Record Store Day: achter de schermen bij een platenperserij

Discomat startte in 1977 als Disco-Press, onder auspiciën van André Willems. Na een mindere periode begin 2000 nam Andrés zoon Tom in 2011 het roer over. “Het is de laatste maanden hectisch”, vertelt hij. “De afgelopen jaren was het al een pak drukker, maar naar aanloop van Record Store Day (RSD) loopt het echt storm. Iedereen wil rond die dag iets releasen. En het liefst nog op RSD zelf. Ik juich die evolutie toe, maar we moeten veel bands teleurstellen: onze capaciteit zit helemaal vol. Bij Discomat werken we met vijf persen en hebben we vijf personen in dienst. We kunnen de orders net bolwerken.”

Discomat is de enige perserij in België. Bands en artiesten die niet bij jullie terechtkunnen, kunnen de wijk nemen naar Nederland, Duitsland of Tsjechië, toch?

Tom Willems: “Ja, maar het zal elders niet sneller gaan, integendeel. Kijk, wie een vinylplaat wil laten persen, moet bij ons rekenen op een wachttijd van acht weken. Van zodra wij de digitale files krijgen, start het productieproces. In kalmere periodes ligt de wachttijd rond 6 tot 7 weken. Alleen: we hebben de laatste tijd geen kalmere periodes gekend. Bij andere platenperserijen is het vaak nog langer geduld oefenen, tot 20 weken."

Hoe komt het dat het productieproces zo lang duurt? Je zou denken: een plaat persen, dat doen we op een halve dag tijd.

“Je mag niet vergeten dat het persen van een plaat een ambachtelijk proces is, waarbij je afhankelijk bent van de efficiëntie en de kuren van oude machines. De persen die wij gebruiken, zijn de originele uit de jaren 1970, en ze hebben sinds die tijd vrijwel niet stil gestaan. Ze zijn van degelijke Zweedse makelij (Toolex Alpha, red.), maar toch durft zo’n machine al eens stil te vallen. Er gaat geen dag voorbij of een machine valt uit door een klein of groter defect. Meestal kunnen we een mankement snel oplossen, maar het gebeurt dat we een onderdeel moeten vervangen of dat we er een op maat moeten laten maken, en dan ligt de pers weken stil. Gelukkig hebben we techniekers in huis met kennis van zaken en met een grote dosis creativiteit. Onze persen zijn oldtimers. Pure mechaniek, en niets computergestuurd. De mensen die ermee werken, kennen ze door en door."

Hoeveel vinylplaten krijgen jullie per dag geperst?

“Met onze vijf persen zouden we een theoretische maximumcapaciteit van 4.500 stuks op 8 uur tijd moeten kunnen draaien, al geeft 2.500 tot 3.000 stuks een realistischer beeld.”

Analoog is overal anders

Zoals Tom al aangaf, is het proces om van opgenomen muziek tot plaat te komen tijdrovend. De opgenomen muziek vertrekt uit de opnamestudio als digitale file, in .wav-vorm. En dan begint het werk. “Voor de muziek naar de persen gaat, moet die eerst overgezet worden naar een vinylmaster, die ofwel bestaat uit koper (een kopergravure of DMM, red.) ofwel een lacquerplaat (een aluminium basis gelakt met een substantie die lijkt op nagellak, red.)”, vertelt Tom. 

“De keuze voor DMM of lacquer is afhankelijk van het muziekgenre. Dj’s kiezen sneller om vinyl te laten persen met een lacquer als basis, omdat de groeven bij een lacquerplaat dankzij het zachtere basismateriaal iets dieper zijn, wat een gevolg heeft op de levels van de muziek. Meer bas, bijvoorbeeld. Ook bij jazz kiest men vaker voor een lacquerbasis. DMM heeft dan weer het voordeel dat je door de dunnere groeven meer muziek op één plaat kwijt kan. Maar kwalitatief is er geen verschil. Het omzetten van de muziek naar een kopergravure of een lacquerplaat doen wij niet. Dat gebeurt in onderaanneming.”

“Wat weinig mensen weten, is dat je bij het persen van een plaat streeft naar het verkrijgen van een perfecte analoge kopie van de originele vinylmaster. Daarom is het belangrijk dat je het productieproces nauw monitort. Wist je trouwens dat een plaat die geperst werd in Tsjechië of Nederland een andere sound heeft dan een plaat die bij ons uit de persen rolt? Niet beter of slechter, maar elke perserij heeft een eigen soundsignatuur, en die is machine- en materiaalafhankelijk.”

