Welkom beste bezoeker, het gaat hier niet over onze gerechtelijke instellingen maar wel over het paneel van de Rechtvaardige Rechters een onderdeel van het wereldberoemde veelluik van de gebroeders Van Eyk, "Het Lam Gods" het paneel werd 75 jaar geleden uit de de Sint Baafs kathedraal te Gent gestolen in de nacht van 10 op 11 april en is sindsdien spoorloos verdwenen, sindsdien zijn er honderden mensen naar op zoek geweest en nog naar op zoek. Zelf ben ik mij al 7 jaar in de zaak aan het verdiepen en wil de bezoeker van dit blog laten deelnemen in mijn zoektocht naar de ware toedracht van de diefstal en het verdwenen paneel. Ik zal u leiden langs eigenzinnige visies op de diefstal, motieven en mogelijke bergplaatsen.
Woensdagmorgend 11 april 1934 om 5h30 gaat een kerkbediende van de kathedraal de deuren openen zodat de bezoekers aan de vroegmis binnen kunnen, als hij de rechterdeur naast de hoofdingang wil ontsluiten wordt deze nagenoeg op zijn neus geduwd door de eerste bezoekster, een oude vrouw die al 40 jaar lang elke morgend de vroegmis bijwoond, enigszins geschrokken dat de deur niet op slot zit gaat de kerkbediende een observatieronde doen in de kathedraal, hij controleerd de offerblokken en alles wat een dief mee kan nemen, hij voelt ook aan iedere deur van de kapellen aan de koorommegang waaronder de Vijdkapel waar het veelluik "Het Lam Gods" van de gebroeders Van Eyck zich bevind, alle deuren zijn vast niets is opengebroken of verdwenen, gerustgesteld gaat hij dan naar de sacristie om zijn dagelijkse taken verder aan te vatten. Althans zo gaat het verhaal en is het in grote lijnen opgenomen in een PV.
Wanneer de koster omstreeks 6h arriveert vind de kerkbediende het toch aangewezen om deze op de hoogte te brengen van de open deur, hij verteld er ook bij dat hij alles gecontroleerd heeft en er niets abnormaal was, er wordt aan het voorval verder geen aandacht geschonken ze besluiten enkel de vergeetachtige onderkoster die de avond daarvoor de deuren moest sluiten, later de les te spellen. Om 7 uur gaat de kerkbediende de zijkapellen openen om deze in orde te maken voor de eerste bezoekers, aanvankelijk merkt hij in de Vijdkapel niets verdachts, wanneer de tafel waarop de souvenirs die te koop worden aangeboden in orde is begeeft hij zich naar het veelluik om het rolgordijn omhoog te trekken dat voor het veelluik hangt om het te beschermen tegen uitwerpselen van vleermuizen, bijna dadelijk ziet hij in plaats van het grijs van Sint Jan Den Doper het fel groen van het centrale paneel, in het kader waar normaal de panelen van de Rechtvaardige Rechters en Sint Jan Den Doper rug tegen rug zitten is een groot gat, vol ongeloof steekt de brave man zijn arm meermaals door het lege kader zich afvragend of hij niet droomt, dan loopt hij vliegensvlug naar de sacristie om de koster te verwittigen. Let hier vooral op het tijdstip dat de kerkbediende de kapel in orde gaat brengen en vooral het gordijn omhoog trekt.
Wanneer de kerkbediende de koster op de hoogte brengt gaat deze natuurlijk ook eerst een vaststelling doen, vervolgens brengt hij kanunnik Van Den Gheyn op de hoogte deze kanunnik is de bewaarder van de kerkschatten van de Sint Baafs kerkfabriek, van hem is geweten dat het veelluik zijn lievelingswerk was, het was mede door zijn inspanningen datde zijpanelen in 1921 naar de kathedraal gekomen waren.
