De intrigerende vraag die ons in het tweede tafereel van dit drieluik wederom bezighoudt, is: waarom krijgt Ahmed uit IIb voor zijn schriftelijke overhoring met veel vijven en zessen een acht en geen negen? Of was een zeven-en-een-half achteraf misschien toch eerlijker geweest? We proberen een antwoord te vinden op de vraag naar de systematiek van het beoordelen van schoolse prestaties.

De vorige keer hebben wij de oorsprong verkend van het klassieke cijfersysteem. Dat ook daaraan grenzen zijn gesteld mag blijken uit de volgende gebeurtenis die door de meeste historisch geschoolde cijferaars als aannemelijk wordt beschouwd. Vandaag openen wij Deel 2 van het Drieluik. Een beeld van oproer en vermeend onrecht wordt zichtbaar. Komt en verwondert u ..

 II. De opstand der ouders

 Op 14 mei vloog de kogel door de kerk en op 14 juli, twee maanden later, brak de pleuris uit. We hebben het over de gebeurtenissen in Ubach-dichtbij-de-Maas te Limburg en meer in het bijzonder de voorvallen ten aanzien van de voor velen wereldvreemde ideeën op de plaatselijke St. Bernadetteschool, waar men besloten had op de overgangsrapporten voor de zomervakantie geen cijfers meer te vermelden. Maar, het verhaal is al ingewikkeld genoeg, laat ik u de gebeurtenissen chronologisch schilderen.

Het idee kwam van schooldirecteur de heer J. Maertens Kzn (Jaap voor collega’s en meester Jaap voor ouders en kinderen), daarbij gesteund door de schoolbegeleidster Francoise Molenhoek. Uit Jaaps verantwoording is ons een tweetal argumenten bijgebleven. In de eerste plaats, zei Jaap, is een eerlijke cijferwaardering voor een geleverde prestatie op school zo goed als onmogelijk. Waarom krijgt Jan-Jaap een 8 voor zijn vogelnestje aan de ringen? En waarom verdient Rosita maar een 6 voor een dictee waar ze zó haar best op heeft gedaan? Cijfers als zodanig zeggen niets, beweerde Jaap met grote stelligheid. Ook niet wanneer je de verklarende tekst er bij neemt. Een 6 is blijkbaar voldoende en een 7 ruim voldoende, en wat dan nog? Laten we verstandig zijn en hier op de St. Bernadetteschool, te beginnen met het rapport bij de overgang, de cijfers op het rapport vervangen door woorden: het cijferrapport wordt een woordrapport. Woorden zeggen meer dan cijfers, schreef Jaap in het net op tijd verschijnende schoolkrantje.

Het andere doorslaggevende argument kwam van juf Ingrid uit Groep 7 (IT-specialist van de school) die eveneens met hulp van Francoise in EXCEL een stramien had ontwikkeld waarbij elke leerkracht handig en gemakkelijk  de prestaties van de leerlingen in woorden kon vatten. Het systeem kon bij wijze van spreken morgen ingevoerd worden, zo sprak zij.

Aldus geschiedde. Een gewogen en afgewogen oordeel van het lerarencollege, tot stand gekomen met instemming van de schoolraad die immers zo’n mede-instemmingsrecht heeft. In een aparte, bijzondere uitgave van het St. Berna(ka)detje, de schoolkrant die huis-aan-huis in Ubach wordt bezorgd (ook bij de dragers van NEE-stickers) werden de ouders en de gehele Ubach-dichtbij-de-Maasse-gemeenschap op de hoogte gebracht. Al op de dag van verschijnen (12 juli) gonsden de eerste geluiden van onmin en wrevel over de hoofden van de ouders die om kwart voor twaalf hun kinderen stonden op te wachten op de parkeerplaats. Die avond ontstond spontaan een Comité tot Behoud van het Cijferrapport i.o. (CBC) terwijl zich eveneens diverse spontane actiegroepen vormden die hun domicilie kozen in een van de talrijke Ubachse cafés. De misprijzende geluiden waren tussen alle alcoholdampen op onmiskenbare wijze voortekenen van naderend onheil.

Op 13 juli te 17.00 uur werd een demonstratieve optocht gehouden, compleet met lawaai, spandoeken, papieren vlaggetjes en in der haast door de RK-Vrouwenbond gefabriceerde T-shirts. De protesterenden, ongeveer 237 in getal, onder leiding van de beroepsopruier Henk Laplazarus, eisten een plenaire, openbare ouderavond op korte termijn om de problematiek eens goed aan de orde te stellen.

De alles beslissende ouderavond vond plaats op 15 juli om 19.30 uur. De aula van de St. Bernadetteschool was afgeladen vol met ouders en donateurs (zonder stemrecht). Op de foto ziet u het vrouwelijk smaldeel. (De minder aanwezige mannen zaten meer naar rechts, zo dicht mogelijk bij de tap.) Laat ik u niet vermoeien met allerlei protocollaire handelingen. Het op één na belangrijkste agendapunt was de korte toespraak van directeur. Hij gaf het woord aan Juf Straatman, sinds jaar en dag leerkracht in Groep 3. Juf Annie zoals zij liefdevol werd genoemd, achter in de 50, door de wol geverfd, zoals alle oudere onderwijzeressen lief en ook een beetje pinnig,  was al een kwart eeuw in dienst van de school. (Overigens een briljante strategische zet van meester Jaap: toen Juf Annie het woord nam, werd het doodstil in de zaal, want veel ouders hadden vroeger bij haar in de klas gezeten.) Uit haar zacht gesproken betoog, maar hoorbaar tot in alle hoeken van de zaal, halen wij de belangrijkste punten.

1.     Een beoordeling, of het nu met cijfers of woorden gebeurt, is tamelijke onzin als je niet van tevoren afspreekt wat elk kind zo’n beetje moet kennen en kunnen, bijvoorbeeld aan het eind van een leerjaar.

2.     Voor veel kinderen, vooral voor die kinderen die langzaam, moeilijk en weinig leren, is een cijferrapport een steeds terugkerende bevestiging van falen en teleurstelling.

3.     Waar we naartoe zouden moeten, is een soort leerafspraak. De school, de ouders/verzorgers en het kind spreken aan het begin (van een jaar, van een periode) af waar je aan het eind (van het jaar, van de periode) wilt uitkomen. Als het blijkt te lukken, steek je de vlag uit en als het niet lukt, probeer je het op een andere manier.

4.     Je moet verschillende kinderen ook verschillend beoordelen. Van supertalenten vraag je veel meer dan van zogenaamde kneusjes. (En denk erom! sprak zij met stemverheffing, het woord kneusje wil ik niet meer horen!’)

5.     De school vraagt aan de ouders om een beetje te kunnen experimenteren met beoordelingen. Met of zonder punten, met of zonder grote woorden. En de school verbiedt de talrijke ouders die minder dan 200 meter van de school wonen om hun kinderen per auto te brengen en te halen. Zij vormen immers een gevaar op de weg, vooral tegen twaalf uur.

Precies op tijd, toen directeur Jaap ontdekte dat juf Annie een punt aan de orde stelde dat buiten die orde was, en er aarzelend enig rumoer in de zaal ontstond, nam hij het woord terug. Hij bedankte de juf zeer voor haar wijze woorden. Hoe goed is het, sprak hij, dat er steeds iemand is die de zaken helder kan voorstellen. (Dat hij mede zichzelf bedoelde, duiden wij hem niet euvel.)

Tegen half elf verlieten de aanwezigen de zaal. De meesten moesten nog even langs hun stamcafé omdat zij daar hun paraplu hadden achtergelaten. De enige die zeer hoorbaar zijn ontstemming over het verloop van de vergadering liet blijken, was opruier Laplazarus, maar hij had tegen de juf geen schijn van kans.

Overigens is het pleit nog niet beslecht. Woorden of cijfers, cijfers of letters, nog steeds een kwestie van wikken en wegen. Over de definitieve afloop kunnen wij slechts speculeren, maar wij houden u op de hoogte.

Tot zover het authentieke verslag van een roerige periode in de anders zo rustieke stad Ubach-dichtbij-de-Maas. Binnenkort komt een volstrekt ander onderwerp ter sprake dat toch met het centrale thema van de cijfermatige beoordeling in verband te brengen is. Laat u verrassen!

27-01-2017, 15:44 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Over alles hebben wij een oordeel klaar, dus ook over schoolprestaties. Over oordelen gesproken, zullen we wedden? Het prachtige opstel van Jacquelien van den Berg wordt door haar leraar Nederlands op het Coornhert College met een 8 gehonoreerd. Wedden dat zijn collega van het Ignatius Lyceum er nauwelijks een 6 voor over heeft? En wedden dat leraren, scholen en zelfs hele schoolsystemen zonder blikken of blozen bereid zijn de norm te verlagen (oftewel alle cijfers achteraf  met een punt op te hogen) zodat méér leerlingen een voldoende krijgen? Een wedje dat de meeste leraren niet in staat zijn uit te leggen aan de desbetreffende ouders c.q. verzorgers, laat staan aan hun kinderen, waarom de ene prestatie een zes verdient en een andere nog geen vier?

De intrigerende vraag die ons in het navolgende drieluik zal bezighouden is deze: waarom met veel vijven en zessen een acht en geen negen? Of was een zeven-en-een-half misschien toch eerlijker geweest? Wat zijn eigenlijk de beweegredenen achter een waardering in cijfers? Kortom de vraag naar de systematiek van het beoordelen van schoolse prestaties.

In een aantal min of meer samenhangende bijdragen, tezamen inderdaad een drieluik vormend, gaan wij deze problematiek te lijf. Vandaag openen wij luik 1.

