Woelige periode, eind 18de eeuw...

Ten jare 1789 kwam hier een pachter der omstreken van Leuven regt eisschen over het ontvreemden van een peerd. De burgemeester gaf daervan kennis aen den prokureur des konings zoo als de pligt van zijn ambt hem dit oplegde, doch degenen die met de zaek berokkend waren zwoeren hem daer wraek over. Om dan de gemoederen der volkeren tegen hem te verbitteren gaf men hem den naem van vijg, hetwelk in die tijden doorgaens voldoende was om als strijdig aen s' lands welzijn, uitgeplunderd en vervolgt te worden. Gelijk men weet treft men ten tijde van omwentelingen altijd van die ondeugende lieden aen doen willen doen schijnen dat zij hun leven zouden ophofferen voor het geluk van het land en nogtans niets beoogen dan om hunne levensbeoeften, roekeloos verkwist, door stelen en rooven, weder aen te vullen. Zulke soort van menschen vonden zij op ons dorp niet, dewijl men hier geenzins genegenheid had tot geweldadigheid en daerbij ook van de ongerijmdheid hunner handelswijze bewust was. Maer zij begaven zich elders, smeden er een komplot en toen waren zij in staet om hunnen wrevel los te vieren. Niet lang daer na kwamen zij gezamentlijk met geladen geweeren ons dorp doorkruisen, overal in de herbergen drank eischende en niet tegenstaende de voorzorg die men genomen had met de wooning des burgemeester door eene burgerwacht te beschutten, dezelve als dolzinnigen binnen drongen. Daer, door dronkenschap verhit, steeg hunne woede ten top. Zij deden de grootste verwijtingen en bedreigingen, sloegen het herbergsgerief aen stukken, herladen hunne geweren die zij reeds in de hoogte ontploft hadden, tot dat zij eindelijk eenen der burgerwacht die zich bedaerd in den hoek van den haerd bevond, met eenen kogel het hart doorboorde. Allen degenen die in huis waren werden door het geschut verdreven en niet te vrede zijnde met een slachtoffer, zoo begaven zij zich naer de kerkhofmuren waer zij zich opplaetsten en vandaer schoten zij naer den persoon die bezig was met de klok te trekken om de volkeren tot onderstand te roepen. Zoo bleven zij nog eenigen tijd voortgaen met alom angst en schrik te versprijden, tot dat zij eindelijk, hunne wreedheden moede geworden, in de herbergen met drinken en allerhande walgelijkheden den dag eindigde. Ziedaer wat de haet door dronkenschap gevoed doet plegen.

Wat al goddeloosheden er op het einde der 18de eeuw in ons land gebeurden zult gij later in de vaderlansche geschiedenis lezen, thans zal men u maer alleenlijk zeggen wat toen de godsdienst hier te lijden had.
Het kruis werd van den toren gerukt, de klokken verbrijzeld en de burgers die niet bereidwillig derzelver overblijfsels wegvoerden werden in de gevangenis gezet. Het inwendige der kerk had men tot hier toe nog ongehinderd gelaten, maer het bleef er niet bij. De heiligschenders, onder het uitbraeken der ijselijkste godslasteringen, trokken ten schroom der verbazende inwooners Gods wooning binnen. Gewijde kelken, remonstrancieen en al wat maer eenige waerde had werd geroofd en aen de meestbiedenden verkocht ofwel van die vreedaerts medegenomen. Na hunne plunderingen voltrokken te hebben sloegen zij de kerkdeur vast en gingen zich overigens inde herberg verlustigen. Maer denk eens welke doemniswaerdige zaek daer nog gebeurde. Het hoofd dier bende gebruikte eenen kelk voor drinkbeker, bood hem daerna aen den waerd aen om er in te schenken. Maer deze, alhoewel alles gebeurde volgens gouvernements toelating of bevelen, zich van verontwaerdiging niet meer kunnende wederhouden, verweet hem de schrikkelijkheid zijner euveldaed. De booswicht was niet meer vatbaer voor het goede, hij ging immer voort in zijne heiligschending. Eene vrouw, voor verdere onheilen beducht, kocht den kelk en gaf hem later even als de andere aenkoopers der kerkmeubelen deden, aen de kerk terug.

