en wijzen elkaar de kribbe aan: cfr. “zeiden... tot elkaar: ‘Komt, laten we naar Betlehem gaan om te zien wat er gebeurd is...” (Lc.2,15bc),

3) komen aan: “en vonden Maria en Jozef en het pasgeboren kind” (Lc.2,16b)

4) of zijn reeds in aanbidding bij het Kind: cfr. ibidem (Lc.2,16b)

- verwarmen zich aan een vuurtje: omwille van de koude ‘s nachts: “die in het open veld gedurende de nacht hun kudde bewaakten” (Lc.2,8); en/of verwijst naar de wintertijd (rond 25 december).

- met hun schapen (cfr. Lc.2,8): “herders die in het open veld ... hun kudde bewaakten”.

- herdersstaf

- soms een hond: hulp bij het hoeden van schapen

- dragen gaven met zich mee, en tonen deze bij aankomst, zoals hanen en schapen: echter niet ver-

  meld in het bijbelverhaal.

- doedelzak, fluiten en andere muziekinstrumenten

engelen

- ver op de achtergrond (goed kijken!), in de hemel verschijnen engelen die de herders het goede nieuws komen brengen dat hun Redder geboren is (Lc.2,11-12).

- begeleid door vele kleine zwevende engeltjes (“een hemelse heerschare”; Lc.2,13a)

- begeleid door een schare zingende en musicerende engelen (“zij verheerlijkten God met de woorden: ...”; Lc.2,13b)

- één of meerderen houden (samen) een banderol met de tekst van Lc.2,14 volgens de vulgaat-vertaling; hetzij meestal beperkt tot “Gloria in excelsis Deo” (Eer aan God in den hoge), hetzij soms geheel, met het vervolg: “et in terra pax hominibus bonae voluntatis” (en op aarde vrede onder de mensen van goede wil) (doch vanuit de meer getrouwe vertaling uit het Grieks: “aan de mensen die Hij lief heeft”).

- veelkleurige kledij, zelfs hun vleugels zijn polychroom rood, groen en blauw

Christuskind

- kijkt naar de herders ter begroeting

Maria

- /

Jozef

- geeft uitleg over het hele gebeuren aan aandachtige herders.

- óf (?) drukt zijn verwondering uit over wat de herders hem vertelden (Lc.2,17-18)

locatie

1) verkondiging: “in het open veld” (Lc.2,8), kampvuur, tent

2) onderweg: een kronkelende weg die van de achtergrond leidt naar het de Geboortegrot op de voorgrond

3) aankomst en 4) in aanbidding en 5) andere activiteiten: binnen de stal / grot, in een nabij gang of in een weiland

voorwerpen: kruiken, manden...

compositie

Wanneer verschillende fasen tegelijkertijd afgebeeld staan als één verhaal, kijkt de toeschouwer vanuit het hoofdtafereel van de Aanbidding verder naar de achtergrond waar andere herders nog onderweg zijn en a.h.w. in flashback uiteindelijk naar de achtergrond waar de aankondiging van de engelen nog afgebeeld staat.

Tekst : Rudy Mannaerts - Toerismepastoraal Antwerpen
 Foto JPVB: Kerstmis in de O.-L.-Vrouwekerk van Huldenberg. - Beeldengroep van May Claerhout. 

Historische gebeurtenissen in de Brusselse kathedraal

HERTOGDOM BRABANT

1047 – Kapittelkerk en overbrenging van de relieken van Sint Goedele

1312 – Uitvaart van Jan II, hertog van Brabant

1330 – Uitvaart van Margaretha van York, echtgenote van Jan II (1)

BOURGONDISCHE TIJD

1435 – Kapittel van de Ridders van het Gulden Vlies bijeengeroepen door Filips de Goede

1446 – Uitvaart van Catharina van Valois, echtgenote van Karel de Stoute

1480 – Doopsel van Margaretha van Oostenrijk, dochter van Maria van Bourgondië en Maximiliaan van Oostenrijk

HABSBURGSE/SPAANSE TIJD

1498 – Doopsel van Eleonora, dochter van Filips de Schone en Johanna van Castilië

