Doel is een dorp in de Belgische provincie Oost-Vlaanderen en een deelgemeente van Beveren. Doel ligt in het uiterste noordoosten van de provincie, op de linkeroever van de Schelde, in de polders van het Waasland, vlak bij de Nederlandse grens. In de Wase dialecten noemt men het dorp "Den Doel". Doel raakte sinds de jaren zestig bekend door uitbreidingsplannen voor de haven van Antwerpen die het dorp zouden laten verdwijnen.

Het was tot 1977 een zelfstandige gemeente met een oppervlakte van 25,61 km² en telde in 1972 ca. 1300 inwoners. Op 31 december 2007 telde Doel nog 359 inwoners en op 31 december 2010 nog slechts 188 inwoners De deelgemeente Doel omvat naast de dorpskern de gehuchten Ouden Doel, Rapenburg en Saeftinge. Verder hoort ook de Prosperhaven (dit is de haven van Prosperpolder) en De Schoof nog bij Doel. Net ten noorden van het dorp staat de kerncentrale Doel, die stroom levert aan afnemers in België, Nederland en Duitsland.

Geschiedenis

Eind achttiende eeuw lag Doel op een schiereiland tussen de schelde en het Verdronken Land van Saeftinghe

Doel wordt voor het eerst vermeld in 1267 als "De Doolen". De precieze betekenis is onduidelijk, mogelijk verwijst het naar de "dalen" in de zin van uitgegraven zandhopen. In de middeleeuwen zouden De Doolen nog eilandjes in de Schelde geweest zijn. Het gebied rond Doel was oorspronkelijk veengebied en maakte deel uit van een brede oost-west georiënteerde veenzone over heel Zeeuws-Vlaanderen en het noorden van Oost-Vlaanderen. Vooral ten noorden van Doel, in wat nu het Verdronken Land van Saeftinghe is, was de veenlaag bijzonder dik. Vanaf de 13e eeuw werd in deze veenzone intensief turf gewonnen. Doel en omliggende gebieden behoorden oorspronkelijk toe aan de heer van Beveren, die de turfwinning stimuleerde. In 1571 werd Doel samen met Kieldrecht een afzonderlijke heerlijkheid.

De turfafgraving in het veen verlaagde op veel plaatsen het bodempeil en maakte het gebied kwetsbaar voor overstromingen. Tegelijk kwam de Schelde vanaf de 12e eeuw steeds sterker onder invloed van de Noordzee. Daardoor raakten Doel en andere noordelijke delen van het Land van Beveren vanaf de 14e eeuw regelmatig volledig overstroomd en werden dijken en polders aangelegd.

Heel het middeleeuwse polder- en turfwinningstelsel in de streek ging verloren bij catastrofale overstromingen in de 16e eeuw en de onderwaterzettingen om strategische redenen tijdens de Tachtigjarige Oorlog, voor het eerst bij het beleg van Antwerpen door Alexander Farnese. Doel en de Doelpolder werden vanaf 1585 bezet door de Staatse legers.

Tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) was de hele streek een desolaat gebied waar Scheldeoverstromingen en getijden vrij spel hadden. De dijken rond de Doelpolder waren echter nog rond 1567 extra versterkt en gedeeltelijk bewaard. Doel fungeerde als steunpunt in de oorlogslinies en ter hoogte van de huidige molen bevond zich een fort met een Hollands garnizoen. In 1614 gaven de Staten-Generaal van de Republiek der Verenigde Nederlanden de toestemming om Doel te bedijken en werd begonnen met de planmatige aanleg van het dorp en de polder. Doel en de Doelpolder vormden zeer lang de facto een eiland, omgeven door de Schelde, kreken en slikken. De vandaag nog bestaande Doelse Polderdijk in het noorden vormde de grens met latere inpolderingen en laat een deel van de contouren van het eiland nog goed zien.

Doel hoorde kerkelijk bij de parochie Kieldrecht en werd pas in 1792 een zelfstandige parochie. In dat jaar werd Doel ook toegewezen aan de keizer van Oostenrijk en kwam het definitief bij de Zuidelijke Nederlanden. Pas na de Belgische onafhankelijkheid werd Doel een zelfstandige gemeente.