Het is ligtelijk te begrijpen, kinderen, dat de herder der parochie zich verwijderd had; niet alleenelijk om geene ooggetuigen van al die baldadigheden te zijn, maer zelfs om zich te onttrekken aen de gevangenis en andere wreede mishandelingen.(9)
De godsdienstoefeningen konden dus in het openbaer niet gepleegd worden, doch de inwooners van wiens vertrouwen de herder verzekerd was, werden des nachts in het een of ander huis toegelaten om hunne plichten als kristenen te volbrengen.
Eenen geruimen tijd daerna heeft de godsdienst wel eenigzins zijne vrijheid terug bekomen, echter heeft het geduerd tot in 1830 eer hij eigenlijk in zijnen vollen luister hersteld werd.(10) Dank zij daervoor aen onze landsbestiering die in de noodwendigheden de Belgen zoo zeer weet te voorzien.
                                                                                                           

De pastoors

De Eerwaerde heer Coelmont, pastoor van Thildonck, apostelijken protonotaris, wiens grafzerk hier in de kerk voor den autaer van den H. Joannes Baptista ligt, is op 29 Julij 1788 in den ouderdom van 70 jaren overleden.
Hij heeft eene eeuwigduerende bezetting nagelaten voor het celebreren der donderdaegsche mis en van 12 halsters koren in brood gebakken ten voordeele van den dorpsarme.

De Eerwaerde heer van Rillaer volgde hem in zijne bediening op en stierf in 1758.

Na dezen volgde de Eerwaerde heer van Elder, die zijnen jubilé van 50 jaren pastoor hield op 2 Junij 1809. Ten 10 uren celebreerde hij eene solemenele mis in de kerk der gemeente, welcke ter dier gelegenheid prachtig versierd was, in het bijwezen van groot aental priesters en eene groote menigte burgers. Die dag is verder heerlijk en feestelijk door de inwooners overgebragt. Van Elder overleed op 19 September 1815 in den ouderdom van 84 jaren.

De tegenwoordige herder(8), die op 8 Februarij 1785 geboren werd, bekleedt zijne plaets reeds meer dan 41 jaren.

Aldus hebben er op 128 achtereenvolgende jaren slechts drij pastoors bestaen, hetwelk zelden het geval is.
                                                                                                                   

De pastorij, het klooster en het kapelletje aan de Lipsestraat

De pastorij is in 1761 gebouwd. Voor dit tijdstip diende het klein huisje, dat zich nevens dezelve bevindt voor pastorij.

In 1817 werd dit bewoond door vier christelijke dochters die onder den regel van den H. Franciscus leefden en zich bijzonderlijk bezig hielden met de kinderen des dorps kosteloos het onderwijs te bezorgen. Om hen meer gemak in het onderwijs en inden dienst Gods te geven kocht hun bestierder, de herder der parochie, hen in 1821 een gebouw aen, dat vroeger voor lokael eener vermaerde kostschool voor kinderen van beide geslachten diende.(6)  Het volgende jaer betrokken zij hunne nieuwe wooning, namen de wetten aen van den regel van de H. Urzela en stichtten er eene kostschool voor jonge meisjes. Niet zelden was het het geval dat er leerlingen tot bekwamen ouderdom gekomen door de stille en zedige levenswijze harer meesteressen aengemoedigd, van de wereld afstand deden en zich onder hunne regels verpligten. De genegenheid der ouders hadden zij ook welhaest gewonnen, zoo dat elkeen begerig was hunne kinderen aen haer bestier te mogen overgeven, waerdoor het getal leerlingen zoodanig aengroeiden dat zij genoodzaekt waren hun lokael te vergrooten. Daertoe was veel noodig en zij bezaten maer weinig, maer de drift om hunne werking verder uit te buiten en aldus nuttig te kunnen zijn was groot en dit deed hen het werk voortzetten. Om minder kosten te verwekken kenden zij zich voor niets te goed, zij zelven begaven zich aen het werk te streng en gansch vreemd aen hun geslacht. Zij dienden metsers en timmerlieden en kwamen alzoo de moeijelijkheden die zij zoo zeer gevreest hadden te boven.

Op 1 Mei 1832 heeft men het klooster ingesloten en geestelijke nonnen gevormd onder den naem van Urselinnen, die voor hoofdbezigheden hebben het pensionnaet te bestieren. Om u een gedacht te geven hoe zij er het onderwijs en de opvoeding der jeugd ter harte nemen zal genoeg gezegd zijn dat men er thans 227 pensionnairen telt waerbij men er verschillende van vreemde landen aentreft.