1516 – Karel V wordt uitgeroepen tot koning van Spanje

1568 – De graven Egmont en Hoorne worden opgebaard

1599 – Blijde Inkomst van de aartshertogen Albrecht en Isabella

1622 – Uitvaart van aartshertog Albrecht

1650 – Bijzetting van aartshertogin Isabella, overleden in 1633

OOSTENRIJKSE TIJD

1745 – Uitvaart van aartshertogin Maria-Anna, echtgenote van Karel van Lorreinen

1780 – Uitvaart van Karel van Lorreinen

FRANSE TIJD

1803 – Te Deum in aanwezigheid van Napoleon

VERENIGD KONINKRIJK DER NEDERLANDEN

1815 – Te Deum voor de overwinnaars van de slag bij Waterloo

KONINKRIJK BELGIË (2)

1926 – Huwelijk van prins Leopold en prinses Astrid

1934 – Uitvaart van koning Albert I

1935 – Uitvaart van koningin Astrid

1959 – Huwelijk van prins Albert en prinses Paola

1960 – Huwelijk van koning Boudewijn en koningin Fabiola

1962 – De kapittelkerk wordt tot kathedraal verheven

1965 – Uitvaart van koningin Elisabeth

1993 – Uitvaart van koning Boudewijn

1995 – Bezoek van paus Johannes-Paulus II

1999 – Huwelijk van prins Filip en prinses Mathilde

2014 – Uitvaart van koningin Fabiola

(1) exacte datum niet gekend.

(2) De laatste rustplaats van de overleden leden van het Belgische koningshuis is de crypte in de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Laken.

MG

MG

MONUMENTUM BELGII GUBERNATORUM. Graftombe van de landvoogden van België voor het altaar in de Sacramentskapel van de Sint-Michiel-en-Goedelekathedraal. Een sluitsteen : eenvoudiger kan het niet. Hier rusten de aartshertogen Albrecht en Isabella, prins Jozef-Ferdinand van Beieren en prins Karel van Lorreinen.

Hiëronymus II Duquesnoy (1)

Leven en werk

Hiëronymus Duquesnoy de Jonge (Brussel, 1602 - Gent, 1654), beeldhouwer en architect, was de zoon van Hiëronymus Duquesnoy de Oudere, vooral bekend van het Brussels Manneken, en de broer van Frans Duquesnoy.

Hij kreeg zijn opleiding van zijn vader in Brussel, en vertrok in 1618 samen met zijn broer Frans naar Rome om zijn opleiding te voltooien. Na een ruzie gaan ze uit elkaar en werkt hij achtereenvolgens in Madrid, Lissabon en Florence. In 1641 keert hij terug naar het atelier van zijn broer in Rome. Na diens dood in 1643 (a) komt hij terug naar Brussel, waar hij carrière maakt. De barokke werken van zijn broer blijven een voorbeeld voor hem. Samen met Artus Quellinus en Rombout Pauwels verspreidde hij de gematigd barokke stijl in de Nederlanden.

In 1644-1646 maakt hij vier apostelbeelden - met name Paulus (1), Thomas (2), Mattias (3) (b) en Bartholomeus (4) - voor de kapittelkerk van Sint-Michiel en Sint-Goedele  in Brussel, waarvan hij tevens de Onze-Lieve-Vrouwekapel ontwierp. Hij wordt in 1651 benoemd tot hofarchitect en -beeldhouwer. Hij maakte verschillende portretten van aartshertog Leopold Willem.

Een van zijn meesterwerken is zeker het beeld van de Heilige Ursula (1651) in de Zavelkerk te Brussel, te vinden in de barokke grafkapel (c) van de familie 'von Thurn und Taxis', oprichters van het internationale postwezen (d).

                                                         

Ook in de Brusselse Kapellekerk zijn er twee apostelbeelden van zijn hand: Mattias (5) en Filippus (6).

                                            

Vanaf 1651 was hij echter vooral werkzaam aan het praalgraf van bisschop Antoon Triest (e) in de Sint-Baafskathedraal te Gent. Dit monument toont Maria en Christus die op de halfliggende bisschop neerkijken. Het levenseinde van Duquesnoy de Jonge oogt minder fraai. In 1654 werd Hiëronymus in de Gentse kathedraal betrapt op 'vuile manieren', hiervoor veroordeeld en terechtgesteld.

(a) Volgens sommigen zou Hiëronymus verantwoordelijk kunnen zijn voor de dood van zijn broer, jaloers als hij was over diens succes.