Het is nog steeds niet duidelijk wat er allemaal gebeurd is, ongetwijfeld is er enige tijd overheen gegaan tussen het verwittigen van de kanunnik en die zijn beslissing om aangifte te gaan doen op het politiekantoor dat zich enkele minuten gaans van de kathedraal bevond, de kanunnik en de koster melden zich pas aan omstreeks 8h35 anderhalf uur na de vaststelling van de diefte.
De tijd tikt door, toch blijft de tijdspanne tussen de vaststelling en de aangifte zeer opmerkelijk.
De eerste vaststelling gebeurde door de commissaris van het kantoor waar de aangifte gedaan werd, deze besefte dadelijk de ernst van de zaak en schakelde het parket in, intussen was het nieuws van de diefte als een lopend vuurtje door Gent gegaan en zag de kathedraal zwart van het volk, zelfs de Vijdkapel zelf stond bomvol, de kanunnik had niet de minste moeite genomen om de kathedraal te laten sluiten laat staan de Vijdkapel ook de commissaris schijnt geen moeite gedaan te hebben .
Het is dan ook niet verwonderlijk dat de heren van het parket onverrichter zake terug keerden met de opmerking dat het volk eerst maar weg moest zijn eer zij terug kwamen. Het zou pas enkele uren later tot hun eerste vaststelling komen, vingerafdrukken werden genomen, afgietsels van breeksporen werden gemaakt en de kerkbedienden werden ondervraagd, het enige wat men vond, en dan nog volgens een artikel in de krant, was een stukje touw.
Onthouden we hier vooral de laksheid van de kanunnik om maatregelen te treffen om de politie hun werk te laten doen. De foto geeft mogelijk een idee hoe het er die ochtend aan toe ging in de Vijdkapel, een enigszins trotse kerkbediende toont het lege kader.
Na het onderzoek en de verhoren concludeert het parket dat er minstens twee daders moeten geweest zijn en dat zij zich hebben laten insluiten. De dieven moeten groot geweest zijn, een stoel of een ladder ter beschikking gehad hebben, immers de bovenkant van het kader waarlangs de panelen eruit gehaald zijn bevond zich1.84m boven de tafel van het onderstaande altaar. De dieven hebben dan de kathedraal langs de openstaande deur verlaten.
Wie de verhoren van de kerkbedienden en de kanunnik leest moet het opvallen dat de verhoorden de werkwijze van de diefstal zelf inbrengen, het zijn zij die spreken van insluiting en van meerdere dieven gezien de hoogte waarop gewerkt diende te worden, zij bevestigen ook dat het slot van de openstaande deur niet zo goed meer werkte en makkelijk te openen was van binnenuit omdat de tong terug geduwd kon worden. Later zal de maker van het secreet ,dit is het ijzeren kader waarin de houten kaders gevat zijn, verklaren dat de daders het secreet moeten gekend hebben, waarom deze verklaring? als men de conclusie leest hebben de daders het zich wel heel moeilijk gemaakt een kenner van het secreet zou helemaal anders te werk gegaan zijn, of wist de maker van de kanunnik hoe het werkelijk gegaan is die nacht en zei hij daarom dat de daders het secreet moesten kennen?
secreet in sommige dialecten een heel andere betekenis dan de betekenis die Coppejans de maker van het secreet er aan gaf, het komt van het Franse secret en betekent letterlijk geheim, diegene die dat gedaan heeft kent het secreet zou de maker beweerd hebben. Vanwaar deze uitspraak?