I.       Abbé Rénards tiental

De meningen zijn verdeeld, maar sommigen hebben goede redenen om aan te nemen dat de Waalse pater Abbé Rénard Vandenreijnaerde de bedenker is van het klassieke cijfersysteem waarmee leraren de schoolprestaties van hun leerlingen van een oordeel voorzien. Dat de Jacquelien uit de intro voor haar fraaie opstel een 8 krijgt, heeft zij aan indirect aan de abbé te danken.

Het verhaal dat de ronde doet, speelt zich af in 1823. Abbé Rénard is directeur van het Lycée Catholique te Souvraine, een vlek 40 kilometer ten zuiden van Luik (vandaar dat hij zo goed in dit drieluik past). Toentertijd behoorden de zuidelijke Nederlanden tot ons geliefde Koninkrijk, het verdriet van België was nog komende, zodat de systematiek van de abbé gerust een Nederlandse vinding mag worden genoemd. Wij laten hem zelf aan het woord (in een voor het en uw gemak vertaalde versie) zoals hij sprak in het voorwoord bij de tweede druk van zijn boekwerkje: Naar een Objectief en Getalsmatig Onderwijskundig en Paedagogisch Verantwoord Oordeel.

“Natuurlijk hadden wij het Pruisische voorbeeld kunnen volgen. Daarbij worden eveneens cijfers gebruikt als beoordelings- en waarderingsinstrument. Niet álle cijfers overigens: alleen de 1 tot en met 5. De 1 staat voor uitmuntend, de 5 aan het andere eind van het spectrum vertegenwoordigt de kwalificatie buitengewoon slecht. Een aflopend systeem dus, van 1 naar 5. De 3 neemt een middenpositie in, maar wordt algemeen als een teleurstelling beschouwd.

Ook hadden wij te rade kunnen gaan bij het Verenigd Koninkrijk. Men werkt daar niet met cijfers, maar met letters. Een leerling die een buitengewone, uitmuntende prestatie levert, wordt beloond met een A. Iemand die er blijkens de resultaten de kantjes vanaf loopt en er volstrekt niets van bakt, krijgt een E op zijn lijst. Ook hier een aflopend systeem: van A naar E.”

en iets verderop ..

“Het door ons ontwikkelde systeem waarmee wij het werk van de leerlingen in onze klassen beoordelen, berust op het tientallig talstelsel. Wij hebben daar per slot van rekening in het handelsrekenen goede ervaringen mee opgedaan. Welnu dan, het systeem daargesteld (excuses voor het gruwelijk germanisme (T))  in de vorm van een tabel ziet er als volgt uit.

1                                                 abominabel

2                                                 zeer slecht

3                                                 slecht

4                                                 onvoldoende

5                                                 bijna voldoende

6                                                 voldoende

7                                                 ruim voldoende

8                                                 goed

9                                                 zeer goed

10                                             uitmuntend

Wij verlaten nu Abbé R. met zijn voorwoorden voor een moment en plaatsen enkele opmerkingen bij de in Tabel I gedemonstreerde systematiek. Om te beginnen is het van buitengewoon groot belang in te zien dat de gebruikte cijferreeks van interval-niveau is. Dat klinkt ingewikkeld, maar is het niet. Het betekent gewoon dat de afstand tussen, laat ons zeggen, 4 en 6 vergeleken met die tussen 5 en 7 dezelfde is. Ook de gaten tussen 4 en 9 en tussen 3 en 8 zijn even groot. Het meest tot het verstand sprekend is nu ook de notie dat de onderliggende afstand tussen opeenvolgende cijfers identiek is. Cijfer 1 ligt even ver weg van cijfer 2 ligt even ver weg van cijfer 3 ligt even ver weg van cijfer 4, enzovoort. 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10 : de koppeltekens zijn even lang.

In de tweede plaats is het wenselijk, nuttig en zelfs nodig te zeggen dat de cijferreeks niet van metrisch niveau is. Een 8 voor een aardrijkskundeproefwerk is niet twee keer zoveel waard als een 4 voor hetzelfde proefwerk. Het is wél juist om te stellen dat een 8 méér is dan een 4. Hoeveel meer? Vier gelijke afstandjes meer.

Noten bij de bovenstaande tabel:

(1)   In het voorwoord bij de zevende druk (1827) kondigt Abbé R. enkele graverende (wederom zo’n bar-en-boos germanisme..) wijzigingen aan. De intervallen tussen de verschillende cijfers, door sommigen overigens ook wel eens abusievelijk punten genoemd, die afstanden tussen de cijfers dan, zijn te groot en daardoor te ingrijpend gebleken. Daarom heeft onze abbé, slim als een vos immers, de notie ½ geïntroduceerd. Leraren kunnen met ingang van de zevende druk een leerling het cijfer 7½ geven. De ½ kan tussen ieder cijfer en zijn naaste buurman plaatsnemen. Dus 2½ tussen 2 en 3 en 9½ tussen 9 en 10. De invoering van de ½ heeft nog een ander, bijkomend effect. De 5 is nog steeds bijna voldoende; bij de 5½ kunt u het bijwoord bijna weglaten. 

(2)   Veel later pas, in 1873, België was intussen al jaren zelfstandig, heeft de Nederlandse regering per decreet besloten tot de invoering van de plus en de min. De + en de – derhalve. Leraren die erkenden dat een 6 voor een schriftelijke overhoring van leerling J. te K. eigenlijk te veel betaald, te hoog gegrepen en gewoon te veel was, konden hun toevlucht nemen tot de 6- (zegge zes-min). En indien men dacht dat Klazien H. voor haar dictee met een 8 iets te karig bedeeld was, gaf men haar een 8+.

Nu wij nu het ontstaan van ons cijfersysteem als beoordelings- en waarderingsinstrument uit de doeken hebben gedaan, sluiten wij hierbij het eerste luik. Zeer binnenkort volgt het tweede, onder meer handelend over wat later genoemd werd ‘De opstand der ouders te Ubach-dichtbij-de-Maas’ welke de invoering van een woordrapport betrof. Trouwens, ook het vraagstuk van de tien met een griffel en een zoen van de juffrouw is nog niet ter sprake gekomen. Wij zien u volgende week graag terug.

22-01-2017, 11:31 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Een mensenleven geleden heb ik mij laten inschrijven als leerling van de Groen van Prinstererkweekschool, gelegen op de hoek van de Wilhelminastraat en het Julianaplein te Doetinchem. De inschrijving vond plaats toen de heer F. Roosjen, destijds directeur, het bewind voerde. Ik werd hartelijk door hem in zijn huis aan de Zuivelweg ontvangen. Na een genoeglijk kopje thee werd mij een lijst van aan te schaffen boeken, alsmede een soortement reglement van orde overhandigd.

Behalve de schoolboeken – te verkrijgen via het Schoolboekenhuis te Kampen à raison van een bedrag dat voor mijn ouders een rib uit hun lijf was – werd ook dringend geadviseerd om om te zien naar een degelijke blokfluit van een te goeder naam en faam bestaand merk. Genoemd werden in dit verband de namen Adler en Aura. Een voorstel om met een goedkopere kunststoffen fluit van Chinese makelij op de proppen te komen werd met een meewarig lachje van de hand gewezen.

Elke aankomende schoolmeester werd destijds geacht te kunnen blokfluiten. Al was het maar om de begintoon van een klassikaal te zingen versje aan te geven, of nog beter: om het in zijn geheel te kunnen voorspelen. Behalve het kunnen luchtverplaatsen vanuit je longen door het mondstuk via de gaten naar buiten en het al of niet soepel sluiten van de gaten met je vingers moest je vanzelfsprekend ook de eerste beginselen van het notenschrift kennen. Na veel oefeningen moest je wel een kleuterdeuntje van blad kunnen spelen. Figuren zoals ik die na een weekje oefenen een vrolijk liedje tamelijk foutloos konden spelen waren dun gezaaid. Bovendien deed ik alles uit het hoofd, hoewel ik bij de plaatselijke fanfare geleerd had wat de met het notenschrift gelieerde balletjes met hun stokken betekenden. Dit is een kwartnoot, sprak de muziekleraar, het lid Willem te G., en die daar? dat is een halve.

Voor niet weinig kweekschoolstudenten was het blokfluiten een kriem, zeg maar rustig: een crime. Zij slaagden er niet in – ook niet na talloze oefeningen die blijkbaar kunst baren – de combinatie: muzieknoten van blad lezen, geluid produceren door in de blokfluit te blazen, gepaard gaande met een soepel lopende vingerzetting te volbrengen zodanig dat je een bepaald liedje kon ontdekken.

Je had ook studenten voor wie het blokfluit spelen een fluitje van een cent was. Toevallig, en er is geen enkele reden mij hiervoor op de borst te kloppen, behoorde ik tot deze laatste categorie. Het liefst speelde ik solostukken, daarbij begeleid op de piano door de muziekleraar. En ik herinner mij als de dag van vandaag de vrolijke uren die ik met mijn vriend W.A. op een spijbelmorgen aan de oever van de IJssel heb doorgebracht terwijl wij tweestemmig het vrolijke wijsje "Die Zwei Finken" speelden.

Hoewel ik later heel weinig blokfluit heb gespeeld – ik had later een piano in mijn klas waar ik met twee vingers op speelde – is hij nog steeds mijn favoriet. Ergens in huis koester ik mijn kleine verzameling fluitjes. Waaronder behalve mijn trouwe Adler sopraanblokfluit en mijn klein-maar-fijne sopranino ook een Ierse whistle flute en een houten dwarsfluit die ik uit Suriname heb meegebracht. Ze zijn niet om op te spelen maar ze zijn er vanwege hun bijpassende, vaak zalige herinneringen.