(b) Het bordje onder het beeld vermeldt verkeerdelijk Thaddeus.

(c) Deze kapel bevindt links van het koor.

(d) Een gedenkplaat in de Regentschapsstraat op de hoek met de Kleine Zavel, schuin tegenover de Zavelkerk, vermeldt: [Hier stond tot in het jaar 1872 het herenhuis der prinsen 'de la Tour et Tassis' in de nabijheid waarvan François de Tassis in 1516 de eerste internationale postdienst heeft ingericht]. Oorspronkelijk ging het om de familie 'de la Torre', die hun naam wijzigden in 'del Tasso'. Thurn und Taxis werd dan in het Frans Tour et Taxis (of Tassis).

(e) Bisschop Antonius Triest (Beveren-Waas 1577 - Gent 1657), niet te verwarren met kanunnik Petrus Jozef Triest (Brussel 1760 - Gent 1836).

Bronnen: De Kathedraal van Sint-Michiel & Sint-Goedele (Lannoo, 2000) en Wikipedia.

Hiëronymus II Duquesnoy (2)

De opvoeding van de Heilige Maagd door Sint Anna

Dit mooie beeld van Hiëronymus Duquesnoy de Jonge vinden wij terug op drie verschillende plaatsen.

Beginnen wij met Brussel. Het oorspronkelijke beeld (1) in steen stond in de nis van de voorgevel van de Sint-Annakapel in de Bergstraat, halverwege de Grote Markt en de kathedraal. De gevel en het beeld hebben het bombardement van de troepen van Lodewijk XIV op de Grote Markt en omgeving in 1695 overleefd. In 1885 werd het beeld naar de Sint-Goedelekerk overgebracht, de huidige Sint-Michiel-en-Goedelekathedraal, waar het beeld zich nog steeds bevindt. Het staat spijtig genoeg wat verloren in de noorderdwarsbeuk. Duquesnoy, die in de Bergstraat woonde, had het beeld aan de Sint-Annakapel geschonken, nadat de Jezuïeten het hadden geweigerd omdat zij een beeld in marmer hadden besteld.

                                        

De Sint-Annakapel moest plaats ruimen voor de Noord-Zuidverbinding en werd in 1927 gedeeltelijk gesloopt. In 1958 werd de overgebleven westgevel gedemonteerd en niet ver daar vandaan heropgebouwd, met name tegen de noordkant van de Magdalenakerk. In de nis van deze Sint-Annagevel werd dan een kopie (2) van het originele beeld geplaatst. Dit stadskerkje, gelegen aan de Magdalenasteenweg tussen het Centraal Station en de Grote Markt, is een oase van rust.

Duquesnoy maakte voor de Jezuïeten alsnog een tweede origineel (3), in marmer ditmaal. Bij de opheffing van de Jezuïetenorde in 1773 werd het beeld waarschijnlijk verkocht. Rond 1830 kwam het in het bezit van baron Van de Venne. Het siert thans het grafgedenkteken van de familie Leyen-Van de Venne in de zuiderzijkapel van de Sint-Janskerk te Mechelen.

De drie beelden zijn ongeveer 1m70 groot, op mensenmaat dus. Het geheel straalt een innerlijke rust uit en de compositie zou verwijzen naar P.P. Rubens.

Bronnen: De Kathedraal van Sint-Michiel & Sint-Goedele (Lannoo, 2000) en Wikipedia.

MG

Priester Joannes (Jean, Jan) Roucourt (Leuven, 1636 - Brussel, 1676) was een christelijke theoloog, die in de periode 1667-1676 de functie van plebaan vervulde bij de kapittelkerk van Sint-Michiel en Sint-Goedele te Brussel.

Roucourt was de zoon van lakenmaker Theodorus en Joanne Verwijst. Zijn voorouders kwamen waarschijnlijk uit het Luikse en de oorspronkelijke familienaam was 'de Rocourt'. Joannes heeft theologie gestudeerd aan de Oude Universiteit Leuven, volgde colleges op 'de Burght' en behaalde in 1660 de 'sacrae theologiae baccalaureus'. Vanaf dat jaar studeerde hij ook filosofie en in 1663 behaalde Joannes zijn 'sacrae theologiae licentiatus'. In het afstudeerwerk van Gerardus van der Masen Tractatus de Aristotelis metaphysica (1661-62), wordt hij vernoemd als professor aan de Universiteit van Leuven.

