Een zoekmachine is een computerprogramma waarmee informatie kan worden gezocht in een bepaalde collectie; dit kan een bibliotheek, het internet, of een persoonlijke verzameling zijn.
Zonder nadere aanduiding wordt meestal een webdienst bedoeld waarmee met behulp van vrije trefwoorden volledige tekst (full text) kan worden gezocht in het gehele wereldwijde web.
In tegenstelling tot startpagina's of webgidsen is er geen of zeer weinig menselijke tussenkomst nodig; het bezoeken van de webpagina's en het sorteren van de rangschikkingen gebeurt met behulp van een algoritme.
Technieken
Zoekmachines indexeren webpagina's geautomatiseerd door middel van robots/spiders. Dit zijn programma's die webpagina's scrapen en vervolgens nuttige informatie uit deze pagina's halen, zoals woorden en verwijzingen ("links") naar andere webpagina's. Deze links worden op hun beurt ook aan de spider gegeven om dan weer gedownload te worden. De gevonden woorden worden opgeslagen in een gigantische database.
De zoekmachines werken met verschillende technieken. Oorspronkelijk werkten de zoekmachines met de door de webmasters zelf opgegeven zoektermen (keywords), maar daar werd veel misbruik van gemaakt doordat de webmasters keywords gingen gebruiken die veel publiek trokken, maar geen verband hielden met de inhoud van de pagina, zoals het woord 'seks'.
Daarom zijn diverse andere alternatieve technieken ontwikkeld. Zo werkt onder andere Google met de populariteit van de websites: het aantal malen dat een website op andere websites wordt vermeld. Op de websites van de zoekmachines is meestal wel informatie te vinden over hoe ze werken.
Het aantal spider-based-zoekmachines is beperkt. Grote internationale zoekmachines zijn Google, Teoma, Bing en Yahoo!. Bekende Nederlandse zoekmachines bedoeld om te zoeken naar Nederlandstalige pagina's zijn Kobala, Ilse en voorheen ook Track. Walhello is een in Nederland ontwikkelde internationale zoekmachine.
Er zijn ook metazoekmachines, zoekmachines die werken via de resultaten van andere zoekmachines. Voorbeelden zijn Metacrawler, Ixquick en Ez2Find. Nederland kent ook metazoekmachines zoals Zoeken.nl, Multizoeker, Metaspider.nl, Zoekal en Laquza.
Wolfram Alpha is een zoekmachine op internet, die niet zoekt naar pagina's (zoals Google doet), maar naar antwoorden op vragen, dat doet hij door te zoeken in een database van informatie.
Gebieden
De meeste zoekmachines zijn bedoeld om iets op het web te vinden via het HTTP-protocol. Het gaat dan om informatie die ook met een webbrowser bekeken kan worden. Daarnaast kunnen sommige zoekmachines ook informatie in nieuwsgroepen vinden. Bijvoorbeeld, Google kopieert veel nieuwsgroepen naar de eigen servers, zodat daar in gezocht kan worden. Tot slot zijn er enkele zoekmachines die kunnen zoeken naar bestanden via het file transfer protocol.
