Deze maand zal het vijfenzeventig jaar geleden zijn dat op 19 april 1943 in het Joodse getto van Warschau een opstand tegen de Nazi-Duitse bezetter losbarstte. De opstand zou tot 16 mei 1943 aanhouden waarna het getto door de Duitsers volledig met de grond gelijk werd gemaakt en de resterende Joodse bevolking naar de vernietigingskampen weggevoerd. Er zaten zo een half miljoen Joodse mensen binnen het kleine woongebied van 3.3 km2 onder mensonterende levensomstandigheden samengepakt. In maart 1940 hadden de Duitsers dit getto al opgericht en er de Joden van Warschau en andere plaatsen in samengebracht. Daar werden zij prijsgegeven aan verhongering, ziekte en dood. Binnen de muren van het getto was uiteindelijk een Joodse weerstandskern ontstaan die op 19 april 1943 een gewapende opstand begon.

Een wereldwijd bekende foto die symbool staat voor de holocaust. Overlevenden van de Warschau-getto-opstand, zowel vrouwen als kinderen, worden door SS-beulen samengedreven en weggevoerd.

Het woord Holocaust is afgeleid van het Grieks en betekent ‘brandoffer’. Het woord staat voor de volledige vernietiging van een slachtoffer. Het Hebreeuwse woord Sjoa staat voor vernietiging zonder de religieuze betekenis en heeft als term voor de genocide de voorkeur bij Joden. De term kwam na de tweede wereldoorlog in gebruik ter duiding van de systematische vervolging en uitroeiing van de Europese Joden door de nazi-Duitsers en hun bondgenoten van 1941 tot 1945. Meer dan zes miljoen Joodse mensen werden uiteindelijk slachtoffer van de ontketende gruwel tegen hen. De jaren voorafgaand aan 1941 werden al gekenmerkt door de verdrukking en vele moorden van Joodse mensen in het door de Nazi-Duitsers bezette en gecontroleerde Europa. Vanaf de inval echter in Sovjet-Rusland door de Duitse legers en hun bondgenoten in de zomer van 1941 begon in het oosten achter de frontlijn onmiddellijk de fysieke vernietiging van alle daar ter plaatse aangetroffen Joodse gemeenschappen door speciaal opgerichte moordcommando ’s van de Nazi ‘s.

Dat de Duitse dictator Hitler de fysieke vernietiging van de Joden al eerder in gedachten had werd voor de goede luisteraar in binnen- en buitenland zondermeer duidelijk bij een rede van hem voor de Rijksdag op 30 januari 1939, zeven maanden voor het uitbreken van de tweede wereldoorlog:

"Ich will heute wieder ein Prophet sein: Wenn es dem internationalen Finanzjudentum innerhalb und auserhalb Europa gelingen sollte, die Völker noch einmal in einen Weltkrieg zu stürzen, dann wird das Ergebnis nicht die Bolsjewisierung der Erde und damit der Sieg des Judentums sein, sondern die Vernichtung der jüdischen Rasse in Europa".

In december 1941 bleek dat de Duitse weermacht niet in staat was geweest in een korte veldtocht het Rode Leger te vernietigen, het initiatief niet langer bij Hitler lag en dat hij te hoog gegrepen had. Daarenboven had zijn bondgenoot Japan in het verre oosten de Verenigde Staten de oorlog aangedaan en vervoegde deze industriële grootmacht nu volop de zijde van Groot-Brittannië dat tot dan toe alleen tegen Nazi-Duitsland en zijn bondgenoten had standgehouden. Op termijn was het lot van het zelfverklaarde duizendjarige rijk bezegeld. Het jaar 1942 zou nog enkele beperkte successen van het Duitse leger aan het oostfront en in Afrika laten zien, maar in de herfst van dat jaar volgde definitief het keerpunt. Geen duizend jaar maar slechts gedurende twaalf jaar van 1933 tot 1945 zouden de Nazi ’s hun ding kunnen doen.