In de periode 1667-1676 was Joannes als plebaan van de kapittelkerk van Sint-Michiel en Sint-Goedele verantwoordelijk voor de zielzorgtaken in de omliggende parochie. Hij stond bekend als vader van de armen en leefde zelf in grote soberheid. Indien hij gebruiksmiddelen kreeg van welgestelden, verkocht hij deze en verdeelde de opbrengsten onder de 'souffrants de Jésus-Christ'. Zijn vrijgevigheid was blijkbaar zo groot, dat hij regelmatig bij zijn vrienden moest aankloppen om in zijn eigen levensonderhoud te kunnen voorzien.

Joannes Roucourt heeft middels een aantal publicaties zijn sporen nagelaten in de geschiedenis van de christelijke theologie, vooral op het gebied van de penitentie. Zijn werken zijn gebaseerd op een sterke pastorale gedachte en vrij van doctrines. Hij wenste dat de belijders van de penitentie ook actief oefenden in de christelijke deugden en werkten aan het voorkomen van hun gebreken, zoals godslastering en vloeken. De Italiaanse kardinaal Giovanni Bona complimenteerde Roucourt in 1674 met zijn boeken en schreef o.a.: “Ik prijs uw methode van vragen en antwoorden, die heel geschikt is om gelovigen te instrueren en ketters te overtuigen. Waar anderen niet in slagen door het schrijven van (te) dikke boeken, bent U in staat om in een korte bewoording de essentie weer te geven”. Joannes was ook referent van theologische werken.

Naar de Wikipediapagina Joannes Roucourt, geschreven door Kees Recourt.

De Belgische kerkprovincie: indeling en hiërarchie (juli 2013)

(1)     tot 1961 aartsbisdom Mechelen

(2)     Bonheiden, Bornem, Duffel, Mechelen, Puurs, Sint-Amands, Sint-Katelijne-Waver, Willebroek

Luminaris of lichtbalk

Het koperen geheel bestaat uit twee of vier pilaren op stenen sokkels als steun voor een horizontale kandelaar. De functie is het mystiek verlichten van een altaar, schrijn, heiligenbeeld, enz.

 Xanten, luminaris in de Sankt Victor Dom

Voor een kunsthistorische studie over de luminaris van Zoutleeuw vragen wij jullie hulp. 
 Mogelijk weet je een antwoord op volgende vragen: 
l  Waar bevindt zich de luminares van Brussel ?
l  Zijn er nog op andere plaatsen overblijfselen of sporen te vinden ?
l  Heeft er iemand oude afbeeldingen van een luminaris ?

 Wij verwachten je antwoord op paulwieers@hotmail.com

Zerlina Van Belle

Mère Barat

De Heilige Madeleine-Sophie Barat werd in 1779 geboren in een familie van kuipers in Joigny (Bourgondië), halfweg tussen Parijs en Dijon.  Zij sterft op Hemelvaartsdag 1865 in Parijs.
Op twintigjarige leeftijd sticht ze samen met jezuïet Joseph Varin, bevriend met haar broer-priester, een nieuwe congregatie onder de naam Les Religieuses du Sacré Coeur de Jésus. Deze orde gewijd aan de verering van het Heilig Hart van Jezus, zet zich in voor het onderwijs aan jonge meisjes. In 1801 opent ze in Amiens het eerste klooster. Amper 26 jaar wordt ze tot algemeen overste van de nieuwe congregatie verkozen. Ze bezoekt over een periode van veertig jaar de meer dan honderd kloosters die onder haar bezielende leiding in verschillende landen tot stand kwamen.

In België richt zij onder andere in 1836 een huis voor religieuzen op in Sint-Pieters-Jette (1). In 1904 brachten de uit Frankrijk verdreven religieuzen van het Heilig-Hart het lichaam van hun stichteres, de ondertussen ‘eerbiedwaardige’ moeder Barat, over naar deze gemeenschap in België. Haar ongeschonden lichaam (2) werd gedurende bijna honderd jaar bewaard in een schrijn in het Heilig-Hartklooster aan de Heilig-Hartlaan te Jette. In 1908 werd ze zalig verklaard en toen werd een neogotisch schrijn in verguld brons ontworpen door een zekere Scherer en gerealiseerd door de edelsmederij Bourdon uit Gent.
De heiligverklaring door paus Pius XI volgde in 1925.

