Als belleman kom je vaak in contact met bepaalde groepen mensen en dan hoor je al eens een eigenaardig verhaal : spookverhalen, reuzenlegendes, waarom heet een Kuurnenaar een 'ezel' en noemen ze de inwoners van Moen 'messentrekkers'..?
Ik heb het even opgezocht en in dit blog samengebundeld.
Veel leesgenot.
01-01-2011
Voorwoord
Ik zal eerst beginnen met een aantal bewoners op de rooster te leggen. De meesten onder ons krijgen al gauw een 'bijnaam', afhankelijk van de herkomst of de woonplaats.
Spotnamen, spotverhalen, domme gezegden en geestigheden hebben altijd bij de mensen in een hoge gunst gestaan. De mens heeft steeds heel gaarne met zijn nabuur gespot ! Zulks was reeds het geval in de oudheid. Tijdens de middeleeuwen en later ging het er al even erg aan toe. De naijver en afgunst die onze gemeenten bezielden was misschien wel de hoofdoorzaak van de gegeven spotnamen. Een tweede reden waaraan het ontstaan van spotnamen te wijten is, was de afzondering van de verschillende plattelandsdorpen. Er was gebrek aan gemeenschapswegen en er waren ook geen verkeersmiddelen. Onze voorouders bleven steeds binnen de perken van hun eigen gemeente en ze kwamen zelden of nooit in contact met de bewoners van andere dorpen, zodat ze mekaar voor vreemdelingen aanzagen. Dit alles gaf aanleiding tot wederzijds wantrouwen en onderlinge vijandschap. Om met de bewoners van de nabij gelegen dorpen te schimpen, nam men alles te baat. De kleinste gebeurtenis, het minste feit, werd verdraaid, vergroot en rondgebazuind. Deze feiten lagen dan meestal aan de basis van de spotnaam. Onze voorouders waren beslist niet kieskeurig met het kiezen van hun namen. Sommige schimpnamen waren wel wat plat en realistisch. Eens de spotnaam in voege, werd deze dan overgeleverd van geslacht tot geslacht. De bijnaam van de Bruggelingen is Brugse zotten. Deze bijnaam danken ze aan volgende legende: nadat ze Maximiliaan I van Oostenrijk voor een tijd gevangen hadden genomen, verbood deze het houden van een jaarmarkt en andere festiviteiten. In een poging om hem te sussen, hield Brugge voor hem een groot feest en vroeg daarna voor de toelating opnieuw een jaarmarkt te houden, belastingen te mogen innen én ... het bouwen van een nieuw zothuis. Hij antwoordde : Sluit alle poorten van Brugge en je hebt een zothuis !
(1) De naam voor een bevolkingsgroep of een lid daarvan schrijven we met een hoofdletter als hij is afgeleid van een aardrijkskundige naam of als het om een specifiek volk gaat. (2) Een overkoepelende term voor etnische groepen schrijven we met een kleine letter. (3) Als de benaming gebaseerd is op een (geloofs)overtuiging schrijven we geen hoofdletter
De geschiedenis van de spotnamen haal ik van het internet, culturele centra, enz...
Geen scheldwoord in de loop der tijden ooit aan de Aalstenaars gegeven, wist met zulke kracht alle andere verwijten te overtreffen als dit van AJUINEN en zijn varianten. De spotnaam voor de Aalstenaars is over heel Vlaanderen bekend. Eigenlijk kunnen we zelfs amper nog van een spotnaam spreken want het woord ajuin is zowat uitgegroeid tot een alomtegenwoordige aanduiding voor een inwoner van Aalst.
De oorsprong van de spotnaam ajuinen ligt in de 19de eeuw, toen in Aalst en omstreken de uienteelt enorm floreerde. Naast de grote hopmarkt bestond er vroeger te Aalst ook een vermaarde uienmarkt. Hieraan herinnert nog de voormalige "Ajuinstraat", nu Felix de Hertstraat, die leidde naar het "Ajuinveld", nu de wijk van de Watertoren.