Ergens in de maand december van 1941 heeft Hitler na zijn oorlogsverklaring aan de VS verbaal de opdracht aan Himmler gegeven alle Joden op dat moment onder Nazi-Duitse controle te laten opjagen en vermoorden. Dat werd zijn drijfveer voor het voortzetten van zijn niet meer te winnen oorlog tegen de drie grootmachten: de VS, Groot-Brittannië en Sovjet-Rusland. Wat volgde was de zogenaamde 'Wannsee' conferentie op 20 januari 1942, zo genoemd naar de plaats van samenkomst nabij Berlijn. Op deze conferentie van de politieke top in Duitsland onder leiding van SS Obergruppenführer Heydrich werd de vernietiging van het Europese Jodendom uitgewerkt. Een lijst van elf miljoen Joodse mensen die per land verdelgd moesten worden was opgesteld. Er werd besloten om alle Europese Joden onder nazi-controle naar vernietigingskampen in het oosten te voeren. Het hele SS-apparaat werd hiervoor in werking gesteld samen met alle bureaucratieën van het Duitse bestuursapparaat. Elke deportatie zou tal van administratieve maatregelen vereisen. Er moest gezorgd worden voor treinen, bewakers, bevoorrading en financiering. Voor het Jodendom in bezet Europa begon in de zomer van 1942 een periode van onbeschrijflijk leed. Overal werden Joodse mensen opgejaagd, naar verzamelplaatsen gebracht en vervolgens in beestenwagons doorheen Duitsland naar het oosten vervoerd. Er dient hierbij opgemerkt te worden dat de ambtenaren-administratie van zowel bezette als bevriende landen met de Nazi’s samenwerkte voor het transport van deze mensenmassa. Een triest voorbeeld van zulk een samenwerken van ambtenaren in de bezette gebieden zijn de Britse kanaal-eilanden die in juni 1940 door de weermacht veroverd werden. Vandaar zijn ook een tiental Joden door Britse ambtenaren opgepakt en aan de Nazi’s overgeleverd. Geen een van deze Joodse mensen heeft het transport naar het oosten overleefd. Deze geschiedenis werd mij pas bekend na het bekijken van de bekroonde BBC documentaire uit 2005: Auschwitz – The Nazis & The Final Solution van Laurence Rees. Het laat iets zien van de grondigheid van de Nazi’s van de wijze hoe zij bezet Europa op Joden uitkamden.

In totaal zijn meer dan zes miljoen Joden het slachtoffer van de Nazi-genocide geworden. Alleen al in de vernietigingskampen in het door de Nazi-Duitsers bezette Polen: Auschwitz, Chelmno, Belzec, Sobibor, Treblinka en Maidanek werden 4.851.200 joden vermoord.

Toen de Wannsee-conferentie plaatsvond waren zoals eerder opgemerkt al honderdduizenden Joden in westelijk Rusland bij het oprukken van de Duitse weermacht achter de frontlijn ter plaatse van kant gemaakt.

Ergens in Oost-Europa. Liquidatie van Joodse mensen achter de frontlijn door speciale SS-moordcommando ‘s. Een foto zegt soms meer dan duizend woorden. De Joodse man die geknield voor het massagraf gelaten zijn nekschot afwacht ziet er uit ‘als een schaap dat stom voor zijn scheerders is’. Afgemat en doodsmoe getergd ondergaat hij zijn noodlot. Van de Joodse genocide zijn weinig afbeeldingen bewaard gebleven. Voor de officiële berichtgeving in het derde rijk was dit een taboe onderwerp. De getoonde foto zou in 1945 in Praag in het Gestapohoofdkwartier daar gevonden zijn.

Nazi-Duitsland heeft de genocide niet straffeloos kunnen uitvoeren. In mei 1945 toen het land door de geallieerden onder de voet was gelopen, waren haar steden verwoest en naar schatting negen miljoen Duitsers dood. Miljoenen Duitse burgers van alle leeftijden en geslacht waren in de geallieerde luchtbombardementen omgekomen. In het oosten vanaf Memel tot aan de rivier de Oder werden miljoenen Duitse burgers ontheemd en vele van hen gruwelijk door de binnenvallende Sovjet-Russen gemolesteerd. De Tsjechen maakten zich aan dezelfde misdaad schuldig door drie miljoen Duits-Oostenrijkse burgers binnen hun grenzen van 1919 brutaal nietsontziend te ontheemden. Men moet ook bedenken dat alle weerbare Duitse mannen van zestien tot zestig jaar op dat moment in het Duitse leger dienden indien zij al niet vermist, zwaargewond of gedood waren.

Duitsland werd daarop gedurende vier jaar door de geallieerden in vier zones verdeeld en bezet. In 1949 werd in het westen de bondsrepubliek Duitsland opgericht en in de Russische zone werd een communistische satellietstaat gevormd. Het land en de hoofdstad Berlijn zou daarop nog eens veertig jaar tot 1989 verdeeld blijven. Dit zijn jaartallen die in de Bijbel dikwijls voor een periode van oordeel staan. Denk bijvoorbeeld aan de veertig jaar verblijf in de woestijn door de Israëlieten alvorens de nieuwe generatie het Beloofde Land Kanaän kon betreden. Daarnaast vinden we in de Bijbel een waarschuwing over een bijzondere zegening en vloek in verband met de Joodse aartsvader Abram:

Genesis 12:1 De HEERE nu had tot Abram gezegd: Ga gij uit uw land, en uit uw maagschap, en uit uws vaders huis, naar het land, dat Ik u wijzen zal. 2 En Ik zal u tot een groot volk maken, en u zegenen, en uw naam groot maken; en wees een zegen! 3 En Ik zal zegenen, die u zegenen, en vervloeken, die u vloekt; en in u zullen alle geslachten des aardrijks gezegend worden. (Statenvertaling)

De belofte van God aan Abraham dat eenieder die hem en zijn zaad zou zegenen gezegend zou worden, en dat een ieder die hem vervloekte, vervloekt zou worden, is door de geschiedenis heen duidelijk herkenbaar. Landen die de 'Jood' hebben vervloekt, zijn binnen één generatie steeds zelf het slachtoffer geworden. Zo ook wat de zegening betreft.