In 1998 verhuisde de kleiner geworden zustergemeenschap van de Heilig-Hartlaan in Jette naar de Overvloedstraat in Sint-Joost-ten-Node.   De zusters namen het schrijn met hun stichster mee naar hun nieuwe onderkomen.  In juni 2009, na 105 jaar, keerde het lichaam van Mère Barat terug naar Frankrijk en kreeg haar schrijn een definitieve plaats in de Heilig-Hartkapel van de Sint-Franciscus-Xaveriuskerk te Parijs, place du Président Mithouard, ten zuiden van de Dôme des Invalides (3), dicht bij de plaats waar ze lange tijd heeft geleefd.  Het moederhuis van de orde bevond zich in het Hôtel Biron (4),
                                
                                      

(1) Thans Jette.

(2) Bij het openen van de kist in 1893 heeft men haar lichaam intact teruggevonden, onverklaarbaar want ze zou niet gebalsemd zijn geweest. In 1908 heeft men een gezichtsmasker aangebracht.

(3) Metrohalte St François Xavier.

(4) Hier aan de boulevard des Invalides is nu het Musée Rodin gevestigd.

Foto 1: glasraam uit de reeks heiligen met een speciale devotie tot het Heilig Hart in de Basiliek van Koekelberg, vooraan rechts op de tweede verdieping van de kooromgang.

Foto 2: schrijn met het lichaam van Mère Barat in de Franciscus-Xaveriuskerk te Parijs.

Michel Govaerts, oud-leerling van de Heilig-Hartschool (1949-1951).

Bronnen: Kerk & Leven (13 mei 2009), www.rscj.com, www.rscjinternational.org, Franse Wikipediapagina 'Madeleine-Sophie Barat'.

EEN MAAGD BELAAGD

1300 JAAR HEILIGE GUDULA

IN 20 CULTUURHISTORISCHE BIJDRAGEN

Naar aanleiding van het 13de eeuwfeest van het overlijden van de Heilige Goedele (Gudula), heeft de heemkring De Faluintjes een gelegenheidspublicatie uitgegeven, in samenwerking met de Stad en de Erfgoedcel Aalst en met de steun van de Provincie Oost-Vlaanderen. 

In de publicatie EEN MAAGD BELAAGD leveren 20 auteurs vanuit hun specifieke, al dan niet academische invalshoek, een bijdrage over de Heilige Gudula.

 Gudula 2012 ... een jubeljaar

 Het levensverhaal van Gudula: de Vita Gudilae

 Een archeologische kijk op de ontwikkeling van de dorpskern van Moorsel

 Wenemar: een 9de-eeuwse moord verpakt in de Vita Gudilae

 De Heilige Berlendis en het klooster van Moorsel

 De sibbe van Gudula

 De geschiedenis van Sint-Gudula (beeldverhaal)

 Het Hof ter Hamme te Herdersem bij Aalst

 De duivel en de kaars: het befaamde wonder uit de Vita Gudilae

 De relieken van de Heilige Gudula

 De Gudulaverering te Moorsel

 De Gudulakapel en haar vrome weldoener

 Antoon Blancart, de schilder van de tien doeken in de Gudulakapel te Moorsel

 De Heilige Gudula in de spiegel van de legende

 Goedele, een Brusselse heilige?

 Sint-Goedele (beeldverhaal)

 Hoe de Heilige Gudula verscheen in Lochem

 Beelden van Sint-Gudula, een heilige uitgebeeld

 Het Gudula-officie

 Sankt Gudula in Rhede

 In de naam van Gudula. Aalsterse verenigingen en organisaties

 Bibliografie

De prijs van dit 304 pagina’s tellende en rijkelijk in kleur geïllustreerde boek bedraagt € 20. Verzendingskosten € 5.

Info: www.defaluintjes.be - www.gudula2012.be - www.erfgoedcelaalst.be.

