Seculariseringsdebat. Löwith, Meaning in History, Voorwoord
Löwith, Meaning in History, Voorwoord. Na grondige studie van de geschiedenis concludeert Löwith dat deze niet opgevat kan worden als het ontvouwen van een goddelijk heilsplan (eschatologie) en evenmin als het resultaat van een ontwikkeling van rationaliteit die zich langzaam doorheen de geschiedenis manifesteert. De eerste opvatting is uiteraard die van de gelovige, de tweede die van de geschiedenisfilosoof die vooral in de 18e en 19e eeuw (Burkhardt, Hegel, Marx,...) actief was. De opvatting van geschiedenis als een vorm van rationele vooruitgang is voor Löwith evenzeer een pathetisch geloof zoals dat in verlossing door 'de heer'. Geen van beide standpunten wordt door de geschiedenis bevestigd: geschiedenis bewijst niets.
Deze negatieve, kritische houding onderscheidt Löwith van het feit dat opvattingen over de geschiedenis als een rationeel of een voorzienig proces wél invloed hebben gehad op zowel geloof als wetenschap. Tegenover de naïeve geschiedfilosofen en theologen, plaatst Löwith het gezond verstand1 van de 'natuurlijke mens' en het ongezonde verstand van de christelijke gelovige. Zowel de scepticus als de gelovige geven de mens een houding ten aanzien van geschiedenis die niet erop uit is een rationeel of goddelijk plan erin te ontdekken. Beide houdingen verschillen aldus Löwith niet zoveel want ze hebben gemeenschappelijk dat ze zich afzetten tegen de vooronderstellingen van de gevestigde kennis. Beiden zijn tegen een eenduidige, enkelvoudige, simpele lezing van de geschiedenis en haar betekenis. De wijsheid van de scepticus en de gelovige ligt in het vrij zijn van illusies en vooronderstellingen wanneer het individu beseft dat het onmogelijk alle gevolgen van het handelen kan plannen of berekenen. De innerlijke motieven van de enkeling worden verslonden in de overweldigende en ondoordringbare structuren van de geschiedenis.
Bedenkingen: Hoeveel houdingen blijven er voor de mens over? Gelovige, scepticus en dogmaticus? De labels maken de keuze er niet bepaald interessant op. Dient eens mens te kiezen? Zijn menghoudingen mogelijk?
De moderne idee van vooruitgang is inderdaad eveneens een geloof. Ze is empirisch niet verifieerbaar of falsifieerbaar (de empirie bewijst ons eerder het tegendeel van vooruitgang: oorlogen, hongersnood, milieuvervuiling, economische crisis, etc...) en is dus onwetenschappelijk! Deze idee heeft de mens wel bevrijd van de tirannie van de bevrediging van primaire behoeften. De materiële vooruitgang die het kapitalisme verwerkelijkt heeft is indrukwekkend en bewonderenswaardig. Evenwel is er duidelijk een punt van verzadiging van materiële behoeften bereikt wanneer een toename in materiële welvaart niet meer resulteert in een toename van geluk. Integendeel: cijfers van zelfmoord, depressie, etc... zijn nog nooit zo hoog geweest. Dit zijn bovendien typisch moderne verschijnselen. De westerse samenleving is vooral sterk in het bestrijden van de symptomen ervan. Wat zijn echter de oorzaken van de geestesziekten? Deze vraag verwijst door naar mijn intuïtie dat de moderniteit niet alleen god maar ook de ziel heeft vermoord.
Intuïtie masterscriptie. De (post)moderne tijd wordt in west Europa nog steeds gekenmerkt door de dood van God. Ondanks deze bevrijdende moord is de gemiddelde westerling er nauwelijks gelukkiger op geworden als we de statistieken van zelfmoorden, van het gebruik van anti-depressiva, van jongeren met auto-mutilatie neigingen,... als objectief want kwantitief bewijsmateriaal voor deze stelling mogen gebruiken. Het blijft evident betwistbaar of de hiervoor vernoemde maatschappelijke tendenzen een rechtstreeks gevolg zijn van het verdwijnen van God uit het leven van de (post)moderen mens. Ze kunnen eveneens resulteren uit de inrichting van de westerse samenleving met enkel oog voor economie, productie en consumptie. Hier staat de wijsbegeerte voor een onoplosbaar probleem: de immaterialiteit van het mentale leven (oorzaken, doelen, strevingen, verlangens,...) waardoor geen causaliteit, zoals die in de natuurwetenschappen geldt, vastgesteld kan worden. Hier begint het domein van de cultuurfilosofie waar niet langer zekerheid maar plausibiliteit en inzicht nagestreefd wordt. Een wijsbegeerte waarin waarheidsaanspraken zich beperken tot het bieden van een nieuw perspectief1, een bijkomend inzicht in la condition (post)moderne.