In de geschiedenis van België vinden we naar mijn mening een voorbeeld van een zegening. Het verhaal begint in de zomer van 1939, nog voor het uitbreken van de tweede wereldoorlog. De antisemitische propagandamachine van de nazi's draaide op volle toeren. Groot-Duitsland had toen ongeveer 400.000 Joden binnen zijn grenzen die het kwijt wilde en het bleek dat in feite geen enkel land ter wereld bereid was hun op te nemen. Dit feit wilden de nazi's onderstrepen toen zij hun diabolisch plan bedachten om ongeveer negenhonderd welgestelde Duitse Joden op een luxeboot (de St.-Louis) de Atlantische Oceaan over naar Cuba te zenden.

Hun uitreispapieren mochten dan wel in orde zijn - alle met een rode 'J' gemerkt; in Havana (Cuba) ontschepen zou door Duitse agenten verhinderd worden. De wereld zou getuige zijn van het onoplosbare Jodenvraagstuk. Het schip voer daarna ook daadwerkelijk vruchteloos van haven naar haven. Zelfs de VS weigerde de negenhonderd Joden de toegang tot zijn grondgebied en uiteindelijk moest het schip de steven richting Duitsland wenden, terug over de Atlantische Oceaan. Terwijl het schip richting Duitsland voer, zetten Joodse organisaties zich in om toch een land te vinden dat deze onfortuinlijke mensen asiel zou willen verlenen. Het ging ten slotte toch maar om slechts negenhonderd zielen. Geen enkele van de grote naties gaf het schip echter toestemming om één van hun havens binnen te lopen. De VS, Frankrijk en Groot-Brittannië de laatste overgebleven grote democratieën, hielden hun grenzen en die van het mandaatgebied Palestina gesloten. Toen de St. Louis het Engelse kanaal naderde was er nog steeds geen oplossing in zicht. Ten langen laatste ging een Joodse zaakgelastigde in België te Brussel aankloppen. Daar vond hij wél gehoor en wel op persoonlijk initiatief van Koning Leopold III. Op 16 juni 1939 meerde de St. Louis in de haven van Antwerpen aan en konden deze Joodse ballingen weer voet aan wal zetten. België stond 214 Joden toe in het land te blijven.

Dank zij de inzet van koning Leopold III die al zijn diplomatieke relaties benutte konden ook 181 Joodse mensen naar Nederland vertrekken, 224 weken naar Frankrijk uit en 288 kregen asiel in Engeland. Deze twee laatste landen werden uiteindelijk toch bereid gevonden om enkele Joden asiel te verlenen. Intussen waren 400.000 Duitse Joden veroordeeld om in het 'slachthuis’ dat Nazi-Duitsland voor hen zou worden, te blijven. Voor hen was in 1939 nergens plaats. Het zogenaamde christelijk Europa draaide de broeders van hun Heer de rug toe. De Joden van de St. Louis die op het vasteland van Europa asiel gevonden hadden, zijn later door de Nazi ‘s opgespoord en naar de vernietigingskampen in Polen weggevoerd.

België had toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak een Joodse gemeenschap van ongeveer 50.000 mensen. Van deze 50.000 Joden werden er ongeveer 25.000 naar Polen weggevoerd. Slechts enkelen keerden in 1945 terug. De overige 25.000 doken onder bij niet-joodse burgers. Dit was een spontane actie, want er was helemaal niets van tevoren georganiseerd. Toen de Duitsers in de zomer van 1942 de Joden begonnen op te pakken in België en naar de kampen in Polen voerden, konden 25.000 Joden - de helft van de Joodse gemeenschap in België - spontaan bij niet-Joodse landgenoten onderduiken: zowel in Vlaanderen als in Wallonië. Ik geloof dat dit een uniek feit in heel bezet Europa was, met uitzondering van de heldendaad van Denemarken. Wat de ouderlijke overleveringen betreft herinner ik me zeer goed de getuigenissen van mijn grootouders aan beide zijden van de familie. Er woonden namelijk heel wat Joodse families in hun gemeente Berchem bij Antwerpen. Aan mijn vaders familiekant woonde naast hun huis in de Apollostraat een Joods gezin. Ze moeten orthodox geweest zijn want het verhaal gaat dat mijn grootvader tijdens de winter op sabbat, kolen in de kachel in hun woning deed. In de zomer van 1942 werden ook zij bij nacht en nevel plotseling weggevoerd. Mijn grootmoeder aan moeders zijde was tijdens die zomer toevallig getuige van het wegvoeren van een Joods gezin aan de Diksmuidelaan een winkelstraat te Berchem bij Antwerpen. Zij was getuige hoe een Joodse moeder naast haar op het voetpad in panische angst uitbrak bij het zien van een verhuiswagen met Duitsers voor de deur van haar woning. Blijkbaar werden niet alleen mensen afgevoerd maar was er tegelijkertijd een hele economie met hun bezittingen gemoeid. En wat had mijn grootmoeder kunnen doen? De politie bellen? Die stonden samen met Duitsers aan de deur van de Joodse woning.