Varianten op de huidige spotnaam die men vroeger gebruikte zijn onder andere ajuinpelders, ajuinboeren, ajuinfretters
Van de naam ajuinpelders duiken het vroegst sporen op in een Oost-Vlaams volksliedje uit Dendermonde, uit 1843. Hiervan luidt de zesde strofe:
Ik kwam lestmael langs de Lombaertstraat gegaen En ik vond daer eenen Aelstenaer staen, Pelt ajuinen, pelt ajuinen, zei de Aalstenaer. (41)
Van dit soort spotliedjes tekende A. De Cock in 1898 een variante op te Denderleeuw:
Ik kwam laatstmaal in de Lombaardstraat gegaan, En wat zag ik daar al staan? En ik zag daar eenen Aalstenaar staan, Pelt ajuinen, pelt ajuinen, zei de Aalstenaar (bis) Lustig en tevreden Kwam ik daar getreden Vive lamour et la victoire! (42)
Sinds jaar en dag heerst er een ludieke rivaliteit tussen de steden Aalst en Dendermonde. Het Van Dale Handwoordenboek uit 1925 vermeldt:
'De variante ajuinen is één van de jongste maar zeker de meest gebruikte spotnaam van de Aalstenaars. Hij dateert uit de 19e eeuw en overleeft alle ons bekende Aalsterse schimpnamen. Hoewel de uienteelt thans heel wat geslonken is en door een bloeiende moderne nijverheid verdrongen werd, toch kan deze naam samen met ajuinboeren - die nochtans in geringere mate voorkomt- als "de" typische scheldnaam voor die van Aalst gelden. Onder deze naam steekt alles wat de nochtans kenschetst en de Dendermondenaars maken er dolgraag gebruik van in hun uitlatingen, wijl zij onder deze benaming ook de beeldspraak "domkop" verstaan.' (43)
Het meest afdoende bewijs dat de Aalstenaars zich nooit veel stoorden aan de spot van de Dendermondenaars is wel het feit dat zij aan zelfspot zijn gaan doen, dat zij hun spotnaam als een plezierig sieraad zijn gaan beschouwen en er ook fier op zijn. Dit bleek bijvoorbeeld reeds uit een optocht in 1890, waarin ze de stad als een "ajuin" afbeeldden. Dit vond men dan gelijk ook de uitstekende gelegenheid om zelf eens hun buren uit Ninove, de Ninovieters of "wortels", een steekje te geven. Eén der figuren stelde een reusachtige wortel voor die voortgestuwd werd door een niet minder ontzaglijke "ajuin". (44)
In het alledaagse volksleven speelde de ui te Aalst natuurlijk ook zijn rol. Zo zei men: "Hij heeft nen ajuin gehad" wat betekent: "Zij heeft hem laten zitten". Niet lang nadien kon er dan wel eens een risje uien aan de deurklink van de afgedankte hangen. Maar ook vandaag is de "ajuin" in Aalst nog niet vergeten. Tijdens Aalst Carnaval en zijn carnavalsstoet krijg je nog vaak verwijzingen naar de Aalsterse bijnaam. s Maandags met carnaval is er bijvoorbeeld steeds de zogenaamde "ajuinworp". Met de ajuinworp worden vanop het stadhuis en enkele horecazaken aan de Grote Markt honderden "ajuintjes" het publiek ingeworpen met als inzet het vangen van de "gouden ajuin".
Maar meer dan een eeuw na het ontstaan van de spotnaam is er natuurlijk al heel wat veranderd. De jongere generaties hebben nauwelijks weet van de ooit zo bloeiende ajuinenteelt in Aalst en omgeving, de vele ajuinvelden zijn al decennia lang verdwenen. Dit had tot gevolg dat de jongere generatie -binnen de eigen leefwereld- zelf op zoek begon te gaan naar een mogelijke verklaring voor de bijnaam. Op die manier is naast de etymologische verklaring van de bijnaam een andere versie beginnen ontstaan die nog steeds vaak doorverteld wordt.
De spotnaam ajuinen zou volgens deze jongste interpretatie niet door de overvloedige uienteelt van vroeger te verklaren zijn, maar veeleer teruggaan op een eigenaardigheid van het Aalsters dialect. Ajuin zou afkomstig zijn van het bevestigend antwoord "ha, ja hij", wat hetzelfde klinkt als de dialectische uitspraak van het zelfstandig naamwoord ajuin. Spreek uit als [ajoin]. ------------------------------------------
Veel minder algemeen verspreid is de spotnaam "de Draaiers", een naam die de Aalstenaars te danken hebben aan een bezoek van vorst Keizer Karel aan hun stad. Eén der raadsheren, die een welkomstgroet moest uitspreken, vond de woorden niet en draaide maar in t rond zonder uit de verlegenheid te geraken. Vandaar ook de naam "De draaiers van Aalst".