15-01-2017, 11:30 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Snuffelend in oude paperassen vond ik dit boekje: Nederlandsch Leesboek voor de Christelijke scholen, derde leerjaar. Een uitgave van P. Noordhoff, Groningen, 1920. Met fraaie tekeningen van Tjeerd Bottema. Daarin staat het volgende stapelgedicht. (Nadat u het hebt gelezen, begrijpt u waarom een dergelijk vers een stapelgedicht heet.) Het meest frappante was dat ik grote delen van het vers nog uit mijn hoofd kende. Ik moet het dus in mijn lagere schooltijd gelezen hebben. Maar dan wel in een nieuwere spelling.

DAAR WAS EREIS

Daar was ereis een mannetjen

Die veegde zijn stalletjen.

                   Wat vond hij er in?

Een gouden, gouden stuivertje.

                   Wat kocht hij er voor?

Een vet, vèt varken.

Maar ’t varken wou niet gaan,

Of ’t moest gedragen worden

op een berrie en kruiwagen.

Toen ging hij naar den Hond:

"Hond, wil jij varken bijten?

Varken wil niet gaan,

Of ’t moet gedragen worden

op een berrie en kruiwagen."

                   "Neen," zei de Hond.

Toen ging hij naar den Stok:

"Stok, wil jij Hond slaan?

Hond wil niet Varken bijten,

Varken wil niet gaan,

Of ’t moet gedragen worden

op een berrie en kruiwagen."

                   "Neen," zei de Stok.

Toen ging hij naar het Vuur:

"Vuur, wil jij Stok branden?

Stok wil niet Hond slaan.

Hond wil niet Varken bijten,

Varken wil niet gaan,

Of ’t moet gedragen worden

op een berrie en kruiwagen."

                   "Neen," zei het Vuur.

Toen ging hij naar het Water:

"Water, wil jij Vuur blusschen?

Vuur wil niet Stok branden,

Stok wil niet Hond slaan.

Hond wil niet Varken bijten,

Varken wil niet gaan,

Of ’t moet gedragen worden

op een berrie en kruiwagen."

                   "Neen," zei het Water.

Toen ging hij naar den Os:

"Os, wil jij Water slobberen?

Water wil niet Vuur blusschen,

Vuur wil niet Stok branden,

Stok wil niet Hond slaan.

Hond wil niet Varken bijten,

Varken wil niet gaan,

Of ’t moet gedragen worden

op een berrie en kruiwagen."

                   "Neen," zei de Os.

Toen ging hij naar den Man:

"Man, wil jij Os dollen?

Os wil niet Water slobberen,

Water wil niet Vuur blusschen,

Vuur wil niet Stok branden,

Stok wil niet Hond slaan.

Hond wil niet Varken bijten,

Varken wil niet gaan,

Of ’t moet gedragen worden

op een berrie en kruiwagen."

                   "Neen," zei de Man.

Toen ging hij naar de Galg:

"Galg, wil jij Man hangen?

Man wil niet Os dollen,

Os wil niet Water slobberen,

Water wil niet Vuur blusschen,

Vuur wil niet Stok branden,

Stok wil niet Hond slaan.

Hond wil niet Varken bijten,

Varken wil niet gaan,

Of ’t moet gedragen worden

op een berrie en kruiwagen."

                   Ja," zei de Galg.

En de Galg hing de Man,

En de Man dolde den Os,

En de Os slobberde het Water,

En het Water bluschte het Vuur,

En het Vuur brandde den Stok,

En de Stok sloeg den Hond,

En de Hond beet het Varken,

En het Varken liep heel hard  …

Kijk, kijk, daar gaat ‘t!!

22-12-2016, 18:06 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Als kind heb ik veel nagedacht over de een-na-laatste zin. De juf zei: "Wat hebben wij geleerd?" En ik maar denken: hoezo ꞌwijꞌ? De juf heeft toch niets geleerd! Zij wist alles immers al! Waarom zegt ze dan ꞌwijꞌ?

Feit is dat er verschillende meervoudsvormen bestaan, veel mogelijkheden om aan te duiden dat het niet om één persoon gaat, maar dat er meer personen bij betrokken zijn, minstens twee. Hoewel ik het Latijn niet machtig ben, noch sprekend, noch schrijvend, ken ik de Latijnse vakuitdrukkingen voor de diverse meervoudsvormen. En als ik ze niet ken, dan verzin ik ze wel. Als u zin hebt, kunt u mij corrigeren.

De meest eenvoudige en voor de hand liggende meervoudsvorm is de pluralis realis. Als mijn buurvrouw Tanja van plan is om morgen met haar dochter naar de Aldi te gaan om inkopen te doen, zegt ze: wij gaan morgen een beetje eerder dan anders. We begrijpen volkomen wat ze bedoelt. Ze gaat niet alleen; ze gaan met z’n tweeën.

Laten we aannemen dat genoemde Tanja, beroepsmatig, een zeer gewaardeerde verpleegster is in het aanpalende streekziekenhuis. Soms zegt ze tegen een patiënt: "Nu gaan we even op de andere zij liggen." Terwijl geen haar op haar hoofd eraan denkt naast de patiënt op de brancard - en dan ook nog op de andere zij- te gaan liggen. Deze meervoudsvorm, die in ziekenhuizen zeer geliefd is, noemen wij de pluralis charitatis.  Wanneer een verpleegster ꞌwijꞌ zegt bedoelt ze altijd de ander, nooit zichzelf.

 Koning Willem Alexander gebruikt vaak de pluralis majestatis, bijvoorbeeld wanneer hij zegt dat ꞌwij, bij de Gratie Gods Koning der Nederlanden, vandaag een wet hebben ondertekend die ons verbiedt vaker dan één keer het woord ꞌwijꞌ te gebruiken.ꞌ Hij had ook kunnen zeggen: "Vandaag heb ik een wet ondertekend en daarmee basta." Eerlijk, oprecht en zonder een spoor van bijbedoeling of onnodige bescheidenheid.

Een variatie op de pluralis majestatis is de pluralis papam. Uitsluitend voorbehouden aan de Paus in Rome. Die mag zeggen: "Wij hebben gehoord van het leed dat de bevolking van Zuid-Spanje heeft getroffen." Weliswaar weet je dan nog niet veel, maar de zin is grammaticaal correct.

Wereldverbeteraars en andere openluchtfanatici gebruiken  als het kan zo vaak en  zoveel mogelijk de pluralis pastoralis. Dat is een manier van spreken, bijvoorbeeld van een priester, een politicus of predikant, die over anderen spreekt maar zichzelf met nadruk insluit. Hij zegt dan bijvoorbeeld: "Door te veel te consumeren verwoesten wij het ons omringende milieu." (Terwijl hij zelf zich wat de consumptie betreft grote beperkingen oplegt.)

Deze meervoudsvorm heeft iets troostends: wij zijn niet de enigen die zondigen, zelfs de pastoor doet het. Hij zegt het zelf.

Velen gebruiken met voorliefde en opzet de pluralis modesticus, het bescheidenheidsmeervoud. Ook ik maak mij er schuldig aan. Menigeen heeft een hekel aan het woordje ꞌikꞌ. Het ruikt teveel naar egoïsme en zelfgenoegzaamheid. Daarom vervangen wij het ꞌikꞌ door het zachtere ꞌwijꞌ. We zeggen dan "We waren toch al van dit weekend tante Agatha in Scherpenzeel op te zoeken." Terwijl we bedoelen: "Het werd langzamerhand de hoogste tijd dat ik de eenzame tante Agaath in Scherpenzeel weer eens bezocht." Terecht of en onrechte geven wij de voorkeur aan het ꞌwijꞌ. Maar we geven toe dat (ik geef toe) dat het ꞌwijꞌ vriendelijker klinkt. Laat het maar zo.

Tenslotte bestaat er ook zo iets als de pluralis terracidus. Dat is een meervoudsvorm die door een zekere Terracidus (afgekort Terra) uitgevonden is. Die probeert daarmee zijn onkunde van het Latijn en zijn gebrekkige kennis van de Nederlandse grammatica te camoufleren. Dat moest eigenlijk streng verboden zijn. Maar wij laten hier genade voor recht gelden.

29-11-2016, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Als iemand van mij beweert dat ik geen vlieg kwaad doe, dan is dat waar. Althans, wanneer u het letterlijk neemt. Ik kan geen hond slaan, geen konijn villen, geen poes een mep met de krant verkopen en ik ben als de dood dat ik in het voorjaar bij het omspitten van mijn groentetuin per abuis een regenworm in tweeën steek, terwijl ik weet dat de twee delen apart vrolijk verder leven.

Om deze reden kunt u zich voorstellen dat ik weinig affiniteit heb met iets als de jacht en met personen die zich jagers noemen. Zeker niet als het om lieden gaat die jagen beschouwen als een sport. Want in dát geval zeg ik dan, moet je de hazen óók een geweer geven. Aan de andere kant moet ik toegeven dat de jagers in onze plattelandscontreien zich langzamerhand ontwikkelen van een stelletje op-alles-wat-zich-beweegt-schutters tot enthousiaste natuurbevorderaars en milieubehoeders. En niet alleen met de mond beleden, maar met de handen uit de mouwen. Dat wij langzamerhand weer kunnen genieten van een heel gevarieerde flora en fauna is ook te danken aan het wildbeheer van de jagers.

Naar het zich laat aanzien zal de Koninklijke Jachtvereniging binnenkort weer een van haar jaarlijkse slipjachten houden. Die voert zoals ieder jaar ook langs onze voormalige boerderij in het Achterhoekse buitengebied. In Engeland, waar de ene helft van de bevolking roept dat de aardigheid er van af is als er niet op échte vossen gejaagd mag worden en de andere helft om die reden te hoop loopt en moord en brand schreeuwt, leidt zo’n slipjacht tot een breuk in het maatschappelijk krachtenveld. In Nederland is zoiets niet aan de orde. Natuurlijk niet, want hier is een slipjacht een aangenaam ritje over akkers en weilanden. Met de jachtleider voorop en een meute die al spoorzoekend de juiste route vindt, gevolgd door paarden, ruiters en amazones. Het enige wat naar een vos riekt, is een bundel lappen gedrenkt in vossenurine. Daarmee hebben twee nijvere handlangers het spoor getrokken.