Met deze beperkingen in het achterhoofd vang ik mijn filosofische zoektocht aan. Ik weet echter nu nog niet waar deze zal eindigen. Ik heb geen metafysische theorie of principe dat ik bij voorbaat wil toepassen. Mijn denken wordt eerder gevoed door vragen die voortkomen uit de vaststelling dat het boeddhisme niet alleen geen god kent, maar ook geen ziel. Wat is het verband tussen god en ziel? Heeft de seculiere westerling niet alleen god maar ook de ziel vermoord? Deze vragen leiden mijn onderzoek in volgende richtingen. - Concept van God en ziel bij Plato en Aristoteles. - Is de christelijke ziel verwant met de platoonse? - Zijn er goede redenen om aan te nemen dat er geen ziel is? Boeddhisme, Kant, Ryle
Uitgangspunt. Intuïtief2 ben ik geneigd mezelf en de andere levende wezens het bezit van een ziel toe te schrijven. Deze gedachtengang komt voort uit de subjectieve ervaring van het eigen bewustzijn. Bovendien resulteert ze in een maatschappelijk nut: het respect in de omgang met de medemens wordt groter. De medemens als een bezield wezen is in onze maatschappij echter een nagenoeg achterlijke opvatting. De andere mens is immers een wolf, een concurrent, enz... We herkennen de mens enkel in zijn uiterlijke kwaliteiten of de functionele rol die hij voor ons kan vervullen. Hij streeft lust na en vermijdt onlust. De mens treedt aan in een competitieve arena der behoefte bevrediging die onverenigbaar lijkt met een opvatting van de mens als een bezield wezen. Gelukkig kunnen hedendaagse naturalisten dit bezielde wezen als een fictie naar de onderwereld veroordelen aangezien het getuigt van substantie-dualisme. Het monisme is voor de wijsgeer veiliger en consequenter, want in harmonie met de natuurwetenschap, enz... maar leidt tot zo weinig inzicht met betrekking tot het wezen van de mens. Alle materialistische filosofieën verklaren voornamelijk één ding: zichzelf. Deze vaststelling staat in contrast met de taak die Socrates de wijsbegeerte nog kon toedichten: filosoferen helpt de ziel het lichaam goed te bewonen3.
1. Een aandachtig lezer bemerkt hier terecht de invloed van Nietzsche op mijn denken. Of onze wegen gelijk blijven lopen, is evenwel een andere zaak. Ik bewonder Nietzsche omwille van zijn perspectivisme, het durven aanvallen van alle gevestigde waarden en zijn inzicht in de band tussen lichaam en geest. Ik citeer voor dit laatste aspect uit Ecce Homo, zijn autobiografie die hij op zijn vierenveertigste schreef: 's Morgens vroeg bij het aanbreken van de dag, in alle frisheid, in het morgenrood van je kracht, een boek lezen dat noem ik liederlijk!-- Dit citaat herinnert me eraan zijn schrijverskwaliteiten boven alles aan te prijzen. 2. De intuïtie wordt geconstrueerd door mijn verleden, het heden, mijn bewuste en onbewuste ervaringen, motieven en denkbeelden. Dit in tegenstelling tot een keuze die in vrijheid gefundeerd wordt op al dan niet rationele motieven. 3. Safranski, Het kwaad, P35
Dit blog is een weergave van de ontwikkeling van mijn hersenkronkels over de cursussen wijsbegeerte die ik dit academiejaar volg. De thema's die ik in de eerste plaats wil (moet) onderzoeken zijn secularisatie, philosophy of mind en de band tussen god en ziel. Mogelijk komen er nog onderwerpen bij, bepaalde thema's zullen dan weer slechts beperkte aandacht krijgen.
