Wie is politiek schuldig aan het gif-eischandaal?

Voor de derde keer informeerde het kabinet woensdag de Tweede Kamer over de eiercrisis. Voor de derde keer was het een brief met slecht nieuws: inmiddels zijn niet alleen 258 pluimveebedrijven 'geblokkeerd'; ook één boerderij met pluimvee én kalveren mag geen dieren of mest meer afvoeren. De schade voor kippenhouders alleen al bedraagt naar schatting 33 miljoen euro.

De nog voortdurend uitdijende eiercrisis is vandaag aanleiding voor de Tweede Kamer om van reces terug te komen. De fractiespecialisten Landbouw debatteren vandaag met minister Schippers van Volksgezondheid en staatssecretaris Van Dam van Economische Zaken, verantwoordelijk voor de voedseltoezichthouder NVWA. Het wordt het officiële begin van de politieke zoektocht naar de vraag hoe dit zo uit de hand heeft kunnen lopen.

Het einde is intussen nog niet in zicht. Gisteren meldden de bewindslieden dat ongediertebestrijdingsbedrijf Chickfriend naast fipronil nog een tweede verboden gif gebruikte: amitraz. Dat zou bij zeven bedrijven zijn gebruikt voor vliegenbestrijding, niet alleen bij pluimvee, maar ook bij kalveren. Dit middel is vooralsnog niet in eieren aangetroffen, maar één bedrijf mag geen kalveren afvoeren voor de slacht totdat uitslagen van onderzoek bekend zijn.

Het kan nog erger worden. 'Het vermoeden bestaat dat er meerdere middelen dan alleen Dega-16 zijn gebruikt door Chickfriend voor het toevoegen van verboden stoffen', schrijven Schippers en Van Dam. Dega-16 is het toegelaten kippenontsmettingsmiddel waar het verboden fipronil aan werd toegevoegd.

Strafrecht

Belangrijkste vraag voor de Kamer is het functioneren van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in deze crisis. In november 2016 kreeg de dienst een eerste tip over het gebruik van fipronil door Chickfriend bij de bestrijding van bloedluis bij leghennen. De NVWA bezocht het bedrijf toen niet. Ook ging de NVWA niet meteen na bij hoeveel pluimveebedrijven het mis zou kunnen zijn. Wel werd al snel een strafrechtelijk onderzoek begonnen naar de activiteiten van Chickfriend.

Had de volgorde niet andersom moeten zijn? Eerst controleren of de tip klopt, wat de mogelijke schade is voor de volksgezondheid en dan pas vervolgen?

Het wordt nog vreemder. In juni tipten de Belgische collega's de NVWA over de praktijken van Chickfriend. Bij de NVWA leidde dat niet tot een schok van herkenning. Zoeken in de systemen leverde niets op. Hoe kan dat, ruim een half jaar na de eerste melding?

Woensdag maakte het kabinet bekend dat oud-minister Winnie Sorgdrager het officiële onderzoek naar de gang van zaken zal leiden. Eerder kondigde ook de Onderzoeksraad voor Veiligheid een eigen onderzoek aan naar de NVWA. Die kreeg recentelijk al een brevet van onvermogen van de raad na de affaires rond besmette zalm en het gerommel in de vleessector. 'Het toezicht laat te wensen over vanwege voortdurende reorganisaties en bezuinigingen', was toen al het oordeel over de ooit zo gerespecteerde waakhond over de voedselveiligheid.

Hoe heeft het zover kunnen komen? Tot welke conclusie kabinet en Tweede Kamer vandaag ook komen: ze kunnen eigen functioneren niet buiten beschouwing laten.

De schade

Vanuit de pluimveesector wordt massief gelobbyd voor schadevergoeding voor de getroffen bedrijven. Het kabinet stelde garantstelling door de overheid voor, evenals overbruggingskredieten, een borgstellingsfonds, uitstel van betaling en werktijdverkorting. Dat vinden de boeren onvoldoende. De koepel LTO Nederland pleit voor een noodfonds voor getroffen bedrijven waar faillissement dreigt. Het kabinet is terughoudend. Staatssteun is in de Europese Unie verboden. Bovendien moet de sector ook naar zichzelf kijken, vinden de bewindslieden Schippers en Van Dam: boeren dienen zelf zelf de middelen te controleren die ingehuurde bedrijven zoals Chickfriend gebruiken.