Wanneer ruiters en paarden arriveren, staat zoals gebruikelijk auteur/fotograaf Terracidus dan weer klaar achter een boom om alles op de gevoelige geheugenkaart vast te leggen. Voor de rest steekt hij geen hand uit, want hij is bij vlagen liever lui dan moe.

13-11-2016, 11:14 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Het is half twee als ik de kerkdeur open. Ik ga het portaal binnen en via een tussendeur bereik ik al gauw het inwendige.

Op een aanplakbord buiten staat vermeld dat heden de zestiende oktober van 14.00 tot 17.00 uur mevrouw Marianne Fletcher uit Kleef haar schilderijen tentoonstelt. Dat klopt: als ik in het kerkje binnenloop, komen de kleurgolven mij tegemoet.

Om te beginnen zet ik de verwarming aan en maak licht. Daarna wordt buiten de nationale driekleur gehesen en het bord waarop de voorbijgangers attent worden gemaakt op de vandaag geopende tentoonstelling, op zijn plek gehangen. Het gastenboek wordt open en bloot klaargelegd, alsmede de bolle glazen fles voor de vrije giften. Tot zover verloopt alles naar wens, zonder kleerscheuren. De bezoekers kunnen komen.

Deze zondag, de zestiende oktober, is een prachtige herfstdag. Met een temperatuur van bijna 20 graden en geen wolkje aan de lucht. Daarom zoek ik een plekje in de zon van waaruit ik de eventuele bezoekers kan zien aankomen. Aanvankelijk zonder resultaat want het is uiterst rustig. Dan echter naderen de eerste bezoekers. Ik heet hen welkom en leg uit waarom de geachte kunstenares vandaag schittert door afwezigheid. Ze kan immers niet elke tentoonstellingsdag aanwezig zijn?

Het kerkje, waarin ten toon gesteld wordt, is met zijn lengte van 6½ meter, breedte van 4½ en hoogte van 5½ m. de kleinste in zijn soort. Maar alles zit er aan: portaal, middenschip, toren compleet met uurwerk en luidklok, altaar en koorschilderij. Pronkstuk van de kerk is een kopie van een Christus- Kruisiging in het koor. Geschilderd door een briljante Dinxperlose amateur, Gerrit Kemper, meer bekend door zijn fijnschilderingen.

Misschien vraagt u zich in verwondering af wat ik hier, in deze zowel sacrale als museale omgeving, te zoeken heb. Wel, het kerkje is eigendom van een plaatselijke Stichting die zich inzet voor het behoud van lokale oudheden. Het bestuur van deze club welwillende oudheidbeschermers heeft mij gevraagd af en toe op te treden als quasi gastheer die toezicht houdt en bezoekers die het naadje van de kous willen weten, de geschiedenis van het kerkje vertelt. Ik doe dat met plezier en zo kunt u mij enkele zondagnamiddagen in het jaar aantreffen in de kleinste kerk van Nederland. Want dát is hij, beweren wij allen om het hardst.

Via een zijweg belanden wij bij de ontstaansgeschiedenis. Anno 1908 liet een kinderloze oude heer uit Den Haag zijn neef tevens oomzegger een groot landgoed na onder de voorwaarde dat deze (de neef) op het terrein van het landgoed een kerkje zou bouwen inclusief een Christus-Kruisiging. De erflater verzuimde echter in zijn voorwaarden de maten op te geven waarop de clevere erfgenaam een zo klein mogelijke kerk liet bouwen.

Deze zonnige zondagmiddag komen achttien bezoekers. Het is maar goed dat ze niet allemaal tegelijk komen, want dan was er niet voor iedereen plaats geweest. De meeste gasten komen van ver. Ze komen om later thuis te kunnen vertellen dat ze ooit in het kleinste kerkje van Nederland zijn geweest, waar ze bovendien werden vergast op een mooie kleurrijke schilderijententoonstelling. Kinderen zijn er ook bij. Wanneer hun ouders een vrije gift overhebben voor het behoud en onderhoud van het kerkje mogen hun kinderen hoogstpersoonlijk de klok luiden.

Tussen het verschijnen van de groepjes bezoekers door is het stil en rustig, bijna sereen. Genoeg tijd en gelegenheid om dit verhaaltje te schrijven.

18-10-2016, 16:05 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Dit is in het kort het dilemma waar iedereen ooit eens voor komt te staan die veel van hetzelfde bezit en er nog meer van hetzelfde bijkoopt. Verzamelaars en verzamelingen bedoel ik: postzegels, racewagens, cd’s, sigarenbandjes, schellakplaten, bontlaarsjes, Boheems porselein. Bij het aanschaffen van wéér een nieuwe aanwinst bekruipt je de vraag: koop ik nou niet iets wat ik allang heb? Meteen daarop bespeur je een neiging tot inventarisatie. Je denkt: weet je wat, eigenlijk moest ik toch eens een keer een lijstje maken met alle Weense Schunewitz-poppen die ik tot de mijne mag rekenen. Een compleet en handig overzicht van al je bezittingen. Het idee voor een database is geboren.

De volgende stap is het noteren van de gegevens. Ikzelf was al een half uur bezig met een cd-essay, toen ik bedacht dat het handiger is een stramien te bedenken, een lijstje met gegevens die bij iedere cd van belang en interessant zijn. En zo’n stramien leg je vervolgens op elke cd zodat je geen stiefkinderen maakt en iedere cd op dezelfde manier op zijn merites beoordeelt. Aldus krijgt je database ordening en structuur en blijft het geen ongeregeld zooitje. Op mijn klassieke cd-stramien staan bijvoorbeeld onder meer de volgende kenmerken: componist, titel van het werk en uitvoerenden, zodat ik later weet dat ik ergens een cd heb liggen van Gustav Leonhardt die de Zeventiende Partita van Bach in Es speelt. Het is niet gemakkelijk te besluiten wat je noteert en wat niet. Moet je opschrijven hoe lang een compositie duurt? Nou nee, denk ik, dat merk ik wel als ik de cd opzet. Bovendien staat het op het hoesje. Maar wat je in ieder geval wél moet noteren is de vindplaats. Vooral als je thuis overdreven gezegd eenentwintig kasten met cd’s hebt, aangevuld met tientallen kleinere stapeltjes her en der verspreid. Als je later de beroemde Schubert-Lieder-cd van Elisabeth (Schwarzkopf, bedoel ik) zoekt, weet je dat die in kast 14 ligt en die staat in het meest zuidelijke hoekje van de werkkamer.

Nee, voordat jouw databasestructuur kop en staart heeft en vooral naar wens en tevredenheid is opgezet, is al een half etmaal verstreken. Het invoeren van de gegevens is aanvankelijk een leuk karweitje, maar op de duur geestdodend en afstotend. Het invoeren doe ik met een invoerschema waarover elk gecomputeriseerd databaseprogramma beschikt. Je gaat van invoerveld naar invoerveld en vult in: naam, componist, datum van aanschaf, beoordeling, vindplaats enzovoort. Na de twaalfde cd is het een saai en slopend werkje waar je kilo’s van afvalt.

Het systeem werkt ook. Je denkt: heb ik nog ergens een opname van het beroemde openingskoor van Bachs Weihnachtsoratorium? Een korte survey in de database leert mij dat ik niet minder dan vier openingskoren bezit: her en der in huis verspreid. Keuze te over dus.

12-10-2016, 22:12 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

"Lang geleden, in de tijd dat de beroemde Haroen al Raschid regeerde, leefde er in de delta van Eufraat en Tigris een oude, met zonen en dochters gezegende veeboer, die veel slaven bezat, een huis bewoonde dat overdag beschutting bood tegen de ondraaglijke hitte en des nachts de kou buiten hield, en wiens stallen ontelbare dieren herbergden die hij de zijne kon noemen. Met andere woorden, iemand die in alle opzichten een rijk en welvarend man genoemd kon worden.

Af en toe kwam een kalief uit de naburige stad hem opzoeken. Zij waren van jongs af aan bevriend en hadden geen geheimen voor elkaar. De kalief stond wijd en zijd bekend om zijn wijs oordeel in moeilijke zaken. Wanneer de oude veeboer raad nodig had, vroeg hij zijn vriend, de kalief, om advies. Zo had deze hem ervan overtuigd dat het verstandig was zijn laatste wil in een rechtsgeldig document op te laten schrijven. De dood is immers vaak een plotselinge en ongenode gast. Daarvan kon de tuinman in het naburige Isfahan getuigen.

Wat de wijze kalief had voorzien, gebeurde. De oude veeboer stierf vrij plotseling en werd dezelfde dag onder grote belangstelling begraven. De kalief uit de stad was om zeer dringende redenen verhinderd de begrafenis van zijn vriend bij te wonen. Hij beloofde zichzelf dat hij de rouwenden zo spoedig mogelijk zou bezoeken.

De familie van de overleden veeboer - nog steeds in zak en as verkerend – zat die ochtend in de schaduw van de poort die naar hun grote huis leidde, toen een van hen in de verte een man op een kameel zag naderen. Het was de kalief uit de stad die zijn verdriet over het overlijden van zijn vriend kwam betuigen. Na de gebruikelijke plichtplegingen zette hij zich neer in de poortschaduw bij de mannen uit de familie. Volgens de heersende mores hadden de vrouwen zich bij de komst van de man uit de stad teruggetrokken in het huis. Er werd thee gedronken en een handjevol dadels gegeten. Toen de kalief merkte dat de stemming wel bijzonder gedrukt was, vroeg hij wat eraan schortte. Daarop nam een van de zoons van de veeboer het woord.

