De Unie van Hand- en Geestesarbeiders E. Verhoeyen Goede voornemens... Op het ogenblik van de Duitse inval bestonden in België drie door de overheid en de werkgevers erkende vakbonden: het socialistisch Belgisch Vakverbond (BVV, 546.224 leden in 1939), het Algemeen Christelijk Vakverbond (ACV, 339.769 leden in 1939), en de Algemene Centrale van de Liberale Vakbonden (ACLVB, 70.000 leden in 1940), die nauw verbonden waren met resp. de socialistische, katholieke en liberale partijen. Onder de Nieuwe Orde-bewegingen beschikte enkel het VNV over enkele vakbondskernen, gegroepeerd in het Vlaamsch Nationaal Syndikaat (VNS, 30.047 leden einde april 1940). Ook Arbeidsorde, een studiegroep die streefde naar de corporatieve organisatie van werkgevers en werknemers, leunde bij het VNV aan. Hoewel Arbeidsorde oorspronkelijk (1936) een gemeenschappelijk initiatief van Rex en het VNV was, bleef enige vakbondswerking van de zijde van Rex uit. Onmiddellijk na de Duitse inval in Tsjechoslowakije (1938), en met de wetenschap dat het met de vakbondsvrijheid in geval van een Duitse inval in België gauw zou gedaan zijn, hadden de socialistische en de christelijke vakbond besloten elke vakbondswerking tijdens een eventuele bezetting van het land stop te zetten. In uitvoering van deze beslissing waren vooraanstaande socialistische en katholieke vakbondsleiders in mei 1940 de Belgische regering naar Frankrijk gevolgd. Toen de meesten onder hen in juli en augustus 1940 naar Belgie terugkeerden, stelden zij vast, dat vakbondsleiders, die in het land waren gebleven, de vakbondswerking toch hadden hervat.
Gedaan met de klassenstrijd Waaraan was deze hervatting te wijten? Van ACV-zijde hadden vijf leden van het hoofdbestuur een nieuw leidingscomité gevormd, dat reeds in juni 1940 besprekingen met Arbeidsorde met het oog op een overeenkomst had aangevat en ACV-voorzitter Henri Pauwels en algemene secretaris August Cool had uitgeschakeld. Van socialistische zijde werd onder impuls van Hendrik De Man, voorzitter van de BWP, de 31ste juli 1940 een ‘nieuw’ Belgisch Vakbond opgericht, dat zich in een manifest van de 19de augustus 1940 achter het juni-manifest van De Man schaarde en zich uitsprak voor ‘een eenheidsfront van den arbeid op korporatieven grondslag’, dat de plaats van de vroegere vakbonden zou innemen. Wel werd nog besloten met de slogan: ‘Heerschappij van den Arbeid, in plaats van de heerschappij van het geld’. Maar de klassenstrijd, waarop het BVV zich steeds beroepen had, werd afgewezen. De invloed van Hendrik De Man was hier duidelijk merkbaar. Dit manifest werd door 17 afgevaardigden van 9 socialistische centrales ondertekend. Verscheidene socialisten, die na de oorlog een vooraanstaande rol in het Belgisch politiek leven hebben gespeeld, stonden achter dit manifest. De oproep van de koning van de 28ste mei, waarin tot wederopbouw van België werd aangespoord; de herderlijke brief van de kardinaal (2 juni 1940); het juni-manifest van H. De Man en de anti-sociale houding van sommige werkgevers en van de grootste werkgevers-organisatie (het Centraal Nijverheidscomité, beter bekend onder de Franstalige afkorting CCI), die van juni 1940 af op afbraak van de sociale wetgeving aanstuurden, zich over het verdwijnen van de ‘politieke’ vakbonden verheugden en in sommige bedrijven daadwerkelijk tot loonsver-
laging overgingen; het feit dat van juni - juli 1940 af de industrie weer op gang werd gebracht en zeker ook de grote werkloosheid (600.000 werklozen in juni 1940) - dat alles zette tot de hervatting aan. Het was begrijpelijk, dat de arbeiders zich voor de verdediging van de werkgelegenheid en van de koopkracht tot vakbondsmilitanten richtten. Indien de vakbondsleiders gemeend hebben, dat zij zoals voorheen konden optreden, dan werden hun illusies wel gauw aan scherven geslagen, want reeds de 1ste augustus 1940 besliste de bezettende overheid, dat de lonen op het peil van de 10de mei werden vastgezet, dat stakingen en lockouts verboden waren, en dat het beleggen van vakbondsvergaderingen voor leden en het uitgeven van vakbondsbladen niet meer toegelaten waren. De uitbetaling van de werklozensteun, die vóór de oorlog voor vakbondsleden aan de vakorganisaties was toevertrouwd, werd nu door de Kommissies van Openbare Onderstand verzekerd. Viel er in die omstandigheden nog wel vakbondswerk te verrichten? Alles wijst er op dat voor de hervatting van de vakbondsactiviteit nog naar andere dan de reeds vermelde mogelijke redenen moet gezocht worden.
