Welke rol spelen VS en Arabische landen in conflict tussen Israël en Palestijnen? En kunnen zij wapens doen zwijgen?

De regering van de Amerikaanse president Joe Biden steunt het idee van een staakt-het-vuren tussen Israël en de Palestijnse groepen in Gaza, maar gaat niet zo ver om Israël daartoe aan te manen. De radicale Islamistische beweging Hamas wordt wel scherp veroordeeld voor het "willekeurig afvuren van raketten op burgers". Arabische landen als Egypte en Qatar proberen intussen achter de schermen druk uit te oefenen op Hamas en de andere gewapende groepen in Gaza om de strijd tenminste tijdelijk te staken. Komt er een bestand? En wie kan en wil dat afdwingen?

Bekijk hier de reportage van "Terzake" over de rol van de VS en lees voort onder de video:

In mensentaal is dat zo'n beetje de nieuwste Amerikaanse boodschap aan de Israëlische regering - zorgvuldig omzwachteld in de laatste mededeling op de website van het Witte Huis over het telefoontje dat president Biden gisteren had met de Israëlische waarnemend premier Benjamin Netanyahu. 

Iets duidelijker was Bidens minister van Buitenlandse Zaken Blinken op een persconferentie in Denemarken. "Uiteindelijk is het aan de betrokken partijen om duidelijk te maken dat ze tot een staakt-het-vuren willen komen. Maar wij zijn bereid om dat te steunen." 

Tegelijk veroordeelde Blinken ondubbelzinnig de acties van Hamas. "Je kan een terroristische groep die willekeurig raketten afvuurt op burgers niet gelijkschakelen met een land dat zijn burgers tegen die aanvallen beschermt". Hij wees er wel op dat Israël de verantwoordelijkheid draagt om alles in het werk te stellen om burgerslachtoffers te vermijden, des te meer omdat het land een democratie is  - aldus Blinken.  

Volgens veel critici van Israël én van het Amerikaanse Midden-Oosten-beleid is dit nog altijd geen neutraal of evenwichtig standpunt, maar komt het neer op een oproep aan Hamas om eenzijdig de wapens neer te leggen  - waarna Israël voorzichtig gevraagd wordt om als het enigszins kan hetzelfde te doen. Sommigen lezen het zelfs als een vrijgeleide aan Netanyahu om door te gaan met de bombardementen op Gaza zolang hij het nodig vindt. 

BEKIJK: Minister van Buitenlandse Zaken Blinken reageert op de escalatie van geweld in het Midden-Oosten (lees voort onder de video)

Dat aarzelende standpunt van Joe Biden kan verbazen en wekt in links- progressieve kringen, waar de Palestijnse zaak doorgaans op meer sympathie kan rekenen, zonder meer ergernis. De kritiek komt ook uit Bidens eigen Democratische rangen. Dat heeft te maken met de groeiende invloed van de linkervleugel in de partij, maar ook met het toenemend aantal moslims dat in de VS leeft  - intussen meer dan 1 procent van de Amerikaanse bevolking. 

Overigens staan ook heel wat Joodse Amerikanen erg kritisch tegenover Israël. Traditioneel stemden Joden in de VS Democratisch en links. Dat is de jongste decennia wel veranderd, naarmate Joodse belangengroepen in de VS actief steun begonnen te verlenen aan de uitbreiding van de Joodse nederzettingen in Palestijns gebied. Ze stuurden niet alleen geld, maar ook Amerikaanse Joodse immigranten - let maar eens op de tongval van menig settler op de Westelijke Jordaanoever. De pro-Israël-lobby rond AIPAC is nog altijd een politieke factor van formaat, die politieke carrières kan maken en kraken - zowel bij Democraten als Republikeinen. Het kan dus ook voor Democraten  - zeker in New York of Florida -  riskant zijn om Israël voor het hoofd te stoten. 

Toch zijn de banden tussen de Democraten en Israël relatief verzwakt, en zijn die tussen de Republikeinen en de rechtse Israëlische partijen alleen maar toegenomen. De evangelische christenen die zich mordicus achter Israël scharen, leunen vrijwel allemaal aan bij het Republikeinse kamp. En de kritiek op Israël zwelt aan in Bidens eigen achterban. Kortom: electoraal wordt het voor Biden steeds minder belangrijk om Israël in alles naar de mond te praten.