Als we eerlijk zijn en het verhaal van de werkwijze goed bekijken kende de dader(s) helemaal niet de werking van het secreet ofwel? Was het secreet niet meer dan de beugel die verwijderd is? Een mager geheim als je het mij vraagt, trouwens de beugel is pas later toegevoegd om de onderste en bovenste zijpanelen samen open te draaien en was dus in eerste instantie geen onderdeel van het secreet. Blijft nog de eigenlijk onmogelijke of ongemakkelijke werkhoogte waar de daders mee te maken hadden. Algemeen wordt aangenomen dat de beugel eerst verwijderd is om dan de bovenste regel van het kader van Sint Jan den Doper te splijten en vervolgens de panelen langs boven uit te schuiven en dit allemaal184cm boven het altaar blad. zij moeten een ladder gehad hebben of op een stoel gestaan hebben die op het altaar stond, het laatste is al onmogelijk er was gewoon geen plaats om een stoel op het altaar te plaatsen men kon hoogstens op het altaar staan. Een ladder? Er zijn twee mogelijkheden, men plaatst ze tegen de balustrade van de kapel of men plaatst ze tegen de bovenste panelen van het retabel, in het eerste geval krijgt men te maken met een zwaaiend voorwerp waaraan gewerkt moet worden, lijkt mij moeilijk, in het tweede geval zat de ladder zelf in de weg om het paneel uit te schuiven of zat men ook met een zwaaiend voorwerp en zou men mogelijk sporen van beschadiging gemerkt hebben op de bovenste panelen. Hoe is men dan te werk gegaan?
Het secreet was mijns inziens helemaal niet zon vernuftig geheim, het was vernuftig in zijn eenvoud, makkelijk te demonteren bij brand of ander onheil een vereiste die primeerde op mogelijke diefstal, wie zou het trouwens wagen om het retabel te schenden, en wie nam nu zon groot onderdeel mee? De dader(s) wisten dus mijns inziens hoe eenvoudig het secreet ineen zat, niet meer niet minder, het breekwerk kwam pas nadat zij de hele vleugel waarin de twee gestolen panelen gevat zaten gedemonteerd hadden. Hoe? Heel simpel, het systeem was afgekeken van de manier waarop men vroeger deuren en slagvensters ophing , onderaan de vleugel zat een pin van 1cm lang in een bus van 8mm diep, bovenaan de vleugel zat een pin van 2 cm lang die 8mm in een bovenstaande bus zat, men had dus een speling van 14mm, als men nu de vleugel 9mm optilt kan men de onderste pin uit de onderste bus halen en de vleugel laten zakken tot de bovenste pin ook uit bovenste bus kan, was dit te doen? De hele vleugel woog maximum 30kg en zweefde amper 17cm boven het altaarblad men hoefde enkel onderaan een schroevendraaier als hefboom onder de vleugel te steken om hem zo op te tillen uit de bussen te halen en te laten zakken op het altaar, waarna men hem op de grond kan laten zakken. Vervolgens draait men met de schroevendraaier de beugel van het kader, de beugel omvatte zowel de voorste als de achterste kader, splijten was dus onmogelijk zolang hij erop zat, men neem een beitel of dezelfde schroevendraaier plaatst deze doordacht op de bovenste regel en met enkele droge tikken van een hamer splijt deze helemaal in de helft en zit de bovenkant van het paneel vrij om uitgeschoven te worden, niettemin zit het paneel nog vastgeklemd door de zij -en onderregels van het kader, geen probleem, men wringt de zijregel aan de buitenkant wat open waardoor het eerste paneel los komt te zitten en het uitgeschoven kan worden langs boven en dit allemaal op de werkbare hoogte van het kader zelf ongeveer 160cm van de begane grond, vervolgens wordt het echt kinderspel, de spijkers van het eerste en het nog aanwezige paneel in de andere kader worden omgebogen men kantelt het tweede paneel achterover en schuift het eveneens langs boven uit het kader van het eerste paneel. Dus geen gevaarlijke toestanden enkel 1 minuut krachtpatserij om de vleugel op de begane grond te krijgen, en 30 kg zoveel krachtpatserij is dat ook niet, blijft echter één vraag; zou(den) de dader(s) de moeite genomen hebben om de vleugel terug te monteren? Ik geloof er niks van maar daar later meer over.