Een kaper op de kust: Arbeidsorde Arbeidsorde en het VNS, wier leiders in het land waren gebleven, hadden nog tijdens de 18-daagse veldtocht en onmiddellijk na de kapitulatie van de 28ste mei diensten aan de bezetter bewezen door leden op vertrouwensposten in te schakelen (bijv. in stations, bij vliegvelden e.d.). Het was overigens geen liefde op het eerste gezicht. Het VNS had reeds vóór de oorlog contact met het Deutsche Arbeidsfront (DAF) en had landbouwarbeiders aangespoord naar Duitsland te gaan werken. Door de bezetter a.h.w. ter hulp te snellen hoopten het VNS en Arbeidsorde uiteraard iets in de plaats te krijgen: wat zij vroegen was niet minder dan het verbod van de drie traditionele vakbonden, en de erkenning van VNS-Arbeidsorde als de enige toegelaten vakorganisatie en als een soort Vlaams Arbeidsfront. Toen Leemans in juli 1940 deze wens aan het Duits Militair Bestuur te Brussel kenbaar maakte, werd hij wel niet afgescheept, maar toch werd hem duidelijk gemaakt, dat hiervoor op de komst van een deskundige uit Duitsland moest worden gewacht. Leemans en zijn vrienden bleven intussen niet stilzitten. Het VNS sloot aan bij Arbeidsorde, en Arbeidsorde poogde daarop vakverenigingen uit het socialistische en het christelijke kamp aan te trekken. Een ogenblik leek het alsof dit zou slagen: Emiel Verheecke, secretaris van de Christelijke Textielarbeiderscentrale, die reeds vóór de oorlog met Arbeidsorde had samengewerkt, sloot aan en hoopte zo het hele ACV mee te krijgen; Edgard Delvo, weliswaar geen vakbondsleider, maar toch secretaris van de socialistische Centrale voor Arbeidersopvoeding trad eveneens toe. In die omstandigheden konden de leiders van de twee grote vakbonden de indruk krijgen dat hun organisaties in Vlaanderen wel eens leden konden verliezen, indien zij niet ten minste een aanwezigheidspolitiek voerden. Voor De Man zelf was het meer dan een aanwezigheidspolitiek: van juni 1940 af drong hij bij het Militair Bestuur erop aan dat het BVV zou mogen voortwerken en de kern van een eenheidsvakbond zou vormen. Bij dit alles komt nog het feit, dat zeer vele Belgen in de zomer van 1940 ervan uitgingen, dat de oorlog in Europa niet lang meer zou duren, op een overwinning van Duitsland of ten minste met een vredesovereenkomst tussen Duitsland en Engeland zou eindigen, en dat België op een autoritaire wijze met Leopold III en een nieuwe regering aan het hoofd zou wederingericht worden. Ook met dit vooruitzicht dachten velen, dat zij ‘erbij’ moesten zijn om in de komende ‘Nieuwe Orde’ een plaats te bemachtigen.