‘Effendi, ik mag u als oudste van drie zonen begroeten en aanspreken. Onze  overleden vader heeft vaak gesproken over uw wijsheid en nu hebben wij uw raad dringend nodig. Vader heeft ons veel nagelaten dat wij onderling moeten verdelen. Een probleem doet zich voor bij de verdeling van de grootste rijkdom, en dat is het aantal kamelen dat wij bezitten. Daarginder ziet u ze staan. Vader heeft het in zijn laatste wil op de volgende manier geregeld willen zien. Kijkt u, effendi, hier is het document waar het staat beschreven:

Te verdelen 19 kamelen, in de volgende verhouding:

-         voor de oudste zoon: de helft

-         voor de tweede zoon: een vierde

-         voor de jongste zoon: een vijfde

Wijze raadsman, wij staan voor een onmogelijke opgave. Want zónder breuken mag het niet en mét breuken vallen er doden en gewonden onder de kamelen. Immers, de helft van 19 is 9½, maar aan een halve kameel heeft niemand iets. Laat staan aan een vierde deel of aan een vijfde. Al vier dagen zitten wij hier in de poort te rekenen met breuken en helen, maar wij komen er niet uit. Als u  erin slaagt het probleem op te lossen zullen wij u rijkelijk belonen en u eeuwig dankbaar zijn.’

De kalief zuchtte eens diep en vroeg daarop om nog een glas thee en een half uur bedenktijd. Toen die verstreken was, stond hij op, maakte zijn eigen kameel los die hij zo lang aan een dadelpalm had gebonden en voegde hem bij de kamelen uit de nalatenschap van zijn gestorven vriend. Vervolgens pakte hij een schrijfstift uit de mouw van zijn gewaad en schreef op het kleitablet met het testament van zijn vriend de volgende woorden en zinnen:

-         voor de oudste zoon: de helft  = 10

-         voor de tweede zoon: een vierde  = 5

-         voor de jongste zoon: een vijfde  = 4

In totaal 19, zodat ik, de kalief, mijn eigen kameel in alle rust weer mee naar huis kan nemen.

24-09-2016, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Ik bedoel natuurlijk Kunst & Kitsch, het gevierde tv-programma waarmee de Avro/Tros zoveel eer inlegt, maar ik ben nog een beetje in de war. We zijn namelijk net terug van een bezoek aan Huis ter Borg, een bekend etablissement annex huis van bewaring, voor de gelegenheid omgetoverd in een veilinghuis, waar vandaag een boedeldag werd gehouden. Iedereen kon, nadat men zijn zolder en zijn familie had afgestroopt, de ingebrachte goederen (hoogstens drie stuks p.p.) laten beoordelen en taxeren, waarna te 15.00 uur een afslager begon met een publieke veiling. Nu hadden wij veel ervaring met tv-programma’s als het genoemde K & K en buitenlandse equivalenten als Kunst & Krempel, Lieb & Teuer, Flog-It van de BBC en niet te vergeten Schatgraven van tv-Gelderland. We dachten dat we langzamerhand kunst en kitsch wel van elkaar konden onderscheiden. Dachten we.

Aan de hand van een drietal exempels van kunstzinnige aard zal ik het hoogtepunt van de dag schetsen. Met een beetje fantasie kunt u zich het gebeuren-er-omheen wel voorstellen. Honderden bezoekers die een nummertje trekken waarna zij zich op  de bestemde tijd vijftien minuten lang langs de tafels met deskundigen mogen bewegen. Velen moesten worden teleurgesteld en volgden het geheel op een kolossaal tv-scherm in de paardenstal. De diverse kunstgeschiedenisrubrieken hadden elk hun deskundige meegebracht. Zoals meneer Grofvandraad, de grote Mingporseleinkenner, of Jacquelien Hoogwaarts die alles van Rubens en consorten weet. U kent ze wel. Mevrouw Van der Krogt was er ook, maar laten we het daar maar niet over hebben.  

Bepalen wij ons tot drie ingebrachte goederen. Want daar draait immers alles om. Wat ís het, wat stelt het nog méér voor, hoe oud is het bijkans, voor hoeveel heb ik hiermee mijn familie door de neus geboord, welke verzekeringsmaatschappij is zo onnozel dit ook nog te willen dekken, dit soort vragen vergezelden hen. Ik deed wat ik altijd doe, ook als ik thuis voor de tv zit: staande op een veilingkistje en mij vasthoudend aan de trapleuning probeerde ik deskundiger te zijn dan de expert terzake en gaf scherp en scherpzinnig, luid en duidelijk commentaar aan iedereen achter mij die niets kon zien door de drukte. Luistert u maar met hen mee naar wat ik te zeggen had.

(1) Dit, dames en heren, is ongetwijfeld een zogenoemde bergère, een porseleinen hond met in plaats van een kluif een elegant bloemenmandje in zijn bek. Gemaakt in Poitiers alwaar een dépendance van de beroemde Royal Doulton plateelbakkerijen was gevestigd. (Net zoiets als De Aardewerken Kruik te Delfzijl.) Bouwjaar ongeveer 1920, dus nog lang niet jarig en ook geen antiek. Wel aandoenlijk fraai natuurlijk. Wat het opbrengt? Wat de gek ervoor geeft. Eigenlijk moet je een paartje (een linker en een rechter) hebben. Heb je daar het geld niet voor, zet het hondje dan maar in je vitrine naast een spiegel, dan zie je hem dubbel en dat telt ook.

(2) U mevrouw, laat mij een zo te zien koperen voorwerp zien, met betrekking tot hetwelk ik zo vrij ben te vragen: hoe komt u eraan? Van uw tante afgetroggeld? Nou ja, dat moet ieder natuurlijk zelf weten. In elk geval is het geel koper en het is een snuifdoos. Op het deksel een fraaie met letters gevulde guirlande. De uitdrukking Leve de Boerenstand komt van de beroemde Gelderse dichter Staring wiens zoon later in de landbouw zat. Hij bedacht de spreuk tijdens een rustpauze in het scheppingsproces van Sikkels blinken, sikkels klinken.  Jawel, toen het graan ruisend neerviel. Een attractief stukje koper, dat moet ik u nazeggen. Een tikje museaal zelfs. Als ik u was, goddank ben ik dat niet, zou ik hem laten verzekeren voor tweehonderdéénentwintig euro en vijfenzeuventig cents.

(3) Bij het zien van het laatste ingekomen stuk stokt mijn adem. Het is dat ik in levende lijve voor u sta en kunstgoederen van commentaar voorzie, anders zou ik zweren te dromen. Wat ziet mijn oog? Een Toorop, een échte Toorop. Een middelbaar zelfportret, ongetwijfeld. Zelfs gesigneerd (midden-onder gecentreerd). Inderdaad, hier druipt het vak- en kunstenaarsschap van af. Hoe fraai zijn de haren getekend, hoe authentiek is het geitenwollen sikje en de walrussnor! Prachtig in beeld gebracht. Maar het is te mooi om waar te zijn.

Ik vermoed – u hoort enige twijfel in mijn stem – dat hier een vervalser aan het werk is geweest. Ik sta er voor, maar het zou mij niet verwonderen dat Han van Meegeren er achter zit. In ieder geval is dit een topstuk naar K&K-maatstaven. Ga er mee naar het Paleis voor Schone Kunst en Kitsch in Rotterdam, zou ik zeggen. Laat het daar schoonmaken en geef het dan in bruikleen. Want u mag dit meesterwerkje niet voor u alleen houden. -

Nauwelijks had ik dit gezegd of vier bodyguards onder aanvoering van veilingmeester Frans Indenwijngaardt trokken mij mijn veilingkistje af en sloegen mij in de boeien. “Broodroof,” hoorde ik Frans roepen. “Alle deskundigen klagen steen en been over deze oneerlijke competitie. Naar hen luistert geen hond meer. Ook geen bergère.”

Nadat ik enige tijd in de afdeling huis-van-bewaring van Huis ter Borg had doorgebracht (ik was er toch) werd ik met een fikse reprimande naar huis gestuurd. Het heeft mij allemaal behoorlijk aangegrepen. Voorlopig blijf ik daarom nog wel even in de war.

Noot 1. Het hondje met het bloemenmandje bevindt zich, evenals de geelkoperen tabaksdoos van mijn schoongrootvader, in onze glazen kast. En die staat al meer dan honderd jaar in de voorkeuken van ons voormalige huis.

Noot 2. Het inderdaad zeer mooie portret van Jan Toorop is omstreeks 1930 (na)getekend door F.G. Boland.

17-09-2016, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Zonder erg te overdrijven kan ik zeggen dat ik met de kippen heb leren lezen. Een van mijn eerste  leesboekjes, volgens het etiket gekregen op mijn vijfde verjaardag van de gezusters V., ging over Mie, Rie, Pie en Sophie. Dat waren kippen die allerlei avonturen beleefden met hun toen ook al bestaande boze buurman, die hen op een ongelegen moment de hals omdraaien en in de pan wilde hakken. (Sophie overigens toen en nu door mij uitgesproken als Sop-hie; Sofie is toch meer iets voor filosofen.)

Onvergeten is ook het boek De avontuurlijke reizen van Haantje Pik. Nog onwetend van zijn mannelijk geslacht struint dit diertje door de naburige omgeving, ondertussen veel van de omringende flora en fauna opstekend. Aan het eind van het boek – de climax is zelfs nu nog ontroerend – drinkt hij een slokje water uit de beek en schrikt daarbij van de prachtige haan die hij weerspiegeld ziet. Dat de schrijver veel van de Griekse mythologie en tevens van Hans Christiaan geprofiteerd heeft, besefte ik nog toen nog niet. Maar in ieder geval ontleen ik de meeste kennis over alles wat maar enigszins naar de dierenwereld riekt aan dit en een ander boek: Bomans’ onvolprezen Erik (of het klein insectenboek).