Bekijk hier Amerikakenner Michiel Vos in "De afspraak" over de houding van de Democraten tegenover het Israëlisch-Palestijns conflict (lees voort onder de video):

De voorzichtigheid van Biden heeft allicht te maken met zijn visie op Hamas en op het conflict in het algemeen. De president vertrekt van principiële uitgangspunten, berekeningen en een referentiekader waar mogelijk een beetje sleet op zit. 

• Hamas is en blijft voor de VS (en trouwens ook voor de EU) een terreurorganisatie. Met terroristen praat je niet, die schakel je uit. Dat blijft ook voor Biden een principieel uitgangspunt. Voor Washington is een verregaande vernietiging van de Hamas-infrastructuur in Gaza dus welgekomen.
• Voor zover Biden nog plannen zou koesteren om het ter ziele gegane vredesproces weer tot leven te wekken, komt een zwakker Hamas hem ook erg goed uit. Niemand kan trouwens ontkennen dat Hamas een stoorzender is voor een constructieve dialoog. Ook in dit conflict heeft Hamas de aandacht afgeleid van de strijd tegen de kolonisatie van Oost-Jeruzalem  - een strijd waarvoor internationaal veel sympathie begon te groeien -  en het Palestijnse verzet met raketten weer een jasje van terreur meegegeven. Weg is Oost-Jeruzalem als brandpunt van de Palestijnse zaak. 
• Joe Biden is een politicus van de 20e eeuw, die veel internationale ervaring opdeed in de jaren 1980-1990. Dat waren de jaren van voortdurende vredesgesprekken, de Oslo-akkoorden en de aanzet tot een Palestijnse staat. Joe Biden blijft diep overtuigd van het twee-staten-model, ook al stellen steeds meer mensen aan beide kanten zich intussen vragen over de haalbaarheid daarvan. Wat in elk geval opvalt is dat de Amerikanen tot dusver wel erg voorzichtig en spaarzaam zijn met verwijzingen naar de Israëlische kolonisatiepolitiek  - toch de aanleiding van deze nieuwe crisis. De vraag is of Biden de veranderde realiteit van Israël en de Westelijke Jordaanoever - waar een Palestijnse staat steeds minder leefbaar en realistisch lijkt - wel voldoende wil zien of in rekening brengt. In een boodschap naar aanleiding van de Ramadan zei hij dat Palestijnen en Israëli's "eenzelfde mate van vrijheid, welvaart en democratie" moet gegund zijn. Die vrome wens lijkt op dit moment wel erg ver van de reële toestand af te staan. 
• Biden had allicht gehoopt om het conflict weer aan te snijden nadat er in Israël een nieuwe regering was gevormd. In stilte had hij wellicht ook gehoopt op een andere premier dan Bibi Netanyahu - want de relaties van die laatste met Barack Obama waren in elk geval ijskoud. Het ziet er op dit moment nochtans naar uit dat er alweer nieuwe verkiezingen komen, en dat Netanyahu misschien versterkt naar de kiezer kan gaan. Schrijf King Bibi dus nog niet af. 
• Tenslotte is Joe Biden door en door een politicus van het centrum. En voor centrumkiezers in de VS is Israël een betrouwbare bondgenoot: af en toe wat eigenzinnig of brutaal misschien, maar als "de enige democratie in de regio" moet je er ook geen ruzie mee zoeken. In de peilingen doet Biden het behoorlijk goed: 63 procent van de Amerikanen vindt hem tot dusver een goede president. Die winst in het centrum wil hij niet verspelen door zijn oren te laten hangen naar de luidruchtige linkervleugel die hem om duidelijke pro-Palestijnse standpunten vraagt.  

BEKIJK: Deze video legt je in 1 minuut uit wat Hamas is, lees onder de video verder.

Tijdens de voorbije conflicten met Gaza speelden buurlanden Egypte en Jordanië een cruciale rol in het bekomen van een bestand. Het gaat  om twee Arabische landen, die goeie diplomatieke relaties onderhouden met Israël én de Palestijnen. 

