu Kyi daar nog een staande ovatie, maar deze keer zou ze zich hebben moeten voorbereiden op hoon en bittere kritiek. En het is bekend dat kritiek iets is waar 'de lady' niet van houdt.