alle info over deze onheugelijke tijden vinden jullie op:

 http://www.dbnl.org/tekst/verh084belg01_01/verh084belg01_01_0004.php

ook de broer van bekende Bart namelijk Bruno De Wever schreef daar interessante dingen over:
http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0057.php

7.6.1 Het Vlaams Nationaal Syndicaat en Arbeidsorde De verkiezingen van 1936 brachten duidelijk de afhankelijke relatie van het vns ten aanzien van het vnv aan het licht. Op de vnv-lijsten stonden talrijke vns-functionarissen. Vele onder hen werden verkozen. In de Kamer werden vns-leider Karel Lambrechts en de secretarissen Jef Deumens en Jef Devroe verkozen. In de Oostvlaamse provincieraad werd algemeen secretaris Marcel De Ridder verkozen. Hij werd ook lid van de Bestendige Deputatie na het bestuursakkoord tussen Vlaams-nationalisten en katholieken. In de Westvlaamse provincieraad werden twee vns-secretarissen verkozen: Achiel Soenens en August Cauwelier. In de Limburgse provincieraad had vns-secretaris Jef Hermans zitting.
De Vlaams Nationaal Blok-formule bood tijdens de verkiezingsstrijd de gelegenheid de samenwerking tussen het vnv en het vns voor te stellen als een samenwerking tussen twee onafhankelijke organisaties. Al vlug was er van dat onderscheid geen sprake meer. De meeste verkozen vns'ers oefenden hun mandaat uit als vnv'ers. Het feit dat vns-leider Karel Lambrechts kort na de verkiezingen van 1936 een kaderfunctie in het vnv aanvaardde, onderstreept de feitelijke symbiose. Dat wil echter niet zeggen dat de symbiose tussen vnv en vns rimpelloos verliep. Sommige lokale vns'ers zagen in de Vlaams Nationaal Blok-formule een goede gelegenheid om onafhankelijk van het vnv een politieke werking te starten. Zo kwamen er in het arrondissement Mechelen moeilijkheden met vns-secretaris Edmond De Ridder. In Willebroek stichtte hij een ‘Vlaams Blok’-afdeling. In een dispuut dat rees toen vnv-arrondissementsleider Ward Hermans hiertegen reageerde, zou De Ridder gerepliceerd hebben dat er in het parlement veel meer leden van het Vlaams Nationaal Blok zaten dan vnv'ers en dat de oprichting van Vlaams Blok-kernen dan ook gerechtvaardigd was68. Doordat het vns een aparte organisatie vormde met specifieke doeleinden waren conflicten tussen vns- en vnv-functionarissen nooit helemaal uitgesloten. Zolang de conflicten zich niet konden identificeren met politieke tegenstellingen bleven dit soort problemen geïsoleerd. Na de zomer van 1936 lijken ze veel minder frequent voor te komen, al verdwenen ze niet helemaal. Een typisch en betekenisvol incident had betrekking op de ziekenfondsvoorzitter in Waregem. De Vlaams-nationalistische ziekenfondsen waren evenmin als het vroegere Vlaams Nationaal Vakverbond onberoerd gebleven bij de politieke ontwikkelingen in het Vlaams-nationalisme. Net zoals het vakverbond waren de meeste fondsen gaan aanleunen bij het vnv en dat deed ook de overkoepelende Landsbond. Jan De Neve, de voorzitter van de ‘Landsbond der Vlaams Nationale Mutualiteiten’ was in 1936 op de Vlaams Nationaal Bloklijst te Aalst verkozen als senator. Luc Matthys, de leider van de Sociale Centrale van het vnv, was de voorzitter van het dagelijks bestuur van de Landsbond. Noël Vanhoutte, ziekenfondsvoorzitter in Waregem, leefde in