Te verkrijgen in:

l de winkel van de Sint-Michiel-en-Goedelekathedraal te Brussel

l het stedelijk museum 't Gasthuys, Oude Vismarkt 13, 9300 Aalst

l de Standaard Boekhandel, Nieuwstraat 38, 9300 Aalst

l de dagbladhandel Huis Van Hoorde, Grote Baan 191, 9310 Herdersem (Aalst)

l de dagbladhandel Yvan en Micheline, Geensbeekstraat 15, 9310 Moorsel (Aalst)

en bij:

l Fons Dierickx, Grote Baan 193, 9310 Herdersem (Aalst), tel. 053.21.61.72

l Fred Van Biesen, Hollestraat 32, 9310 Moorsel (Aalst), tel. 053.70.18.90.

De kruisweg in de Sint-Niklaaskerk van Ottenburg

Huldenbergs patrimonium

Max van der Linden, ontwerper van de kruisweg

Max van der Linden werd op 1 juni 1922 in Nodebais (Waals Brabant) geboren.

Hij werd in een landelijke omgeving opgevoed en in 1941 ging hij naar het Seminarie van Mechelen dat hij in 1945 verliet.  Nadat hij 4 jaar in de keramiekschool van Ter Kameren in Brussel gestudeerd had, installeerde hij zijn atelier in 1952 in de boerderij van Agbiermont in Nodebais.

Hier wijdde hij zich aan het beroep van keramist en ontving hij tal van bezoekers en vrienden uit alle horizonten.

Het werk van Max van der Linden werd sterk beïnvloed door een brede bekommernis om het sacrale over te brengen.  Het is verankerd in het dagelijkse en landelijke leven.  Thema’s zoals muziek, eenzaamheid, dood en angst maar ook solidariteit en ontmoetingen in onze hedendaagse wereld komen sterk aan bod.

Voor Max van der Linden heeft ieder van ons een sacrale boodschap voor de toekomst van de mensheid.  

De kruisweg van de Sint-Niklaaskerk van Ottenburg

De kruisweg is één van de waardevolste kunstwerken van de kerk.  Hij werd in de jaren negentig besteld en vervaardigd en past uitstekend in de classicistische omgeving van het bedehuis.

                        Jezus wordt ter dood veroordeeld.

“Ecce homo”: de menigte eist zijn kruisiging.

                      Jezus neemt het zware kruis.

“Toen brachten ze Hem naar buiten om hem te kruisigen” (Marcus 15, 20)

                   Jezus valt voor de eerste maal onder het kruis

Jezus valt.  Niet alleen een mens die valt.  Gods Zoon valt.

Als je valt, ben je nog niet mislukt.  Zelfs Jezus is gevallen.  Dan mag ik, en dan mag jij ook vallen.

                                  Jezus ontmoet zijn H. Moeder

"Uw wonden zijn groot als de zee en niemand die u geneest" (Klaagliederen, 2, 13)

                    Simon van Cyrene helpt Jezus het kruis te dragen

De eerste mens die in de geschiedenis Jezus’ Kruis heeft gedragen is geen leerling geweest, heeft er niet voor gekozen, maar is ertoe gedwongen.  Dat zijn dingen die tot nadenken stemmen.

                       Veronica droogt het gelaat van Jezus af

Zij ontvangt het mooiste cadeau, het gezicht van Christus dat in de zweetdoek werd gedrukt.  Hoe meer men geeft, hoe meer men zich toewijdt, hoe meer men vergeeft en hoe meer Christus ons leven zal bepalen !

                               Jezus valt voor de tweede maal onder het kruis

"Zoals een lam dat naar het slachthuis geleid wordt, zoals een schaap dat stom blijft voor zijn scheerders, heeft hij zijn mond niet geopend" (Jes 53,7).

                            Jezus ontmoet de wenende vrouwen van Jeruzalem

Bronnen :

www.maxvanderlinden.be

Samenstelling en foto’s:

JPVB

De Kruisweg van de St-Niklaaskerk in Ottenburg - deel 2

Jezus valt voor de derde maal onder het kruis

Het mysterie van het kruis begon reeds in de stal van Bethlehem ...Zo vaak spijkeren wij, mensen, elkaar vast op voorbije zwakheid en tekortkoming.




Jezus sterft aan het kruis

Jezus sterft, Johannes noteert de laatste woorden van Jezus. Eén ervan is gericht tot zijn moeder : "Vrouw, ziehier uw zoon". Maria wordt Moeder van de Kerk, zij neemt onder haar mantel heel het Godsvolk bij zich. Achter Johannes bevindt zich een priester die Eucharistie viert. "Dit is mijn Lichaam, dit is mijn Bloed". Deze woorden verwijzen naar het laatste avondmaal en de Lijdensweg van Jezus.