Tijd om u wat foto’s te laten zien. De eerste is meer dan tien jaar oud en gemaakt op de boerderij waar wij toen woonden. U ziet hier een van onze kippen die haar zoontje de wijde wereld laat zien. Beide – ik had bijna geschreven beiden, zo menselijk doen zij zich aan ons voor - maakten deel uit van onze ongeregelde toom kippen die overdag vrij rondliep op het erf en zich ’s avonds in het nachthok terugtrok. Aanvankelijk had de kleine haan nog een zusje, maar die is in een onbewaakt ogenblik door een passerende buizerd gestrikt.

Terug naar onze kippenschaar. Af en toe werden er eieren gelegd. Als de hennen dat in het hok deden, werden die door ons geraapt en gegeten. Wij verbeeldden ons dan dat daar qua smaak geen winkelei tegenop kon. Soms vonden wij op een beschut plekje een aantal eieren dat wachtte op een broedse kip. Wij probeerden dat meestal te voorkomen, denkend aan de problematiek van de overbevolking, en verwijderden de eieren. Een broedse hen zetten wij zolang apart, maar niet zo dat zij haar familie niet kon zien. Zo ontstond er geen scheuring in de kerk, noch leverde het gebrouilleerde familieleden op.

Soms zijn de kippen slimmer dan wij. Dan vonden wij een broedende hen op een legsel dat al een aantal dagen oud was.  Wij boden de natuur dan een vrije loop met het gevolg dat er wel eens plotseling een hen met kuikentjes rondliep.

Niet altijd  groeiden de kuikens in vrede op – eufemistischer kan ik het niet uitdrukken -. De boze buitenwereld borg talloze gevaren en vijanden. Roofvogels en andere zoogrovers zorgden ervoor dat de omvang van de kippentoom beperkt bleef.

Bij tijden sloeg ook in de rustige kippenwereld het noodlot toe. Ook hier golden blijkbaar de wetten van het Griekse koningsdrama. Ik mag u even herinneren aan het kleine kuikentje op de foto. Hij was ondertussen een grote witte haan geworden en concurreerde met de andere (zwarte) haan om de majoriteit. De strijd om de macht werd tenslotte letterlijk op leven en dood en met bebloede koppen uitgevochten. We stonden er bij, keken er naar en meenden in onze grenzeloze naïviteit dat wij ook nu de natuur haar gang moesten laten gaan. De zwarte haan (de vader?, de oom?) dolf het onderspit. Hij zou nooit herstellen van deze nederlaag, noch sociaal, noch fysiek. De volgende dagen doolde hij in zijn eentje rond terwijl zijn jonge rivaal probeerde te bewijzen dat hij het leiderschap verdiende. Wij schaamden ons dat wij het zover hadden laten komen.

Het verbaasde ook niet dat na een paar dagen de zwarte haan verdwenen bleek. Voor altijd zoek, dachten wij en zo was het ook. Pas weken later vond ik hem: een verdrogend hoopje zwarte veren diep verborgen in de mestkelder onder het nachtrik. Ik dolf nu letterlijk het onderspit voor hem. Hij kreeg een keurige begrafenis.

Na de dood van zijn zwarte rivaal zijn dood voerde zijn witte nazaat het koppeltje kippen aan. Om te imponeren kraaide hij dat het een lieve lust was. Soms deed hij een wedstrijdje met de hanen uit de buurt. Die hij met glans won.

02-08-2016, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

 Vraag mij niet om het verschil haarfijn uit te leggen, maar een quilt is niet hetzelfde als een patchwork-werkje en quilten is heel iets anders dan patchworken. Patchwork is een nuttig vrouwelijk handwerk waarbij lapjes stof (wol, zijde, katoen, noem maar op) vernuftig aan elkaar worden genaaid. Die lapjes hebben een bijzondere vorm waarover goed is nagedacht, zodat het uiteindelijke product gezien mag worden.

Een patchwork is eigenlijk het vóórstadium van een quilt. (Spreek uit als ‘kwilt’, anders heb je in de quiltgemeente de poppen aan het dansen, want een kilt is een Schots mannenrokje.) Een echte quilt bestaat uit een aantal lagen, meestal drie: a) de bovenlaag waarvan het artistieke niveau en het vakvrouwschap duidelijk af te zien is, b) een tussenlaag van vlieseline of iets dergelijks voor de vulling, en c) een stevige onderlaag. De kunst bestaat hierin om deze drie lagen met veel creativiteit en handvaardigheid met elkaar te verbinden. Dat gebeurt (met de naaimachine, maar echte quilters doen het met de hand) met behulp van kleine, fijne rijgsteekjes. En niet alleen volgens vaste rechte lijnen, maar ook golvend en buigend. Die vloeiende lijnen van rijgsteekjes geven aan de quilt een bijzondere uitstraling.

Mijn in 2012 overleden echtgenote was een fanatiek quilster. Fanatiek in de goede betekenis van het woord, maar practisch elke vrije minuut werd aan het quilten besteed. Zij verzamelde van heinde en ver afkomstige stofjes en lapjes van elk denkbaar materiaal, sorteerde die naar kleur en vorm in dozen, en wanneer de tijd daar was, werd er een nieuwe quilt op stapel gezet.

Ze was mede-oprichter van een regionale quiltclub bestaande uit een tiental volgens dezelfde principes handwerkende dames. Eenmaal per maand kwam deze groep quilters bij ons thuis bijeen om met elkaar te beraadslagen over nieuwe projecten en om elkaars werk te bewonderen.

Deze quiltclub heeft zich ontfermd over de talloze dozen met stofjes en lapjes die mijn vrouw heeft nagelaten. Het eerste werkstuk dat met dit materiaal is gemaakt bestond uit een herinneringsquilt. Elk lid van de club heeft haar steentje bijgedragen: ieder heeft voor een eigen blok gezorgd.  In september 2013 hebben de dames van de quiltclub deze herinneringsquilt aan mij aangeboden. Sindsdien hangt hij bij mij thuis te pronken in de gang.

Te pronken, ja, want de quilt is erg mooi en het verhaal erachter eveneens. Ook in het nieuwe huis hangt hij mooi te wezen.

Met twee plaatjes van deze herinneringsquilt: de complete quilt en een detail, groet ik u allen zeer.

14-07-2016, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Een dialectschrijver heeft te kampen met tenminste twee problemen. Het eerste betreft het afbakenen van het terrein waarin een bepaald dialect gesproken wordt. Dat is per definitie onmogelijk, omdat bij ons op het platteland de dialectgrenzen buitengewoon vloeiend en grillig verlopen. Daar komt bij dat er niet één, maar honderden dialecten zijn. Waar houdt het ene op en begint het andere? Ik illustreer dit even met een simpel voorbeeldje. Een lepel om soep mee te eten noemen wij thuis een lèpel (met een tamelijk lange è, uit te spreken zoals de e in ‘rest’). Sommige buren, enkele honderden meters verderop, beginnen al te spreken van een leppel (met een korte e). Een enkele ingeburgerde westerling op zijn verbouwde boerderijtje nog weer iets verder spreekt nog altijd van een lépel. Zie daar dus maar eens wijs uit te worden.

Eigenwijs als ik ben heb ik nog wel eens de neiging om voor bepaalde dialectwoorden een eigen spelling te bedenken. Dat is niet verstandig. Het Erfgoedcentrum uit Doetinchem (Oost-Gelderland) heeft een Woordenboek van de Achterhoekse en Sallandse Dialecten (afgekort WALD) opgesteld waaraan wij ons te houden hebben. Maar soms lappen wij het WALD-advies aan onze laars en bedenken iets beters. Wat ik ook graag doe, maar eigenlijk beter kan nalaten, is het annexeren van buitenlandse schrifttekens, de å of â bijvoorbeeld of zelfs de æ. Een uitzondering vormt de ø of als hoofdletter geschreven: de Ø. Echter alleen bij hoge uitzondering namelijk wanneer hij wordt gebruikt in het door Normaal populair geworden woord høken of beter: HØKEN!!

Om met Monty Python te spreken: nu even iets heel anders. Kinderspelletjes op het schoolplein hadden vroeger zo hun eigen wetmatigheden. Ze kwamen en gingen op de meest onverwachte ogenblikken. ’s Morgens was er nog niets aan de hand; ’s middags kwam Jan van den Brink met een klein zakje knikkers op school en de volgende dag was het knikkerseizoen geopend waaraan ieder weldenkend schoolkind meedeed. Ooit ben ik van plan geweest een verhandeling in dialect te schrijven over schoolpleinspelletjes. Hieronder laat ik een stukje ervan volgen dat op zijn beurt weer wordt opgevolgd door een Nederlandse vertaling. Dan kunt u meteen zien hoe mooi dialect is.

Wi-j hadden vrogger een schoolplein in twee stukken.

’t Veurste stuk, ’t dichtste bi-j de veurdeure en de schoolbelle, was veur de kleinen uut de laegere klassen. Zie deien daor eur eigen spöllekes zoas lange-riege-vangen, dri-j is te völle en nog meer. An de andere kante van de schole, dichter bi-j ’t meistershuus, lag het schoolplein veur de groten. Daorvan wier ’t grootste stuk deur de jonges uut de hoogste klasse gebruukt um te voetballen.  A-j ook mèt wollen doen, most i-j wachten tut a-j in de hoogste klasse zatten. In tussentied kó-j haktollen, landhakken en meer van die spöllekes. De deerns wazzen óndertussen an de genge met hinkeln, kaatseballen tegen de mure – met dri-j bälle, en a-j ’t goed kónnen met vier – of met töwkesspringen. Zie zóngen d’r dan altied mooie versjes bi-j van .. Anna moest eens wachten, wachten op haar man..