onmin met de vnv'ers uit zijn streek. Dat kwam doordat hij niet vnv-gezind zou zijn geweest. Begin 1938 deed arrondissementsleider Frans Strubbe daarover zijn beklag bij gouwleider Jeroom Leuridan die zich op zijn beurt tot Staf De Clercq wendde. Volgens Leuridan kreeg Vanhoutte steun van Jef Devroe omdat hij zijn werk uitstekend deed. Devroe was al voor de verkiezingen van 1936 een voorstander van een onafhankelijk vns. Het is dus niet zo verwonderlijk hem partij te zien kiezen voor een competent ziekenfondsvoorzitter. Jeroom Leuridan zag in het feit dat de man in kwestie inderdaad bekwaam was, een reden te meer om in te grijpen: ‘daarin juist ligt het groeiend gevaar: stijgende invloed; lastiger opruiming in de toekomst’. De houding van Leuridan illustreert treffend de manier waarop het vnv de zg. onafhankelijke sociale organisaties in zijn kielzog taxeerde: ze stonden in functie van het vnv en hun optreden mocht alleen het belang van het vnv dienen. Het vns ondervond dit naar aanleiding van de oprichting van Arbeidsorde, na het sluiten van het akkoord vnv-Rex. Het akkoord vnv-Rex bevatte de bepaling dat Rex zou streven naar de aansluiting van zijn ziekenfondsen en vakverenigingen bij ‘Ik Dien’69. Het was een merkwaardige bepaling. ‘Ik Dien’ was in feite de werklozenkas van het vns. Men mag aannemen dat de bepaling eigenlijk betekende dat Rex zou ijveren voor de aansluiting van haar leden bij het vns en bij de Vlaams-nationalistische ziekenfondsen. Wellicht was de vermelding van ‘Ik Dien’ in de overeenkomst een handigheidje van de vnv-onderhandelaars die hoopten dat de neutrale naam de rexisten gemakkelijker zou doen toehappen. Niets wijst erop dat de vnv-leiding de vns-leiding consulteerde i.v.m. het akkoord vnv-	.
Rex. Tegen een eenvoudige toetreding van rexisten tot het vns zal de leiding wel geen bezwaar hebben gemaakt. Het valt wel te betwijfelen of dat zo bleef toen de concrete plannen bekend werden. In de onderhandelingen die plaatsgrepen na de ondertekening van het akkoord werd beslist dat vnv en Rex een gemeenschappelijke ‘sociale organisatie’ zouden vormen: Arbeidsorde. Alweer wijst niets erop dat de vns-leiding werd geconsulteerd. Men mag aannemen dat waar de commotie bij het vnv groot was naar aanleiding van de samenwerking met Rex, dit niet minder het geval was in vns-kringen. Daar nam de samenwerking immers een wel zeer concrete vorm aan. Op 28 november 1936 werd de ‘Vlaamse Arbeidsorde’ officieel gesticht. In Brussel had een stichtingsvergadering plaats waar Victor Leemans, de leider van de organisatie, het woord voerde. Hij stelde er de Algemene Raad van Arbeidsorde voor: daarin hadden zitting voor het vns: Karel Lambrechts, Luc Matthys en August De Wilde. Deze laatste was vns-secretaris in Gent, waar hij ook politiek actief was in de entourage van Hendrik Elias. Van de zijde van Rex waren de vertegenwoordigers: Paul De Mont, Robert Gits en Eugène Mertens de Wilmars. De leiding van Arbeidsorde bestond dus uit vnv'ers (vns'ers) en Vlaamse rexisten. De organisatie werd aanvankelijk de Vlaamse Arbeidsorde genoemd om een onderscheid te maken met een nog op te richten organisatie in Wallonië. Toen de rexisten zich later terugtrokken werd het gewoon Arbeidsorde. Maar er is nog meer aan de hand...