Na talrijke diefstallen in Vlaanderen door rovers, besloten de mannen van Aarschot een burgerwacht op te stellen. Helaas hielden ze het niet lang vol, de mannen zaten liever op café dan burgerwacht te lopen.
Daarom besloten de stadsheren dat de burgerwacht per twee man om het half uur door de voornaamste straten van de stad moesten lopen. Algauw vonden de mannen hier ook iets op. Terwijl de eerste op café zat, liep de tweede zijn ronde en toen die afgewerkt was ging de eerste een ronde lopen en ging de tweede op café.
Zo konden zij elk op hun beurt toch nog iets gaan drinken. Degene die de ronde liep stampte zo hard met zijn klompen op de kasseistenen dat het lawaai dreunde door de nacht.
Zo kregen de mensen van Aarschot de bijnaam "kasseistampers".
Het beeld beeldt de spotnaam van de Aarschottenaars uit. Het orginele beeld verdween in 1951. Er werd een nieuw beeld gemaakt door Lode Matthijs. Het orginele beel werd 23 jaar later teruggevonden en bevind zich nu in het stadhuis.
Detail van het beelhouwwerk 'De Kasseistampers' in Aarschot. Op de achtergrond de prachtige kerk in zuivere 'Demergothiek'.
Een "Sinjoor" is een Antwerpenaar, die geboren is in Antwerpen en waarvan de ouders ook Antwerpenaren zijn. Hoewel de naam "Sinjoor" heden ten dagen door bepaalde Antwerpenaren met trots gedragen wordt, is het ook een spotnaam, die zijn oorsprong vindt in de Spaanse Bezetting tijdens de 80-jarige oorlog. Een sinjoor was vroeger de bijnaam voor collaborateurs. De Spaanse bezetters lieten zich vroeger steeds met señor aanspreken. Natuurlijk waren er ook Antwerpenaren bij die hielenlikkers waren en naar de gunst dongen van de bezetters. Deze mensen werden door de échte Antwerpenaar over één kam geschoren met de Spaanse bezetters en kregen de spotnaam senores. Door vele generaties van taalverbastering werd het uiteindelijk sinjoor. Mensen die in Antwerpen geboren zijn, maar van wie de ouders NIET allebei Antwerpenaar zijn, worden vaak 'pagadder' genoemd.
De oorsprong van dit woord is tevens in de Spaanse bezetting te zoeken, afkomstig van het Spaanse "pagador". Een Pagador is Spaans voor betaalmeester. Dit waren officieren, die belast waren met voeding, betaling en met de kleding van de soldaten. Die ging men dan halen bij de bevolking. Zodoende zagen de Antwerpenaren een pagador liever gaan als komen. Pagadoren traden ook vaak streng op en doodden ook mensen die niet aan de eisen voldeden. Zo werd een pagador, pagadder in het Antwerps, ook gelijkgesteld aan bandiet of schurk, en wat later als scheldwoord gebruikt. Oorspronkelijke Latijnse stam "pacare", tot rust, tot vrede brengen ; van "pax", vrede.
Vooral de bewoners van de buurgemeenten legden daarbij de nadruk op het schaarse, armoedige maal dat de Arendonkenaar voorgeschoteld kreeg en die uit grote armoede, niets maar dan ook niets van het schamele voedsel kon overlaten en die dus zijn bord aflikte om toch maar zeker niets verloren te later gaan.
Op zondag 7 mei 2000 werd het nieuwe Arendonkse standbeeld onthult.
Het beeld toont een anonieme inwoner van de grensgemeente, die zijn maaltijdbord leeg likt. Onderaan het beeld bevindt zich nog een poes, die hetzelfde doet. Het beeld, een bronzen kunstwerk, kan worden bewonderd achter de Toremansmolen aan Wampenberg. Arendonk heeft eigenlijk nog een tweede spotnaam: "Tsjoekers" "Den Arendonkse Tsjoeker", de wever die met hard labeur thuis achter het weefgetouw kousen moest weven om de eindjes aan mekaar te kunnen knopen. De "Tsjoeker" kwam van het tsjoekend geluid dat werd geproduceerd door de weefgetouwen. Toen dit ambacht zo rond de jaren tachtig (in de negentiende eeuw) verdween, moest worden gedacht aan een andere typerende scheldnaam. Het werd "Den Arendonkse Teljorenlikker".