Jezus wordt van het kruis afgenomen

De mooiste van de mensenkinderen komt verminkt terecht in de armen van zijn moeder. Al zijn discipelen, zelfs de apostelen, hebben hem verlaten, op enkele vertrouwelingen na.




Jezus wordt in het graf gelegd

De vrouwen uit Galilea, Jozef van Arimatea, de heilige Maagd en Nicodemus leggen het lichaam van Jezus neer in de graftombe. Het lijk is symbool van het lot van alle mensen : de dood.





De engel met de opgeheven vinger verkondigt dat hij zal verrijzen. En de verrezen Christus verzekert ons : als wij via het Kruis gaan, zullen wij deel hebben aan zijn Verrijzenis.

Bronnen :

www.maxvanderlinden.be

Samenstelling en foto’s:

Jean-Pierre Van Binnebeek

De orde van de Clarissen in Brussel - deel 1

De Kerk van de Rijke Klaren staat nog altijd in het hartje van Brussel.  Inmiddels zijn de zusters reeds twee eeuwen uit het straatbeeld van de stad verdwenen.  Maar de Arme Klaren zijn er nog altijd.  Meer over deze merkwaardige orde.

                                                                                                                           De Heilige Clara

De clarissen zijn een vrouwelijke contemplatieve orde die in de Middeleeuwen door de Heilige Clara gesticht werd.

Clara werd in 1193 in Assisi geboren. Nadat ze sterk onder de indruk was gekomen van het leven van de twaalf jaar oudere stadsgenoot Franciscus (1182-1226), verliet zij op 18 maart 1212 het huis van haar ouders om zich aan te sluiten bij Franciscus.

Als dochter van een rijke Italiaanse edelman zou zij worden uitgehuwelijkt om zo het bezit en het aanzien van de familie te verstevigen.

Door zich tot Franciscus te wenden gaf ze haar maatschappelijke positie op en  legde zich toe op een leven van radicale armoede.

In de geest van de pas ontstane broederschap stichtte zij, in San Damiano een nieuwe orde van slotzusters.  Zij wilde, zoals Franciscus, de arme Christus volgen en leven volgens het evangelie.

Zij  zal de geschiedenis ingaan als de eerste vrouw die een kloosterregel schreef.  Door haar naam CLARA  “de lichtende” werd zij de patrones van het weer.  Vandaar de gewoonte om eieren te brengen naar de clarissen om goed weer te bekomen.

De nieuwe orde kende al snel succes en trok alsmaar meer jonge vrouwen aan.  Armoede was één van de orderegels.  In tegenstelling tot de bestaande orden wilde Clara zonder bezittingen leven, wat in die tijd ondenkbaar was: eigendom was in de Middeleeuwen één van de enige bronnen van inkomen.  De clarissen werden dus opgedragen zich van elke vorm van persoonlijk bezit te ontzien, vandaar de naam “arme klaren”. 

De Heilige Clara (bron Internet)

In 1216 verkreeg ze van Paus Innocentius III het voorrecht om in armoede te leven.  De talloze pogingen van de overheid om haar een andere regel te doen aanvaarden noopten haar tot het schrijven van haar eigen regel, de eerste die ooit door een vrouw opgesteld werd en die door Paus Innocentius IV enkele dagen voor haar dood op 11 augustus 1253 goedgekeurd werd.

                                                                                                                        Arme klaren en rijke klaren

In 1263 vaardigde Paus Urbanus IV een andere regel uit, die de zusters toeliet te leven van de opbrengst van hun bezittingen.  De clarissen die ingingen op deze tweede regel werden de ‘urbanisten’ of ‘rijke klaren’ genoemd.

Dit viel o.a. in goede aarde bij de stad Brussel die niet happig was op bedelordes.  Zij gaf haar akkoord op 5 mei 1345 en verbood het bedelen.  Zo kwamen de rijke klaren in het straatbeeld van Brussel terecht. 

De urbanistenkloosters werden rijk omdat ze veel goederen en eigendommen bezaten en daardoor omvangrijke inkomsten hadden. Een reactie was haast niet te vermijden.  Er ontstond in onze streken een dubbele hervormingsbeweging.

