Grootschalige scholengroepen & besturen zoals in VSKO-plan: too big & oligarchisch to succeed! (Witboek Onderwijskrant, kapittel 4.

Moeilijke bestuurbaarheid, vervreemding, oligarchisch en ondoorzichtig bestuursmodel, democracy

and large-scale organization are incompatible, territoriumdrang beperkt vrijheid van onderwijs.

“Door het grootschalige en veelkleurige (scholen)bos ziet men de bomen niet meer”

Onderwijskrant 173 (april-mei-juni 2015)

1 Grootschaligheid, centralisering

& ondoorzichtige eenheidsworst

1.1 Ondoorzichtige mastodontscholengroepen

Op 8 januari 2015 publiceerde het VSKO zijn ‘normatief’

hervormingsplan met als titel: ‘Naar een

bestuurlijke optimalisering en schaalvergroting in

het basis- en secundair onderwijs’. Het gaat in feite

om het oprichten van grote scholengroepen met

veelal 20 à 30 scholen, associaties van scholen

secundair onderwijs en een groot aantal basisscholen

uit de nabije en minder nabije omgeving.

Het VSKO wil 150 regionale scholengroepen en besturen

met een centrale bestuurskoepel en binnen 1

vzw. Ook elke basisschool wordt verplicht te kiezen

voor aansluiting bij een scholengroep secundair

onderwijs.

De VSKO-kopstukken beweren wel dat het hier niet

zou gaan om grootschaligheid en dat dus de vele

nefaste kenmerken en gevolgen van mastodontscholengroepen

niet van toepassing zouden zijn.

Niets lijkt ons minder waar. Het VSKO zelf schat de

schaalgrootte al op 4000 à 8000 leerlingen. Dat is al

veel en gemiddeld zelfs meer dan het aantal

studenten op de hogescholen net na de eerste

fusies van 1995. Maar het cijfer van 8000 is o.i. in

veel gevallen een onderschatting. Als bijvoorbeeld

de secundaire scholen binnen onze Brugse scholengemeenschap

fuseren en er ook nog de vele

basisscholen uit de regio moeten bijnemen, dan

komen we aan 30 scholen, toch wel een mastodontscholengroep

met heel wat meer dan 10.000

leerlingen. En voor het kunnen inrichten van het

domein ‘Techniek en Wetenschappen’ zouden we

er ook nog de grote VTI-school moeten bijnemen.

Met zo’n grote, niveau-overstijgende en multisectorale

scholengroepen zou Vlaanderen zelfs een

unicum worden inzake grootschaligheid en centralistische

schoolbesturen. Niveau-overschrijdende

fusies - secundair en basisonderwijs samen - komen

in het buitenland ook zelden voor. Het grote

verschil met de kleinschaligheid in veel landen is

enorm. Volgens de Finse onderwijskundigen is

precies de grote betrokkenheid van de praktijkmensen

en van de plaatselijke gemeenschap een

gevolg van die kleinschaligheid en van de grote

autonomie van de vele zelfstandige scholen. In veel

landen streeft men momenteel ook naar kleinere

secundaire scholen - kleiner dan in Vlaanderen.

Buurland Nederland staat bekend als een land met

een aantal grote scholengroepen, maar daarnaast

bestaan er nog steeds veel relatief kleine en aparte

scholen en 1200 schoolbesturen. Ook het zelfstandig

kunnen voortbestaan van kleine scholen is er

wettelijk geregeld. Er zijn in Nederland ook nog

steeds 7 zelfstandige lerarenopleidingen met 600 à

1000 leerlingen, die overigens veel beter presteren

dan deze die opgenomen zijn binnen multisectorale

hogescholen. Dit jaar is er zelfs nog 1 zelfstandige

lerarenopleiding bijgekomen die uit een hogeschool

is gestapt. De grootste Nederlandse scholengroepen

situeren zich vooral op het niveau van het

middelbaar beroepsonderwijs: de Regionale OpleidingsCentra

voor technisch- en beroepsonderwijs

(hogere cyclus) met een groot aantal soorten opleidingen

- gecombineerd met onderwijs aan volwassenen.

1.2 Stroomlijnings- en nivelleringsoperatie:

grootschalige & veelkleurige scholengroep

Het VSKO-plan is gebaseerd op het principe van

‘one size fits all’, één en hetzelfde model en bestuur

voor al die sterk verschillende scholen en schoolculturen

uit het secundair én uit het basisonderwijs,

een zelfde opvoedingsproject voor een lagere

school als voor een VTI of hotel-school ... Dit alles

betekent een gigantische stroomlijnings- en nivelleringsoperatie:

eenheidsworst voor de sterk verschillende

secundaire scholen (b.v. ASO, VTI,

Hotelschool) en een nog grotere stroomlijning

tussen basisscholen en secundaire, tussen scholen

met sterk uiteenlopende culturen. Door het grootschalige

en veelkleurige (scholen)bos ziet men de

bomen niet meer. Binnen de multisectorale hogescholen

hebben we aan den lijve de vele nefaste

gevolgen van zo’n stroomlijningsoperatie ervaren.