Bakker Emiel Dilen (52) van bakkerij 't Centrum biedt zaterdag (26 sept 2008) op de Dag van de Klant een koekje van eigen deeg aan: het Teljoorlekkerke, een nieuw Arendonks streekproduct dat hij ontwikkelde op verzoek van Unizo.
'Het Teljoorlekkerke is een krokant koekje met de afbeelding van een Arendonkse bordenlikker erop. Het is een koekje waar je niet dik van wordt', zegt bakker Emiel (tweede van links op de foto). 'Of het recept geheim is ? Nee. De ingrediënten zijn bloem, suiker, kruidencitroen, eieren en echte boter.'
Het nieuwe Arendonkse streekproduct wordt verkocht per pakket van twintig koekjes, of 200 gram. De prijs is 3 euro per zakje. Er zijn drie smaken: boter, speculaas en amandelen.
-------------- Maar nu hebben ze eigenaardig genoeg in het Nederlandse Winschoten ook zo'n bordenlikker !!! Wie heeft wie gecopieerd ?
Sinds mei 1975 heeft op het plein voor het cultureel centrum 'de Klinker' een bronzen kunstwerk gestaan als symbool voor deze bijnaam. Jammergenoeg werd het bord of de klinker afgebroken door vandalisten en is het voorlopig weggehaald... Het Tellerlikkerbeeld is vervaardigd door Marijke Ravenswaay-Deege en zal na de bouw van het nieuwe culturele centrum vast weer ergens een vast plaatsje krijgen.
Let op het bedelende hondje...
Een tellerlikker is een 'bordenlikker'. Zo'n 200 jaar geleden aten de families in Oost-Groningen nog gezamenlijk uit één pot. In Winschoten deed, volgens de overlevering, het bord het eerst zijn entree op de tafels. Dat 'moderne gedoe' wekte destijds de spotlust op van de plattelanders. Ze noemden de Winschoters daarom 'tellerlikkers'.
-------------------------------------------
De Arendonkse Tsjoeker was de wever die met hard labeur thuis achter het weefgetouw kousen moest weven om de eindjes aan mekaar te kunnen knopen.
De 'tsjoeker' kwam van dat tsjoekend geluid dat werd geproduceerd door de weefgetouwen. Toen het ambacht zo rond de jaren '80 van de negentiende eeuw verdween, moest worden gedacht aan een andere typerende scheldnaam. Het werd De Arendonkse Teljorenlikker.
De inwoners van Belsele heten "Kloklappers". Dit komt zo: Vele jaren geleden was er te Belsele een klok gebarsten. Op zekere dag kwam er een ketellapper in het dorp, die beweerde de klok te kunnen maken. Men vroeg hem wat hij daarvoor nodig had en hij antwoordde "Klokspijs van goud en zilver en ge zult nooit een schonere klank gehoord hebben". Al spoedig werd hem al het goud en zilver gebracht dat er in het dorp voorhanden was en de volgende dag zou de kunstenaar met zijn werk beginnen. Maar 's anderdaags was de ketellapper niet meer te horen of te zien.
Vanaf toen kregen de Belselenaren de spotnaam Kloklappers, later veranderde de spotnaam in Ketellappers.
Er bestaat zelfs een spotrijm:
De Belceleneren zullen hulder nie laten foppen, Want zij lappen hun klokken. Als hun klok geborsten is, Zijn zij aan 't lappen zonder remies. Ik zeg het bont en kleer: Een kloklapper is ieder Belceneer
--------------
Kunstwerken sieren centrum van Belsele Sint-Niklaas : zondag 14 juni 2009
Drie kunstwerken is het centrum van Belsele rijker geworden en dat in één en hetzelfde weekend. -'De Olympische Ringen' van Hugo Van der Wilt die een plaats kregen aan sporthal De Klavers. - In Belseledorp ter hoogte van het oud-gemeentehuis vond 'De Wassende Vrouwen' van Dora De Coninck een mooi plekje.