Ons schoolplein bestond vroeger uit twee gedeelten. Het voorste stuk, ’t dichtst bij de voordeur en de schoolbel, was het domein van de jongste kinderen uit de lagere klassen. Ze deden daar hun eigen spelletjes zoals tikkertje, drie-is-teveel, en nog meer. Aan de andere kant van de school, dichter bij het huis van het hoofd-der-school, lag het schoolplein voor de grote kinderen. Van dat plein werd het grootste stuk gebruikt door jongens uit de hoogste klas om te voetballen. Wie ook mee wilde doen, moest wachten totdat hij in de hoogste (zesde) klas zat. Intussen kon je (hak)tollen, landhakken en meer van dat soort spelletjes. De meisjes waren ondertussen bezig met hinkelen, kaatsen (tegen de muur: met drie ballen en als je het heel goed kon met vier) of met touwtjespringen. Ze zongen er altijd mooie liedjes bij zoals van … Anna moest eens wachten, wachten op haar man.

22-02-2016, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

(Voor het geval u meteen een neiging voelt opkomen het boek te gaan lezen: ik zou het u niet aanraden. Het is, onder ons gezegd, tamelijk droge stof. De praktijk van het dagelijkse Vlaamse en Nederlandse (lager) basisonderwijs is duizendmaal interessanter dan deze toch zeer theoretische uiteenzetting.)

 Wie schetst de verbazing van mijn medeauteur toen deze, na tien jaar, een briefje ontving van een collega uit Iran. Hij, die Iraanse collega, maakte bekend dat hij bezig was met een vertaling in het Farsi van ons Engelse boek. Te zijner tijd zou hij ons het resultaat laten zien. En inderdaad, in 2006 bracht de Post mij een pakje met een onverwachte inhoud.

Hier zit ik dus met een boek waarvan ik een van de twee auteurs ben, Een boek, dat van achter naar voor lezen moet worden, van rechts naar links geschreven, gedrukt is in de schrifttekens van een taal die ik niet versta en begrijp. Het enige dat ik thuis kan brengen zijn de schema’s en andere illustraties. Die heb ik per slot van rekening zelf getekend en ontworpen.

 Toch heeft het wel wat, zo’n onleesbaar boek vol met geheimzinnige tekens. Al was het maar om af en toe even liefkozend te betasten en ervan te genieten.    

13-12-2015, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

28-11-2015, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

vandaag

vandaag is het vrijdag

vrijdag de dertiende

de dertiende november

dag van onafwendbaar onheil

niet te vermijden leed

wetten van murphy

tsunami’s en aardbevingen

vluchtelingen en drenkelingen

MH17

struikelen over de stoeprand

en je nek breken

dag van neerslachtig onvermogen

zielepijn, vermoeid

beginnende griep, barstende koppijn

in de brievenbus een rouwbrief

en toch

op deze

vrijdag de dertiende

bloeit - als weet hij niet van ophouden -

onvermoeibaar de geranium

in het gietijzeren kalverdrinkbakje

geklonken aan de schuur

lichtend rood, stralend groen

mijn pauw komt even kijken

ziet dat ook de fuchsia

de draad heeft opgepakt

en niet opgeeft

nooit

op vrijdag

deze vrijdag

deze vrijdag in november

13-11-2015, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (1)

Het misverstand is snel opgelost: Ronald Venetiaan, in 2006 president van Suriname, is dat vijftien jaar geleden al eens eerder geweest. Ik was erbij toen hij in 1991 voor de eerste keer president werd. Daarvóór was hij Minister van Onderwijs en Volksontwikkeling. Zijn ministerie, afgekort MINOV, had iemand uit Nederland gevraagd ter plekke een onderzoek in te stellen naar de mogelijkheden van een zogenaamd Core Curriculum. Dat betekent kort door de bocht gezegd het opstellen van een lijstje van zaken die ieder kind op school in principe zou moeten hebben kunnen leren. Toentertijd was dat een internationaal zeer gewild onderwerp en de regering van Suriname wilde niet achterblijven. Zodoende ben ik twee keer gedurende een maand in Suriname geweest. Niet om er lekker vakantie te houden, maar om er te werken. Omdat ik een meester ben in het combineren van vakantie en werk, denk ik nog steeds met buitengewoon veel plezier aan mijn Surinaamse avontuur terug.

Het gebouw waar ik kom te werken staat aan de Commewijne-straat. Hier zetelt de Afdeling Curriculumontwikkeling. Dat is de instantie die bepaalt wat elk Surinaams kind op school moet kennen en kunnen. Het begin is wat stroef. Het hoofd van de Afdeling blijkt plotseling minister van economische zaken geworden te zijn en de collega die me zou bijpraten en inwerken, is er ook niet, want die is lid geworden van de Assemblee, het Surinaamse parlement. Ik leer snel gebruik te maken van twee handige Surinaamse deugden: improviseren en regelen. Later leer ik ook ritselen en hosselen. Men praat met veel ontzag over mijn Nederlandse voorganger in het project. Deze had de gewoonte vrijwel dagelijks iedereen te verblijden met talrijke interim- en andere tussenrapporten en verslagen. Hij schreef zo veel (ik heb het nu even over de kwantiteit) dat iemand van het instituut er een onnavolgbaar mooie Surinaamse uitdrukking voor bedacht, namelijk: zijn pen heeft altijd diarree. Wanneer men merkt dat ik, zijn opvolger, eerst allerlei katten uit de boom kijk voordat ik iets opschrijf, wordt mijn populariteit bij de Surinaamse opdrachtgevers allengs minder.

Over de talen van Surinamers raak je niet uitgepraat. Het Nederlands dat men spreekt, is van een grote, ouderwetse schoonheid. Een collega met wie ik op vrijdagmiddag naar huis rijd, zegt plotseling, in de Domineestraat aangekomen: “Ik ga even een ruiker bloemen voor mijn vrouw kopen.”  Iedereen spreekt zo’n mooi, zorgvuldig Nederlands. Ook de mevrouw uit het motel die ’s morgens voor mijn ontbijt zorgt. “Ach meneer, het spijt me toch zo, maar de meelfabriek heeft geen grondstoffen en de bakker heeft geen meel, zodat wij vanochtend geen brood hebben.” Na zo’n zin verbijt ik mijn hongergevoel.

Natuurlijk spreekt iedereen zijn eigen taal. Hindoestanen, Creolen, Javanen, Chinezen, Indianen, iedereen. Natuurlijk merk je wel iets van onderhuidse spanningen tussen de diverse culturele gemeenschappen. En toch: Suriname is een voorbeeld van een geslaagde multi-culti samenleving, vind ik.

Heel bijzonder is het sranantongo. Natuurlijk versta ik die taal niet, hoogstens enkele woorden en flarden. Ik begrijp wel iets van het geschreven sranantongo, zoals in dit gedicht van de Surinaamse dichter Trefossa.

Mi go – m’e kon,

Sowtwatra bradi.

Tak wan mofo,

Ala mi mati,

Tak wan mofo.

M’go,

M’e kon …

Een gedicht over komen-en-gaan, over het verlangen naar het andere land (bedoeld is natuurlijk Nederland) waarvan je door het zoute zeewater gescheiden wordt. Van toepassing op bijna iedere Surinamer, want iedereen heeft wel familie en vrienden in het verre Nederland. Het geldt ook voor de Surinamers in Nederland die heimwee hebben naar hun geboorteland.

Het verlangen komt ’s avonds terug. Ik luister af en toe naar Radio Apinti, met zijn overlijdensberichten en zijn verzoekplaatjes. Een zo te horen jong meisje belt de studio. “Meneer, ik wil graag een plaatje aanvragen voor mijn nichtje Sheila en al mijn familie en vrienden in Nederland. Graag het plaatje Kon ik maar even bij je zijn van Gordon. Het wordt de achtste keer dat dit plaatje vanavond wordt gedraaid, want in Suriname is de muziekwens heilig, net als Gordon.

Op de afbeeldingen hieronder ziet u achtereenvolgens de auteur te midden van zijn Surinaamse collega’s, kinderen op een schooltje in het binnenland, en Gordon, het belangrijke titelpersonage.

15-10-2015, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Boven de voordeur van het statige huis, dat u op de bovenste foto hierbeneden ziet, bevindt zich een gevelsteen met daarin gekerfd de jaartallen 1673 en 1766. In het eerst genoemde jaar werd dit huis gebouwd; in het tweede werd het voor de eerste keer gerenoveerd en kreeg het zijn uiteindelijke vorm zoals die nu nog steeds bestaat. Het is het oudste huis van mijn geboortedorp, ondertussen een monument, en gelegen in het oude centrum vlakbij de (nog oudere) dorpskerk.

Honderd meter achter dit huis ben ik geboren en getogen. Tot mijn twintigste, toen ik huis en haard verliet, waren de twee ongehuwd gebleven dames te Beest, respectievelijk Dora en Stina, die destijds in het stokoude huis woonden onze naaste buren. Hun huis was niet alleen oud en groot, het wemelde er ook van geheimzinnige hoekjes en raadselachtige plekken. Via de achterdeur kwam je op een grote deel met links een deur naar de kleine keuken en de bijkeuken en rechtdoor een deur naar de prachtige woonkeuken met wandborden en een even prachtige schouw met witblauwe Delftse tegeltjes. Rechts was een deur naar de opkamer (boven de kelder) die vooral gebruikt werd als bloemenkamer. Zondags tegen tien uur nestelden de twee dames zich daar tussen de cactussen en clivia’s om door de ramen te kunnen zien wie er naar de kerk ging. Over de deur naar de bloemenkamer kom ik nog nader te spreken. Op de deel trof je ook een houten trap aan met behulp waarvan  je de zolder en enkele slaapkamers boven bereikte.   