Bezienswaardigheden

De dorpskern heeft een karakteristiek stratenpatroon in de vorm van een dambord, wat bijna nergens elders in België voorkomt. Het dambordpatroon gaat terug op de planmatige inpoldering en herinrichting van het dorp in de 17de eeuw na de oorlogsinundaties en is sindsdien ongewijzigd.

In de dorpskom staan verschillende burgerhuizen en boerderijen. Het oudste huis is het beschermde Hooghuis dat in 1614 werd voltooid in Vlaamse renaissancestijl. Het gebouw was in de 17de eeuw ofwel zetel van het Polderbestuur, ofwel het buitenhuis van een rijke Antwerpse burger.

De molen op de Scheldedijk dateert uit het midden van de 17de eeuw en behoort tot de oudste stenen windmolens in Vlaanderen. Sinds 1927 is de molen buiten gebruik.

De parochiekerk van Doel is gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw Hemelvaart. De kerk in neoclassicistische stijl werd tussen 1851 en 1854 opgericht volgens een ontwerp van Lodewijk Roelandt, stadsarchitect van Gent. Het meubilair omvat oudere kunstwerken, zoals beelden van de Antwerpse beeldhouwer H. F. Verbruggen (17de eeuw) en E. A. Nijs (18de eeuw). De kerk is tussen 1996 en 1998 grondig gerestaureerd na schade door verzakkingen. De vaste grondlaag in Doel ligt ongeveer 11 meter diep, terwijl de houten palen waarop de kerk rust slechts 7 meter diep reiken. Tegenwoordig staat de kerk erg scheef.

Ten noorden van het dorp, in het gehucht Ouden Doel, bevinden zich aan de Schelde de laatste brakwaterschorren van België. In deze schorren bevinden zich het haventje van de Prosperpolder en het natuurreservaat Schor Ouden Doel (51 ha). De Prosperhaven is een belangrijke plaats in het Belgische getijdenboekje (eb en vloed).

In Doel is een jachthaven gevestigd met een aanlegplaats voor het voetveer naar Lillo, dat in het weekend vaart van maart tot september.

Doel trekt vooral in de zomermaanden veel dagjestoeristen aan. Een hoogtepunt vormt de jaarlijkse Scheldewijding die begin augustus plaatsvindt.

Bedreiging door industriële expansie

Plannen uit de jaren '60

De eerste plannen voor de havenexpansie op de linker Scheldeoever stammen uit 1963 en voorzagen dat heel de Wase Scheldepolders en Doel zouden verdwijnen voor havendokken en industriegronden. In 1968 werd in het dorp een bouwverbod van kracht. Na de economische terugval werden de expansieplannen teruggeschroefd. Op het gewestplan van 1978 kwam de zgn. De Bondtlijn tot stand: een lijn van oost naar west net ten zuiden van Doel die de uitbreidingszone beperkte tot het zuidelijke deel van de Scheldepolders. Het bouwverbod werd datzelfde jaar opgeheven. In de eerste helft van de jaren '80 kwam ten zuiden van Doel het nooit gebruikte Doeldok tot stand.

De oudste moderne industriële inplanting in Doel was de kerncentrale 1 km ten noorden van het dorp en begonnen in 1969. De kerncentrale van Doel bestaat uit vier reactoren (Doel I, in gebruik genomen in 1974, Doel II in 1975, Doel III in 1982 en Doel IV in 1985) en twee koeltorens van ca. 170 meter hoog.

Plannen uit de jaren '90 en 2000

In 1995 raakten uitbreidingsplannen bekend van de Administratie Waterwegen en Zeewezen van het Vlaamse gewest om een nieuw containerdok net ten zuiden van Doel aan te leggen: het Deurganckdok. De uitvoering van het Deurganckdok deed vragen rijzen over de leefbaarheid van Doel en in de jaren daarna kwam het tot een bittere strijd om het voortbestaan van het dorp. In 1997 werd het actiecomité Doel 2020 opgericht en engageerden bekende figuren als oud-senator Ferdinand De Bondt en cineast Frank Van Passel zich in het protest. Onduidelijke politieke beslissingen en juridische blunders leidden tot grote vertragingen bij de bouw van het Deurganckdok en jarenlange onzekerheid over de toekomst van het dorp. De bewoners raakten verdeeld in een deel dat wenste te blijven en een deel dat een duidelijke en billijke onteigeningsregeling eiste. Op 1 juni 1999 besliste de Vlaamse regering na een eerdere voorlopige gewestplanwijziging uit 1998 dat Doel als woongebied van het gewestplan moest verdwijnen.

