Norberts ommekeer

Een verhaal uit de donkere Middeleeuwen.

Voor alle niet-oudste zonen uit adellijke geslachten blijft er weinig anders over dan een kerkelijke loopbaan. Want er kan er maar één zijn vader opvolgen als landheer en rechter en dat is de oudste zoon. Dat geldt ook voor de jonge Norbert van Gennep. Hij is geboren in 1080 in het nu noordlimburgse land aan de Maas, dat, zo stel ik mij voor, er verdronken uitziet met al die jaarlijkse overstromingen. Zijn familie zorgt voor een aangename kerkelijke functie: hij wordt kanunnik in de naburige dom te Xanten dat u waarschijnlijk wel kent omdat hier een oude Romeinse legerplaats lag. Norbert wacht een rijk rooms en weelderig leven, ware het niet dat aanstonds het licht roet in het eten gooit. In ieder geval verwerft hij een zekere naam als losbol.

Het verhaal begint echt wanneer hij te paard op weg is van Xanten naar Vreden, beide plaatsen gelegen in Duitsland, in wat tegenwoordig Rijnland-Westfalen heet. Hier in het Stift van Vreden leeft en woont een aantal vrouwen. Wat Norbert daar te zoeken heeft laten wij over aan uw en onze verbeelding. Het is dat de uitdrukking nog niet bestaat, anders hadden we gezegd: honi soit qui mal y pense, dat begrijpt u wel. Norbert reist denkelijk via Kleef en Emmerik naar het noorden. Toen en nu een afstand van hemelsbreed 60 kilometer. Vreden ligt in de buurt van Winterswijk, maar een landsgrens is er nog niet en het is zelfs de vraag of Winterswijk (Wenters zeggen wij) er wel is. En dan, op een kruispunt van zandwegen in de buurtschap Gaxel, net buiten de poorten van Vreden, slaat het licht toe. Vlak voor het hoofd van Norberts paard slaat de bliksem in.

Zo’n duizend jaar eerder wordt een zekere Saulus, een Jood uit Tarsis met een Romeins paspoort, op reis van Jeruzalem naar Damascus eveneens door het licht getroffen. Hij is met goedkeuring en papieren van de hogepriester doende een aantal volgelingen van Jezus van Nazareth op te sporen om hen gevankelijk terug te brengen naar Jeruzalem. Totdat hij, vlak voor de poorten van Damascus, omstraald wordt door een fel licht. Hij hoort een stem die hem vraagt: ‘Saul, Saul, waarom vervolg je mij?’ Op de vraag van Saulus wie het is die tot hem spreekt, komt het antwoord: ‘Ik ben Jezus, die jij vervolgt.”  De mensen die met Saulus meereizen staan sprakeloos, want zij horen de stem wel, maar zien niemand. Omdat Saulus verblind en nu blind is, moeten zijn reisgezellen hem aan de hand naar de Rechte Straat in Damascus brengen.

Op de steen staat dat anno juni 1115, zo ongeveer rond de tijd van Sint Jan, Norbert hier zíjn Damascus heeft beleefd. Dit is de plek waar het is gebeurd. Vanaf dit moment vindt de ommekeer plaats. Norbert maakt stante pede rechtsomkeert, gaat leven op water en brood, laat zich tot priester wijden, predikt voor ieder die het maar horen wil, bekritiseert de levenswandel die hij zelf jaren heeft geleid, gaat tekeer tegen de misbruiken in de toenmalige kerk, en sticht een kloosterorde die opkomt voor de armen en rechtelozen. Kortom, hij is bekeerd.

De oudheidkundige vereniging uit Vreden zet op 6 juni 1934, op de kop af achthonderd jaar na Norberts overlijden op het kruispunt waar alles is gebeurd een grote zwerfkei neer. De plek is een minuscuul vlekje op de landkaart, letterlijk in the middle of nowhere. Als je niet precies weet waar je zoeken moet, vind je het nooit. Ik loop langs de steen, lees de plaquette, en stel me voor hoe het was 873 jaar geleden. Het land is woest en ledig: modderige zandwegen die dwars door het moeras naar het Stift in Vreden lopen. Met af en toe een zware onweersbui waarbij bliksemflitsen vervaarlijk langs het zwerk schieten en bekeringen schering en inslag zijn.

Dit is de tekst op de zwerfsteenplaquette, zoals het hoort geschreven in het platt-düütsch:

” Hier hef Sunte Norbert anno 1115 um Sunte Jans sien Damascus belewet.

To gedachte is d’ussen Steen opgerichtet up sinen 800sten Dodesdag

dor den Heimat- uns Alterstumsverein in der Vredener Lande.

1134 * 6 Juni * 1934

Sünte Norbert, bidde vör Vredenske Land. ”