Rondom het huis bevonden zich twee tuinen: vóor het huis een immense bloementuin met rotspartijen en een keur van vaste planten; opzij een groentetuin met aspergebedden naast een boomgaard met de lekkerste appels die er bestonden. De boomgaard grensde aan ons huis. Het werk werd gedaan door tuinman Hendrik V. die ook bij ons wel eens een stukje groentetuin omspitte.

Anno 2015 staat het huis leeg. De dames te Beest uit mijn jeugdjaren zijn al lang gestorven en ook de latere bewoners leven niet meer. Wanneer U wilt kunt u het huis kopen. Wel twee zakken met geld meebrengen, namelijk één om het huis te kopen en één om het te restaureren.

Het is misschien wel veertig jaar geleden dat ik voor het laatst het huis ben binnengegaan. Maar deze zondag, de dag waarop in ons land Monumentendag gevierd wordt en veel oude, antieke gebouwen publiekelijk bezocht kunnen worden, heb ik de gelegenheid te zien hoe het oude huis de laatste veertig jaren heeft doorstaan.

Veel is anders, veel is hetzelfde. Het huis is leeg, koud en verlaten, maar de indeling klopt nog steeds. De kelder onder de bloemenkamer is nog immer kil en klam; de raampjes van de bijkeuken bieden net als vroeger een uitzicht op de nu haveloze groentetuin. De trap naar de zolder zit er nog en van de delftsblauwe tegeltjes uit de schouw in de voorkamer ontbreekt maar een enkele. Ook de tekening is er nog.

De tekening (zie hieronder) kunt u vinden op de deur die vanaf de deel naar de bloemenkamer leidt. Met wit krijt heeft iemand twee personen getekend. Rechts een Pruisische officier die tegen de Franse soldaat links zegt: Weisst du noch von 70? Hij doelt op de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871, beëindigd met de vrede van Versailles. Boven de spreuk kun je met pijn en moeite de datum lezen: 2 september 1914, dus aan het begin van de Eerste Wereldoorlog. Wie de tekening gemaakt heeft, is onbekend. Iemand heeft uit voorzorg de tekening verstopt achter doorzichtig plastic. Want het kan zomaar gebeuren dat een Monumentendagbezoeker per ongeluk een deel van de tekening afwrijft en dat is zonde.

De tekening maakt dat heel wat herinneringen, die zich ergens in mijn hersenholten – daar waar mijn geheugen zetelt -  ophouden, plotseling weer opduiken. In mijn herinnering was de spreuk boven de tekening oorspronkelijk geschreven in het hakerige Duitse Süterlin-schrift dat wij niet konden lezen. Ik denk dat iemand het uitgewist heeft en vervangen door leesbare tekens. Ook moet ik er plotseling weer aan denken dat, als je het hebt over Weisst du noch von siebzig?, er een uitgebreidere versie bestaat die luidt: ꞌSiebzig und Einundsiebzig, alles mitgemachtꞌ. (Oftewel: 70 en 71, alles meegemaakt.) Een uitspraak die wij, ondeugende buurjongens, veranderden in ꞌSiebzig und Einundsiebzig, alles natgemiegt.ꞌ (70 en 71, alles natge…..)

Tenslotte zie ik nog voor mijn ogen hoe op zaterdagmiddagen, wanneer de dames te Beest het huis reinigen en tenslotte de deel vegen, als laatste een van de dames een wit krijtje pakt, naar de tekening loopt en een lijntje dat dreigt verloren te gaan natrekt en zodoende voor de eeuwigheid bewaart.      

16-09-2015, 17:56 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Schrikt u niet, dit verhaaltje heeft niets bloederigs, zelfs niet iets pijnlijks. Het gaat ook niet over het weesmeisje dat voor de ogen van een verbijsterd publiek door een illusionist in tweeën gezaagd en wonder boven wonder even later weer heelhuids tevoorschijn komt. Het begon allemaal zo:

Sinds mensenheugenis is overdreven, maar toch al 46 jaar draag ik een trouwring. Een simpele, smalle ring, bijna puur goud dat wel, aan de buitenkant glad en zonder enige opsmuk of versiering, aan de binnenzijde voorzien van de voornaam van mijn echtgenote en de datum van ons huwelijk.

Ik kan mij geen dag herinneren dat ik mijn trouwring niet gedragen heb. En als dat eens een keer het geval was, dan hoogstens gedurende twee minuten. Ook na het overlijden van mijn vrouw, enkele jaren geleden, ben ik mijn trouwring blijven dragen. Daar is nu verandering in gekomen.

Het komt door kleine lichamelijke ongemakken die met het ouder geworden hun kans schoon zien en toeslaan. Zo begonnen een half jaar geleden plotseling de vingers van eerst mijn rechter, later ook die van mijn linkerhand van soepele en slanke grijpstuivers te veranderen in worstvormige aanhangsels. Er was geen dokter nodig om mij duidelijk te maken dat de artrose in mij een nieuw offer had gevonden. ’s Morgens bij het ontwaken en de controle omtrent de aanwezigheid van mijn ledematen keek ik naar mijn handen en dacht: zijn dit werkelijk MIJN vingers?

De trouwring aan mijn rechterringvinger had nog het meest te lijden. Hij was niet meer te bewegen, een rondje rondom zijn eigen as was onmogelijk evenals een opschuiven naar boven of naar beneden.

Vorige week heb ik afscheid genomen van mijn trouwring. Moeten nemen, zei ook de juwelier die ik om advies vroeg: ꞌmeneer Terra, ik zal hem moeten doorzagen, er zit niets anders op.ꞌ

Vandaag de dag hangt mijn doorgezaagde trouwring aan een zijden lintje ergens in mijn werkkamer. Hij hangt op een lief stoffen hartje dat mijn vrouw in een verloren ogenblikje in elkaar geknutseld heeft. Daar achter een foto van mijn vrouw uit de tijd dat zij dat nog niet was. De foto is gemaakt in Zweden tijdens een vóórhuwelijkse vakantiereis. Met haar rechterhand streelt zij de huiskat en met haar ogen kijkt zij naar de ring aan haar linkerhand.

21-08-2015, 21:45 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Je hebt van die begrippenparen die niet zonder elkaar kunnen. Het een ontleent zijn bestaansrecht aan het ander. Zoals het koppel spaakbeen en ellepijp. Heel af en toe tref je ze apart aan, bijvoorbeeld in het krantenbericht van de plaatselijke correspondent volgens hetwelk ‘mevrouw K. ten gevolge van een verkeersongeluk haar spaakbeen heeft gebroken’. Maar als je de zin uit de krant ’s morgens aan het ontbijt voorleest aan je vrouw, vraagt die onmiddellijk: ‘Ja, en hoe zit het met de ellepijp?’

Sommige woordparen lijken ook qua lengte, vorm en intonatie op elkaar. Zoals het stel ꞌbrutoꞌ en ꞌnettoꞌ (allebei vijf letters, twee klinkers waarvan de laatste een /o/, twee lettergrepen). Het inhoudelijk verschil hebben we vroeger op school geleerd aan de hand van het voorbeeld van de hagelslag. Het hoopje chocoladehagel op je hand weegt schoon aan de haak 15 gram; dat is netto. Reken je het dunne verpakkingsvliesje en het omringende kartonnen doosje erbij, dan weegt het zaakje bij elkaar bruto 25 gram, alzo sprak de meester.

Er zijn begrippenparen in omloop die althans bij mij steeds een zweem van verwarring oproepen. Neem nou het in zeilkringen ongetwijfeld bekende en beminde koppel ꞌkrimpenꞌ en ꞌruimenꞌ. Van iemand als ik die geboortig is op de hoge zandgrond (en in zijn leven weinig anders heeft gezien) is het al een hele prestatie te weten dat het iets met wind en windrichtingen te maken heeft. ‘De wind ruimt naar het zuidwesten’ is een saaie, maar mogelijk ware uitspraak. Ik bedien mij in dergelijke gevallen altijd van een ezelsbruggetje. De eerste letter van ruimen is de r en toevallig begint het woord rechts  met dezelfde letter. Als ik dus een windroos in mijn gedachten neem en de naald wijst naar boven, naar het noorden, dan ruimt de wind rechtsom, dus via het noordoosten naar het oosten. Zou de wind krimpen, dan krijgen we eerst noordwesten- en later westenwind. Ja toch? Of is het andersom?

Het kan geen toeval zijn dat ik zonder lang na te denken nog zo’n paartje kan noemen: ꞌstuurboordꞌ en ꞌbakboordꞌ. Het moet iets te maken hebben met de Hollandse zeevaarders van vroeger die gemakkelijk te begrijpen zaken nodeloos moeilijk maakten. Volgens mij deden ze dat om de concurrentie de wind uit de zeilen te nemen. Maar wij in het nabije en verre oosten van het land plukken daar nu nog de wrange vruchten van. Stel: ik sta aan het roer van een fraaie platbodem. Zegt de kapitein tegen mij, de stuurman: ietsje meer bakboord, alsjeblieft! Welke kant moet ik dan op, naar links of naar rechts?

Het moeilijkst te begrijpen woordpaar is zonder twijfel het stel ꞌvervoegenꞌ en ꞌverbuigenꞌ dat op de middelbare school om de haverklap opdook in een of andere grammaticaoefening. Wanneer de leraar Nederlands mij vroeg om het woord kopen te vervoegen, werd van mij verwacht dat ik onmiddellijk begon te dreunen: ik koop, jij koopt, hij/zij/het koopt, wij kopen, jullie kopen, zij kopen. Onthoud het nu eens en voor altijd! zegt mijn leraar Nederlands. Vervoegen doe je met werkwoorden, verbuigen doe je met naamwoorden. Maar hoe dat laatste moet ben ik vergeten.

14-08-2015, 20:33 Geschreven door terra38  
Reageren (0)