Het gebouw des kloosters is nu zeer prachtig en groot en beantwoord aldus goed aen zijne bestemming . Boven elk der drij deuren die men in het uitwendige van den voorgevel ontdekt, heeft men eene nis gevormd. In de eerste staet het beeld van onzen Zaligmaker, in de tweede dit van zijn heilige Moeder en de derde is bestemd voor dit van de heiligen Joseph. Het klooster bezit ook eene prachtige nieuwe kapel van de gotische bouworde. De autaer die in dezelve staet is gansch in hout gesneden, de drij goddelijke deugden worden er op afgebeeld en aen deszelfs tombe ziet men twelf beelden die de heilige apostelen voorstellen. Wat men van het geheel van den autaer zeggen kan is dat hij van eene kundige hand vervaerdigd is. Het Lieve vrouwenbeeld is door de Brakelare van Antwerpen gemaakt. Het schijnt een kopij te zijn van het beeld welks vervaerdiging hem over eenige jaren in zijne geboortestad in eenen kampstrijd van Belgische kunstenaers werd toegekend.

Het fraei kapelleken hetwelk tegen de Leuvensche baen staet is een geschenk van Mijnheer Willems van Leuven, het is gebouwd in 18??.(7)                                                                                                             

De familie De Behault du Carmois

Te Thildonck is de begraefplaets van de familie De Behault du Carmois. Ter herinnering hier van, leest men op eenen zerk, die zich voor den ingang der kerk langs de regterzijde inden muur bevindt:

Sépulture
De Monsieur Quentin-Joseph-Marie De Behault du Carmois, né à Mons le 16 Août 1772, fils de Messire Alexandre-Louis De Behault, écuijer, Seigneur de Warelles, premier Magistrat de la ville de Mons, etc. etc. de Marie-Hélène-Jacqueline Desterling, Madame de Leval, Fontigny, etc., décédé à Louvain le 21 Janvier 1825.
Et de ses enfants, Philippe, né à Louvain le 11 Mars 1805, décédé le ... 18..; Auguste-Hyppolite-Joseph-Louis, né à Louvain le 22 Janvier 1810, décédé le ... 18...; Pierre-Maximilien-Joseph-Louis, né à Louvain le 24 Octobre 1818, décédé à Louvain le 11 Juin 1832; Marie-Catherine-Hortence, née à Louvain le 25 Novembre 1815, décédée le ... 18..; Henri-Marie-Hugues De Behault du Carmois, né à Louvain le 11 Fevrier 1818, décédé le ... 18... (5) 

Reeds berusten hier de overblijfsels van Mijnheer Quintinus-Josephus-Maria De Behault du Carmois; van Petrus-Maximilianus-Josephus-Ludovicus; van de echtgenoot van Philippus, thans onze Burgemeester en van zijnen oudsten zoon Philippus, Majoor der burgerwacht; van de echtgenoot van Augustinus-Hypolitus-Josephus-Ludovicus, Burgemeester en Colonel te Dendermonde (Augustinus is in 1856 te Dendermonde overleden en begraven); van den echtgenoot van Maria-Catarina-Hortencia.

Tegen het uitwendige van de regter zijkoor der kerk is de grafkelder van de familie De Herkenrode. Wiens stoffelijke overblijfsels er in berusten weet men hier niet. 
                                                                                                                    

Onze kerk

Onze kerk, toegewijd aenden H. Joannes Baptista is fraei en ruim genoeg om het getal inwooners te bevatten.
In 1710 werd zij met eene hooge koor en in 1760 met zijkooren vergroot. Het volgende jaer werd zij met eenen toren voorzien, die zeer fraei is en eene lange dunne naeld heeft.

Deszelfs timmerwerk werd vervaerdigd door eenen inwooner onzer gemeente, met name Joannes Gordts, en daer hij maer een boere timmerman was, zoo valt er aen te merken dat de toren van kunstenaers bewonderd wordt. Het inwendige der kerk is fraei en in eenen tamelijk goeden toestand.