Maar voor ons belang is er 'De Klokkenlapper' van kunstenaar Koen Rossaert, geplaatst aan de toegang tot de Sint-Andreas- en Ghislenuskerk.
Beeldhouwer Koen vereeuwigde de 2 jaar geleden in Belsele overleden (Sint-Niklaas) Arnold Vandermeulen (72) als het gezicht van het beeld. Vandermeulen was ook bekend als toneelacteur van het Belseels toneelgezelschap, de Klokkenlapper.
Vroeger gingen hele Beverse gezinnen op jacht naar kikkers (puiten) in de Beverse velden. Dit deden ze met een 'wis', dit is een lange wilgentak waarme men 'metvorsen slag' op de puiten sloeg, vandaar de naam 'puitslagers'. Het puitslagen was een welgekomen bijverdienste voor heel wat Beverse gezinnen.
Men vermoedt dat hier sprake is van een vernederlandsing van "Pautstaekers". "Paut" zou (zeer) oud Bilzers zijn voor "wortel"; "staekers" betekent "stekers" in de betekenis van "ergens iets in of onder steken".
Het gebeurde in 1636. Terwijl Bilzen zwaar leed onder een typhusepidemie, deed prins-bisschop Ferdinand van Beieren een beroep op huurlingengeneraal Jan van Weert om met zijn Kroatische troepen de opstand van de Luikse ambachten te onderdrukken. Zoals toen gebruikelijk, werd oogluikend toegestaan dat de huurlingen hun soldij vergaarden door de steden en het platteland te plunderen. Op 26 maart 1636 overvielen zij Bilzen en staken de stad in brand. Volgens de aantekeningen van pastoor Thomas Nys konden de Kroaten "door onvoorzichtigheid" de stad zonder slag of stoot innemen. Achteraf zou blijken dat op de avond van 25 maart de poortwachter constateerde dat de grendel van één van de stadspoorten ontbrak. Om de illusie te geven dat de poort gesloten was, had hij ze vast geklemd door er, bij wijze van wig, een wortel onder te steken. Die nacht kwam er een ronddolend, hongerig varken dat met de wortel wel raad wist. De Kroaten waren dan ook "aangenaam" verrast toen zij vaststelden dat de stadspoort op een kier stond waardoor zij ongehinderd naar binnen konden. Voor Bilzen had dit de bekende rampzalige gevolgen. Naar het schijnt werd het varken door de Justitie van Binnen-Bilzen officieel beschuldigd en veroordeeld tot ophanging met de strop.
In de Volksmond noemen ze de inwoners van Boom wel eens "Hondenfretters" (hondeneters). Het vreemde is eigenlijk dat de inwoners van Boom er fier op zijn. Het is dan ook een lang verhaal hoe ze eraan komen die Hondenfretters. Even in het kort.
Het is tijdens de oorlogsjaren, de periode dat het eten schaars was, dat de bijnaam vorm kreeg. Het waren de sluwe durvers die geregeld naar Mechelen en naar de Antwerpse vogelmarkt gingen om honden te kopen. Op die manier wilden ze het tekort aan vlees oplossen. Ze trokken zelfs tot in Brussel om honden op te kopen.
Alle honden ondergingen hetzelfde lot. Na een klop van "den houten hamer" werden ze geslacht. In Antwerpen en Mechelen werd het vlees verkocht. Dit allemaal in overtreding met de toen bestaande wet op vleeskeuring. In 1917 werd er een politiereglement op het slachten van honden in de gemeenteraad goedgekeurd.
Ondanks het feit dat er in Boom heel wat honden gesneuveld zijn werd het vlees voornamelijk in Mechelen en Antwerpen verorberd. Maar de Bomenaars zelf hebben nooit hond genuttigd.
Op een keer dachten de Branstenaars dat er een geit in een schuur zat. Het was oorlogstijd en veel mensen leden honger. Zo kwam er ruzie onder de bevolking over van wie die geit nu was. Die ruzie zette zich voort tot in de kerk en de pastoor beëindigde toen zijn hoogmis vroeger en stelde voor dat ze in de schuur zouden gaan kijken naar die geit. Maar er bleek echter geen geit te zijn maar wel een watersnip die opvloog. In mei maakt die vogel een geluid dat lijkt op dat van een geit.