Vader- en moedermatrijs

Na een visuele controle van de groeven gaat de kopergravure (DMM) of lacquerplaat naar een galvanisatiebad waar ze vernikkeld wordt. Er wordt een laagje nikkel tegen de originele plaat gekleefd (200 gram bruto, na verwerking 180 gram netto, red.), een proces dat om en bij de twee uur duurt. “Als de plaat uit het bad komt, wordt de laag nikkel gescheiden van de kopergravure of lacquerplaat. Wat je dan hebt, is het negatief van de plaat. De groeven zijn bergjes geworden. Het is met deze plaat dat we aan de slag gaan voor het persen." 

"De eerste plaat uit het galvanisatieproces is de vadermatrijs. Bij een lacquerplaat maken wij van de vadermatrijs eerst een kopie, de moedermatrijs, en dan de persmatrijzen. Bij een kopergravure werkt het anders, de kopergravure of DMM is onmiddellijk de moedermatrijs. Dat betekent dat we van een kopergravure onmiddellijk een persmatrijs kunnen maken. Het spreekt voor zich dat er voor elke vinylplaat twee persmatrijzen bestaan, een voor de A- en een voor de B-kant.” 

De vernikkeling bij een kopergravure of een lacquerplaat verloopt enigszins anders. Om het niet al te technisch te maken, blijven we weg van de chemie, maar een lacquerplaat moet eerst een laagje zilver krijgen voor ze vernikkeld kan worden. Nikkel hecht zich namelijk niet aan lacquer. Bij een kopergravure is er geen laagje zilver nodig.

Grote oplage

“Voor we aan het echte werk beginnen, dient de persmatrijs eerst schoongemaakt te worden: de scherpe randen gaan eraf, het exacte midden wordt vastgelegd en de achterkant wordt gepolijst. Doe je dat niet, dan kan het zijn dat je oneffenheid in het oppervlak doordrukt in het vinyl."

"Met een persmatrijs kan je ongeveer 700 tot 1.000 vinylplaten persen. Een grote oplage werkt efficiënter, omdat de persen dan kunnen blijven draaien. Bij kleinere oplages, bijvoorbeeld 300 of 500 stuks, moeten de matrijzen regelmatig gewisseld worden, wat de productie vertraagt."

"Na iedere matrijswissel moeten we eerst testpersingen maken én ernaar luisteren. Als je weet dat de gemiddelde duurtijd van een 12”-kant ongeveer 25 minuten is, dan weet je dat elke pers bij een matrijswissel bijna een uur stilstaat. Na de beluistering én enkel bij groen licht kan de finale productie opgestart worden.”

Van label tot vinyl

Op elke LP die je in handen krijgt, zit een label. Ook dat label wordt in de perserij op de plaat geperst. “Het drukken van de hoes gebeurt niet bij ons”, aldus Tom. “Maar wij sleeven de LP’s wel. Labels die net gedrukt zijn, moeten we hier eerst minimaal 12 uur bakken, aan 120°C, omdat het vocht in het papier moet verdampen. Pas dan kunnen we de labels op de vinylplaat persen.”

“Het basismateriaal voor een vinylplaat is PVC”, legt Tom uit. “Als het PVC hier toekomt, zijn het nog korreltjes. De persmatrijs wordt eerst ingespannen, en daarop komt een hoeveelheid PVC (in vaktermen heet dat ‘biscuit’, red.) met aan weerskanten een label. Voor het drukken van een vinylplaat heb je redelijk wat energie nodig: 150°C en een druk van 110 ton, opgewekt via stoom. Als de plaat geperst is, snijden we de randen weg en moet ze 12 uur afkoelen.” Soms wordt een plaat gepromoot met het gewicht dat ze heeft: ‘180 g vinyl!’. Doordat de plaat dikker is, kan je de groeven dieper kerven, wat de sound ten goede komt, en de plaat meer dynamiek geeft. “Het standaardgewicht is 130 gram. Het is makkelijker om een lichtere plaat te persen, omdat ze sneller opwarmt en minder aan de matrijs blijft kleven. Dikkere platen hebben een langere afkoelingstijd nodig. Dat is nodig, want je wil uiteraard geen kromme platen.”

Cd of...

“Vraag der vragen: wat is beter? Geen van beide. Het is een kwestie van smaak. Vinyl geeft meer beleving en geeft een warmere sound en is prettiger om naar te luisteren, maar het is daarom niet beter."