De predikstoel, voortkomende van de kerk van den H. Michael te Leuven, werd onder de Fransche republiek ten voordeele onzer kerk aengekocht.(4)  Hij is met zeer schoon in hout gesneden zinnebeelden versierd en rust op de beeldenis van den H. Michael die met het vlammend zweerd den draek op den wereldbol verplet. Dikwijls heeft men gepoogd hem om zijne waerde terug te koopen.

(vervolgt)

Den dorpssteenweg (2)

Het leggen van den dorpssteenweg, hetwelk in 1840 begonst en in 1853 voltrokken is,(3) was eene der grootste noodzakelijkheden voor ons dorp geworden, want vooraleer dezelve bestond had men dikwijls groote moeite onbeladen rijtuigen met één peerd door die moerassige straet op hunne bestemming te brengen.
Nu zijn al die moeijelijkheden uit den weg geruimd en den last waer men soms 3 of 4 peerden voor gebruikte wordt nu door één peerd met groot gemak ten uitvoer gebragt. Langs den zuid-westerkant brengt hij ons in gemeenschap met den steenweg van Leuven op Mechelen en langs den noorderkant met de statie van Wespelaer en met den steenweg van Haecht op Brussel.

Den steenweg heeft gekost omtrent 20.000 fr. Zeker is het eene aenzienlijke som voor een dorp van zulk een klein vermogen als het onze en echter zijn er bewijzen dat men van de inwooners nooit eene buitegewoone betaling er voor gevergd heeft. Het strekke tot eer van degenen die dit werk met zooveel omzichtigheid bestierd hebben.

(2) Bedoeld wordt de verbindingsweg tussen Wespelaar en Winksele, nl. Kruineikestraat en Woeringstraat.
(3) cfr. http://www.bloggen.be/tilloenk/archief.php?ID=2756788 'Het jaar 1850 toen Tildonk en Winksele tolbarelen mochten plaatsen op de kasseiweg die beide gemeenten verbond'.

                                                                                                                                                                                                     (vervolgt)

Schoolmeester Paulus Goossens (°Heist-op-den-Berg 3 juni 1818, +30 september 1862) komt op 1 augustus 1849 aan te Tildonk vanuit Tremelo. Hij neemt zijn intrek bij Maria Anna Vandenschrieck, weduwe van Cornelius Schodts, wiens zoon Jan Baptist Hieronymus Schodts later op deze plek het hotel-restaurant "Het Zwaantje" ("Le Cygne") zal openen. Paulus is in 1849 nog vrijgezel.
Na zijn huwelijk op 22 november 1850 met Maria Catherina Verbist (°Herenthout 12 april 1821) verhuist het jonge koppel naar een woning op de Vaartdijk alhier. Op datzelfde adres is ook het landbouwersgezin Cornelius Claes – Maria Fr. Jacops met hun 6 kinderen, een knecht en een meid gehuisvest. (1)
Van Paulus Goossens en Maria Catherina Verbist worden te Tildonk vijf kinderen geboren tussen 1852 en 1858.

Op 9 december 1851 vult de schoolmeester een beknopte vragenlijst in, hem toegestuurd door de provinciale inspecteur:

- de school en het huis van de onderwijzer behoort toe aan de gemeente: neen
- zijn er privéscholen in de gemeente: neen
- is er een pensionnaat? ja, voor meisjes
- aantal leerlingen gemeenteschool: 61 jongens (waaronder 10 ‘garçons solvables’)
- het meubilair is in goede staat en compleet, de school bezit een complete collectie maten en gewichten
- er is geen bewaarschool noch middag-, zondag- of avondschool
- (onderaan is bijgeschreven) 2° semestriele staet van 1851, 76 kinderen die den ouderdom hebben om naer de school te komen, 63 die de school bijwoonen, 6 die betaelen

In 1856 beschrijft hij zijn nieuwe gemeente:

Ligging en tegenwoordige toestand van Thildonck

Thildonck, gemeente van het kanton Haecht, is omtrent 1 3/4 mijlen noord-west van Leuven en 4 1/2 mijlen noord-oost van Brussel gelegen.
Deszelfs oppervlakte is van 731 hectaren.
In 1730 waren er ruim 400 zielen en nu zijn er omtrent 1.250 die meest allen hun bestaen in den landbouw vinden. Het getal der huizen is sedert 1435 geklommen van 92 tot 184.

(1) Bevolkingsregister Tildonk 1846-1860.