Zo’n nivellering en eenheidsworst gaan regelrecht

in tegen een belangrijk principe in de studie over

schaalvergroting van prof. Geert Devos. Devos

concludeerde: “Lineaire maatregelen voor alle

schoolbesturen lijken hoe dan ook niet opportuun.

Daarvoor zijn er te veel grote verschillen tussen de

besturen en de context waarin deze besturen opereren”.

Hij wees in dit verband ook op de grote verschillen

tussen secundaire scholen en basisscholen:

Different policy in personnel and pedagogy *

What is right for secondary is not always right for

primary (Rondetafelconferentie “Bigger schools, better

governance?” 14 maart 2014 (OVSG & vleva).

Een directielid schreef: “In deze context zal het voor

de schooldirecteurs ook veel moeilijker worden om

een eigen pedagogisch beleid te voeren en de

eigen schoolcultuur te behouden. En wie over

weinig financiële autonomie beschikt, kan geen

eigen pedagogisch beleid voeren, inspelend op de

concrete noden.” Zo’n fusies zullen leiden tot aantasting

van de eigen schoolcultuur – net zoals dit

met de opleidingen van onze hogescholen het geval

is. Ze zullen ook veel onzekerheid veroorzaken, de

besluitvorming bemoeilijken en tot veel betwistingen

leiden.

2 Centralistisch en complicerend bestuursmodel,

minder autonomie en interactie

Het VSKO-plan wil ook binnen elke scholengroep

een centraal en afstandelijk bestuur dat praktisch

alle macht naar zich toetrekt – net zoals in onze

hogescholen en in de grote scholengroepen in het

Nederlands secundair onderwijs. We lezen: “De

Raad van bestuur zet de pedagogische krijtlijnen uit,

zorgt voor de eerder beheersmatige aspecten, en

stimuleert/ondersteunt de onderwijskundige werking

van de scholen. De vzw werkt vanuit één duidelijke

missie, staat ook in voor het beheer van de middelen

(omkadering, werking, infrastructuurmiddelen),

en voor het werkgeverschap van alle personeelsleden

van de betrokken scholen.“ Verder wil het

plan ook professionele en betaalde bestuurders

invoeren, naast de vrijwilligers: “De complexiteit van

beheer en bestuur maakt het vandaag immers

noodzakelijk om voor de diverse aspecten gespecialiseerde

deskundigheid in huis te halen.” Binnen

de grote scholengroep is de bevoegdheid van de

Raad van Bestuur dus allesomvattend en de

(betaalde) beroepsbestuurders oefenen tegelijk de

hoogste directiefuncties uit.

Op de hoorzitting van januari 2013 poneerde organisatieconsulent

Roland Vermeylen dat ‘corporate

spirit‘ in grote scholengroepen en organisaties niet

mogelijk is. Prof. Boudewijn Bouckaert (voorzitter

onderwijscommissie) sloot zich hierbij aan en stelde:

“Bij zo’n brutale schaalvergroting zou de top dus

bijna alleen nog oog hebben voor relatief abstracte

en kwantificeerbare elementen, wat uitmondt in vervreemding

van de basis.” Ook Peter Verleg (exdirecteur

lerarenopleiding) getuigde “dat schaalvergroting

moeilijk te managen is, zowel bestuurlijk als

financieel. De menselijke maat verdwijnt. Verleg

waarschuwde ook voor een te formele bureaucratische

structuur. Hij pleitte voor het tegendeel: “het

vergroten van de autonomie van de scholen en van

de professionaliteit van de leerkracht.” Als de school

een grootschalige, bedrijvige en complexe organisatie

opgelegd krijgt, dan houdt dit een bedreiging

in van haar educatieve opdracht - waarbij

directe interactie- en communicatieprocessen centraal

moeten staan, aldus de bekende Duitse socioloog

Niklas Luhmann.

3 Minder bestuurlijke efficiëntie & leraar- en

directeurschap minder aantrekkelijk

Bij het onderzoek naar het bestuur van scholengemeenschappen

stelde prof. Geert Devos vast “dat

directeurs van grote scholengemeenschappen

signaleren dat het niet evident is om in vergaderingen

overleg te plegen met 15 of 20 scholen. De

mogelijkheid tot onderlinge interactie is beperkt en

de besluitvorming wordt bemoeilijkt. Ook blijkt het

behoorlijk complex te worden om de middelenverdeling

te berekenen en te verdelen over de verschillende

scholen” (Devos et al., 2010).

Volgens het VSKO-plan zouden de regionale scholengroepen

straks ook nog niveau-overschrijdend

zijn. Binnen de bestuursvergadering van onze scholengemeenschap

met een 8-tal secundaire scholen

stellen we ook vast dat de onderlinge interactie en

de eigen inbreng eerder beperkt zijn. Onderhandelen

met zoveel partners is heel moeilijk en de