Na de wissel in de Vlaamse regering in 1999 werd op aandringen van Agalev een studie uitgevoerd naar de leefbaarheid van Doel na de voltooiing van het Deurganckdok. Deze studie veranderde niets aan de gewestplanwijziging en de beslissing Doel op termijn te laten verdwijnen. Op 30 juli 2002 heeft de Raad van State de tenuitvoerlegging van het gewijzigde gewestplan (met o.a. de intekening van Doel als industriegebied) geschorst. Daardoor geldt in rechte het gewestplan van 1978, dat Doel als woonzone indeelt. Door het zgn. Nooddecreet of Validatiedecreet dat op 14 december 2001 in het Vlaams parlement werd goedgekeurd, kan de Vlaamse regering voor de bouw van het Deurganckdok echter bouwvergunningen uitreiken en ze door het parlement laten bekrachtigen. Zo hoeft ze geen rekening te houden met het gewestplan. Dit Nooddecreet was een reactie van de Vlaamse regering op de stillegging van de werken aan het Deurganckdok door een arrest van de Raad van State. Klachten van actiecomités hadden procedurefouten aan het licht gebracht bij de totstandkoming van de gewestplanwijzigingen. Omdat het Nooddecreet ingreep in lopende procedures en de normale rechtsbescherming van de burgers gedeeltelijk omzeilt, wordt het door velen als strijdig met de principes van de rechtsstaat beschouwd.

In oktober 1999 werd gestart met de bouw van het Deurganckdok, dat in juli 2005 werd ingehuldigd. Reeds in het voorjaar van 1999 zijn verdere plannen bekend gemaakt voor een tweede containerdok, het Saeftinghedok, dat dwars over Doel zou komen. De uitvoering daarvan is echter nog onzeker.

Huidige woonsituatie

Bewoners die dat wilden, konden vanaf 1999 hun woning vrijwillig verkopen aan de Maatschappij voor Grond- en Industrialisatiebeleid van het Linkerscheldeoevergebied. Onteigening heeft niet plaatsgevonden.^[1]

Er werd in 1999 een sociaal bemiddelaar aangesteld die het sociaal begeleidingsplan moest uitvoeren en bewoners begeleiden die vrijwillig wegtrokken uit het dorp. Op 31 december 2003 liep dit sociaal plan af. Deze werkwijze heeft een groot deel van het oorspronkelijke dorp in enkele jaren geruisloos laten leegbloeden: op 1 mei 2003 woonden in het centrum van Doel nog 214 inwoners van de 645 die op 20 januari 1998 ingeschreven waren. Het reële inwonertal in het centrum bedroeg op 1 mei 2003 echter nog 301. Op 1 september 2003 werd de dorpsschool gesloten, toen bleek dat nog slechts 8 leerlingen waren ingeschreven.^[2]

Tijdelijk bewoningsrecht

De oorspronkelijke bewoners die hun woning vrijwillig verkocht hadden, kregen een tijdelijk bewoningsrecht dat gegarandeerd werd tot 1 januari 2007. Zij zouden in hun woning kunnen blijven wonen indien zij huur betaalden.^[3] Tevens kregen geïnteresseerden ook de kans om een vrijwillig verkochte woning te huren. Dit kaderde binnen het beleid om de kwaliteit van het wonen te garanderen. Maar van de vele leegstaande woningen zijn er maar een klein aantal werkelijk verhuurd door de Intercommunale Land Van Waas. Zij beroepen zich op het recht van retrocessie dat is toegekend aan de oorspronkelijke eigenaars.