Waar ligt nu de beloofde zegen zoals ze aan Abraham voorzegt was voor het België van tijdens de Tweede Wereldoorlog? Het was voor België onmogelijk om uiteindelijk buiten het conflict tussen Frankrijk en Engeland met Duitsland te blijven. Door de eeuwen heen is het land - in feite een landbrug tussen Pruisen en Frankrijk - dikwijls het slagveld voor vreemde legers geweest. Zo ook in 1940 baande Duitsland zich een weg door België heen naar Frankrijk. Wat naar mijn mening in het oog springt bij het bestuderen van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog is de snelle bevrijding van België in september 1944 geweest. Op enkele dagen tijd werden de Duitsers uit het land verdreven. Er was heel wat schade maar in vergelijking met andere onfortuinlijke landen viel het nog mee. In dit gebeuren meen ik de zegen zoals beschreven in Genesis hoofdstuk 12 te herkennen. Dit is uiteraard een persoonlijke mening. Ik ben na de tweede wereldoorlog in 1948 geboren en probeer op basis van getuigenissen van het vorige geslacht een beeld te krijgen van de waanzin waar mijn ouders en grootouders getuige van waren.

De zegen en de vloek van Genesis 12 over andere Europese landen herkennen en neerschrijven ligt gevoelig. In Polen is er nog maar net een strafwet gestemd tegen het gebruik van formuleringen zoals bijvoorbeeld ‘de Poolse’ concentratiekampen. Lange tijd verdrongen de Europese landen zowel de door de Nazi ’s bezette landen als de bondgenoot-landen met de Nazi ‘s, hun eigen aandeel in de Holocaust en sommige zijn er blijkbaar nog steeds niet klaar mee. Het antisemitisme was voor en tijdens de tweede wereldoorlog een veel voorkomend feit in vele landen in Oost-Europa waar grote aantallen Joodse mensen verbleven. De veelvolkerenstaat Polen bijvoorbeeld had naast Volks-Duitsers, Wit-Russen en Oekraïners, meer dan drie miljoen Joodse burgers binnen zijn grenzen van 1939. Aan het einde van de genocide waren er in 1945 nog slechts honderdduizend arbeid-inzetbare Joodse overlevenden. De overige drie miljoen Joodse mensen waren vermoord (Albert Speer, De slavenstaat, 1981, vierde deel: het noodlot der joden, Blz. 272). Buiten enkele zogenaamde ‘rechtvaardigen’ individuele niet-Joodse Poolse burgers die Joden hielpen onderduiken, kon er niet op hulp gerekend worden. En zo was de toestand in vele landen in Europa.

De vloek van Genesis 12 herken ik in de late bevrijding van de landen van Oost-Europa die pas na de val van de Berlijnse muur in 1989 en de implosie van de Sovjet-Unie in 1991 hun vrijheid herkregen.

Wordt vervolgd…

Met vriendelijke groet,

Robert De Telder

Recente publicaties:

Kronieken van de koningen van Israël, 2017, zie link: https://www.bol.com/nl/p/kronieken-van-de-koningen-van-israel/9200000086650052/?suggestionType=searchhistory

EXODUS, 2016, zie link: http://www.bravenewbooks.nl/books/102331

De Zonaanbidder, 2016, zie link: http://www.bravenewbooks.nl/books/87999

TIJD en TIJDEN, 2015, Zie link: http://boekscout.nl/shop/ViewProduct.aspx?bookId=5579

De Assyriologie herzien, 2012, zie link: http://www.bravenewbooks.nl/books/76234

De Tweede Wereldoorlog door de ogen van een neutrale Belg, 2007, zie link: http://www.bravenewbooks.nl/books/69343

Apocalyps, 2009, (dit boek is uitverkocht maar op een PDF-document gratis op eenvoudig verzoek per email bij de auteur verkrijgbaar).