Egypte is het enige land, naast Israël, dat een grens heeft met Gaza. Dat plaatst Egypte in een unieke positie omdat het direct toegang heeft tot Gaza en Hamas. De Egyptische diensten onderhouden al jaren relaties met Hamas, onder meer over de grensovergang bij Rafah.

Egypte heeft bovendien in 1978 vrede gesloten met Israël in de Camp David-akkoorden. Camp David is de naam van het buitenverblijf van de Amerikaanse presidenten en de plaats waar het akkoord werd bezegeld. 

Kort na het begin van de heropflakkering van het geweld werden Egyptische delegaties met veiligheidsmensen aan de grenspost met Rafah gezien. Israël, de VS en heel wat westerse landen hebben geen goeie relaties met Hamas, omdat ze de Palestijnse beweging beschouwen als een terreurorganisatie. 

De Egyptische president al-Sissi heeft intussen gezegd dat een “staakt-het-vuren” mogelijk moet zijn. Het land kondigde aan dat het 500 miljoen euro voorziet voor de wederopbouw van Gaza. 

Ook de rol van buurland Jordanië kan niet worden overschat. Jordanië sloot via bemiddeling van de Amerikaanse president Bill Clinton vrede met Israël in 1994. Het land huisvest nog steeds meer dan twee miljoen gevluchte Palestijnen.

Delen van de Westelijke Jordaanoever en Jeruzalem stonden onder Jordaanse voogdij, vooraleer ze werden veroverd door Israël. Vandaag beheert een Jordaanse stichting in Jeruzalem nog steeds de toegang tot de Tempelberg in Jeruzalem. Daar bevindt zich de belangrijke Al Aqsa moskee en de Rotskoepel; de Klaagmuur, die voor Joden erg belangrijk is, leunt er tegenaan.

De huidige Koning Abdoellah is een erg gematigde stem in het Midden-Oosten en sprak zich vorige week al uit voor een “staakt-het-vuren”. Jordanië heeft ook goeie diplomatieke relaties met de VS en met Europa, in het bijzonder met België.

Ook buurland Libanon (1983) sloot vrede met Israël, maar het verarmde land is zelf helemaal verdeeld en speelt geen rol als bemiddelaar in het conflict tussen Israël en de Palestijnen. De radicale sji'itische beweging Hezbollah weegt trouwens zwaar op de Libanese (buitenland)politiek. Een lichtpuntje in de huidige crisis is dat Hezbollah zich tot dusver  - behalve dan retorisch -  afzijdig heeft gehouden en Israël nog niet vanuit het noorden is beginnen te bestoken. 

BEKIJK: Welke buurlanden een cruciale rol kunnen spelen in het conflict tussen Israël en de Palestijnen

De Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein sloten pas vorig jaar een vredesakkoord met Israël. Aan de basis lag het diplomatiek overleg van Donald Trumps Joodse schoonzoon Jared Kushner. Die vredesakkoorden “wegen” wat minder, omdat beide landen nooit in oorlog waren met Israël, in tegenstelling tot Egypte en Jordanië.

Toch openen ook die nieuwe diplomatieke relaties deuren voor die Arabische landen om nu op zijn minst het gesprek te voeren met Israël over het huidige geweld in Gaza. Zonder diplomatieke erkenning van elkaar is een bilateraal of direct gestructureerd gesprek quasi onmogelijk. 

Het laat de rijke Golfstaten dus toe om via gesprekken en overleg te bekijken of ze bijvoorbeeld humanitaire hulp kunnen aanbieden, of eventueel een toekomstig akkoord financieel kunnen smeren in de vorm van wederopbouw van Gaza. Meewerken aan een akkoord dat vrede brengt voor de Palestijnen zou het prestige van de rijke Golfstaten binnen de Arabische wereld erg opkrikken. 

Tenslotte is er nog de rol van Qatar. De kleine eigenzinnige Golfstaat steunt nu al Hamas financieel en maakte daarover zelfs afspraken met Israel. Ook Qatar kan en zal achter de schermen mee druk uitoefenen op Hamas om uiteindelijk een compromis te aanvaarden, als de tijd rijp is. 

Dat soort diplomatieke gesprekken en afspraken komt zelden op de voorgrond, maar ze vormen de humus voor een mogelijk akkoord. Want dat komt er pas als iedereen méér te winnen heeft bij vrede dan als het conflict nog verder escaleert.