Het retrocessierecht houdt in dat de eigenaars die hun eigendom vrijwillig hebben verkocht, de kans krijgen om hun woning opnieuw aan te kopen. Dit kan enkel indien de overheid zou afzien van de plannen om van Doel een industrie- of havengebied te maken. De oorspronkelijke eigenaars konden individueel kiezen om afstand te doen van dit recht bij de verkoop van hun woning. Het merendeel van de eigenaars heeft gekozen om dit recht te behouden. Omdat op de meeste woningen een recht van retrocessie rustte, oordeelde de Intercommunale Land Van Waas dat deze woningen niet verhuurd konden worden aan nieuwe inwoners. Tevens is er vastgesteld dat de Intercommunale de Vlaamse Wooncode zou misbruikt hebben om een aantal woningen niet instapklaar te verklaren en dus te laten verkrotten. Ze voerde geen kleine herstellingen uit waardoor de meeste leegstaande woningen niet konden worden verhuurd.^[4]

Ten gevolge van dit beleid bleef het grootste deel van het dorp leegstaan waardoor er verkrotting ontstond. Nochtans moest het woonrecht, de woonkwaliteit en de leefbaarheid in het dorp worden gegarandeerd zolang er geen bouwvergunning voor het Saeftingedok is afgeleverd. Het is duidelijk dat de Maatschappij Linkerscheldeoever en de Intercommunale Land Van Waas niet gehandeld hebben als goede huisvaders inzake het beheer van het patrimonium in Doel.^[5]

Krakers

Sinds 2003 is het officiële inwoneraantal in het dorp verder gedaald (nog 202 in maart 2006), maar het reële inwoneraantal is geleidelijk weer toegenomen. Dit is voor een klein deel te danken aan nieuwe huurders die toch de mogelijkheid kregen om een aantal van de vrijwillig verkochte huizen te huren. Maar het grootste deel zijn echter de mensen die een leegstaande woning kraakten (schattingen spreken van 150 tot 200). Deze situatie werd tijdelijk gedoogd door de Maatschappij Linkerscheldeoever die eigenaar is van de leegstaande huizen en de gemeente Beveren.

In het begin van 2006 kreeg Doel onder meer omwille van het grote aantal krakers nogal wat media-aandacht. Daardoor raakte het beeld verspreid dat in Doel een zekere mate van wetteloosheid heerste waarbij men zich probleemloos een leegstaande woning kon toe-eigenen. Dit leidde tot een golf van nieuwe krakers en inbraken. Op 22 maart 2006 kondigde de burgemeester van Beveren aan dat de politiecontrole in Doel opgedreven werd en nultolerantie gold voor alle illegale activiteiten. De Maatschappij voor Grond- en Industrialisatiebeleid van het Linkerscheldeoevergebied heeft toen de krakers de kans gegeven om zich te regulariseren en de gekraakte woningen te huren. Daarvoor moesten zij voldoen aan een aantal voorwaarden (waaronder vast werk hebben). Tevens moest het gekraakte pand voldoen aan de Vlaamse Wooncode of mits beperkte kosten renoveerbaar zijn^[6]. Er zijn toen meer dan 120 regularisatieaanvragen ingediend.^[7]

Afbraak van woningen

De Maatschappij voor Grond- en Industrialisatiebeleid van het Linkerscheldeoevergebied is reeds gestart met de sloop van gebouwen binnen en buiten de dorpskern. Hiermee trachten ze onveilige woningen te verwijderen en het kraken van woningen tegen te gaan. Er kwam veel protest tegen de afbraakwerken omdat de te slopen woningen vaak nog in goede staat waren^[5]. De sloopwerken moesten worden stilgelegd in mei 2009 omwille van een uitspraak in kortgeding van het Hof van Beroep van Gent. De rechtbank vaardigde een verbod uit om nog woningen te slopen. Achteraf werd er een tweede uitspraak gedaan door de rechtbank van eerste aanleg in Dendermonde waarbij een dwangsom van € 1.000.000 werd opgelegd per inbreuk door de Maatschappij Linkerscheldeoever. Volgens de rechtbank zijn de sloopwerken een inbreuk tegen de milieuwetgeving aangezien Doel nog steeds woongebied is. De werken hebben er volgens de rechter ook de schijn van om de resterende bewoners op een onredelijke en onverantwoorde wijze te verjagen.^[8]

Tijdelijk woonrecht loopt af

Eind 2006 liet de overheid de huurders weten dat het bewoningsrecht eenmalig verlengd zou worden tot 31 augustus 2009. De Vlaamse regering koppelde vanaf dat moment het dossier los van de bouw van het Saeftingedok. Zij bepaalden dat Doel zou verdwijnen, met of zonder de bouw van het nieuwe Saeftingedok. Daarvoor was er altijd gezegd dat Doel pas zou verdwijnen indien de bouwvergunning voor het Saeftingedok was afgeleverd.^[9]

Op 31 augustus 2009 liep het tijdelijke woonrecht, dat in 2007 nog was verlengd, af. Op dat moment woonden er nog 84 personen in 49 gezinnen in Doel. Daarvan zijn 45 personen (25 gezinnen) oorspronkelijke Doelenaars. De resterende 39 bewoners zijn in het dorp komen wonen na de beslissing dat Doel zou verdwijnen. Zij wisten dus vooraf dat ze er slechts tijdelijk konden blijven. 11 gezinnen hebben nog een eigen huis en zij mogen er wel nog blijven wonen. Voor hen blijft de mogelijkheid bestaan de woning vrijwillig te verkopen. Zo niet is het wachten op de opmaak van een nieuw Gewestelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan dat een definitieve ruimtelijke bestemming geeft aan de woonkern van Doel.

Eind september oordeelde de rechtbank van eerste aanleg in Dendermonde dat de huurders niet meer uitgezet mogen worden. De rechter heeft een dwangsom opgelegd van 250.000 euro voor elke persoon die toch nog uitgezet zou worden. Het uitzettingsverbod geldt tot juli 2010.^[10]

Doel wordt definitief havengebied

De Vlaamse regering zal in het najaar van 2011 een nieuw plan van ruimtelijke ordening goedkeuren voor het gebied Linkeroever. Daarop krijgt het dorp, dat momenteel officieel geklasseerd staat als woongebied, formeel de bestemming van havengebied. Dit zou de Vlaamse Overheid toestaan met de onteigeningen te beginnen van Doel en de ruimere polder. Volgens een uitgelekt document van de Vlaamse Regering^[11] zou 1.600 ha aangewend worden voor net nieuwe Saeftinghedok (ook al weet men men of de aanleg van dat dok compatibel is met de nabijheid van de kerncentrale).

Verder zal het geklasseerde erfgoed zou volgens het document verplaatst worden naar een nabijgelegen locatie in de gemeente Beveren, mogelijks Prosperpolder. Het gaat onder meer over de molen, het Hooghuis en het orgel van de parochiekerk. In situ bewaren werd als uitgesloten beschouwd.

Doel werd ook genoemd als mogelijke stortplaats voor de bouwput die moet dienen voor de aan te leggen Oosterweeltunnel.

Dorpen als Doel

Voor de uitbreiding van de Antwerpse haven werden eerder op de rechter Scheldeoever de dorpen Oosterweel, Oorderen, Wilmarsdonk en Lillo van de kaart geveegd. Ook elders in Europa zijn door haven- en industrieplannen dorpen verdwenen, bijvoorbeeld: Blankenburg (Rozenburg) en Nieuwesluis (Heenvliet) bij Rotterdam, Heveskes (deels) en Oterdum bij Delfzijl en Altenwerder bij Hamburg (Duitsland). De grootste ontruimingen vonden plaats voor de oppervlaktewinning van bruinkool in Duitsland, bijv. de winningen Garzweiler I en II in Noordrijn-Westfalen, waar ettelijke dorpen reeds vernietigd zijn en de ontruiming van nog meer dan tien woonkernen in één aaneengesloten gebied gepland is. Op 29 augustus 2009 werd een consulaat van het Nederlandse dorp Ruigoord geopend door actievoerders die ijveren voor het behoud van Doel. Daarmee willen de actievoerders de banden aanhalen met dit dorp dat in dezelfde situatie zat als Doel en een voorbeeld geven van hoe Doel ook een culturele vrijhaven kan worden.

Kerncentralepark

In Doel bevindt zich één van de twee kerncentraleparken voor elektriciteitsproductie, met vier reactoren.

(Bron : wikipedia.org) ***

20-10-2011 om 00:00 geschreven door Schelpje67