Zo startte Colette Boëllet (1381-1447) uit Corbie in het begin van de 15^e eeuw (1408) vanuit Bourgondië en Picardië een grote hervorming waarbij zij het herstel van de oude en strenge eerste regel van de heilige Clara in vele kloosters opnieuw invoerde.  Zo ontstonden de “Coletinen” of “arme clarissen”.

In Gent werd door Coletta in 1443 een klooster gesticht waar de volstrekte armoede als belangrijkste streefdoel gold. 

De H. Coleta van Corbie in Gent overleden (bron Internet)

Een tweede hervormingsbeweging ontstond onder impuls van de minderbroeders.  De eerste gemeenschap ontstond in Brussel in 1503 niet ver van het Begijnhof in de Van der Elststraat.  Nadat een pestepidemie talloze slachtoffers had gemaakt, drong het stadsbestuur aan op het oprichten ervan.  Franciscaanse ‘grijze zusters’ – onder invloed van Pater Diederik Coelde -  kregen als opdracht te bidden opdat de kwaal niet zou terugkeren en volgden de eerste regel van de heilige Clara.  

Woelige tijden

Religieuze gemeenschappen kregen het in de volgende eeuwen hard te verduren.

Zo werden de arme (en ook de rijke) klaren tijdens de Calvinistische periode (1578-1585) verdreven.  De plunderingen van de kerken, de verbanning van de religieuze ordes, het verbod van katholieke erediensten ontmoedigden de zusters ; zij kregen het bevel zich terug te trekken in hun families. Na de overgave van de stad op 10 maart 1585 werden de religieuze orden hersteld.

Op het einde van de 18^de eeuw verbood Jozef II de contemplatieve orden ; in 1783 werd het klooster van de arme klaren in Brussel gesloten.  Na een korte terugkeer in 1790 werden de zusters definitief tijdens de Franse periode (1796) uit hun huis weggejaagd.

De 19^de eeuw bracht een heropflakkering.  Door toedoen van pater-jesuïet Jean-Baptiste Boone (1794-1871) en de inzet van zuster Marie-Dominique Berlamont (1799-1871) abdis van de Arme Klaren-Coletinen te Brugge kon een gemeenschap te Brussel gevestigd worden.  Graaf Guillaume de Limburg Stirum en gravin Constance de la Serna traden als ‘syndic’ op en zorgden voor financiële hulp.  Een huis in de Van Moerstraat werd aangekocht.  Op 7 september 1843 was het dan zover : tien zusters (onder wie twee buitenzusters) konden het werk van de H. Clara voortzetten.

Het opzet moet succesvol geweest zijn want 8 jaar later was het huis te klein en werd gezocht naar een ruimere locatie.  Op de hoek van de Kapucijnenstraat en de Blaesstraat (in het hartje van de Marollenwijk) werd een stuk grond van 33 a gekocht.  Het klooster werd snel gebouwd en op 9 juli 1852 namen de zusters er hun intrek. Iets later, in 1854, werd begonnen  met de bouw van een kapel.

Gedurende meer dan een eeuw zijn de Arme Klaren gehuisvest in het hartje van de Marollenwijk. Hoewel ze van de buitenwereld afgezonderd leefden, hebben ze in die periode de vinger aan de pols gehouden van alles wat leefde in de binnenstad.  Zij konden inspelen op het hartelijk en warm temperament van de marolliens en stonden dichtbij de naakte realiteit van iedere dag en hadden een klare kijk op wat er enkele straten verder gebeurde. 

Maar toch leefden ze afgezonderd, “cloîtrées”, zoals ze zelf zeggen.  De regel was : niets zien en niet gezien worden.

(foto uit het archief van de zusters Clarissen).

Twee van de drie zusters, die nadien nog in Loonbeek verbleven, waren in het marollenklooster vrijwillig ingetreden en denken nog met een zekere nostalgie aan deze periode.  ‘Ik was 15 toen ik me aanmeldde’ vertelt zuster Claire. ‘Men heeft me teruggestuurd en gevraagd te wachten tot ik 18 was’.    

 Zuster Claire : “Men heeft me gevraagd te wachten tot ik 18 was”.(eigen foto)

“…deze mensen hebben iemand nodig die voor hen bidt…”

De roeping van de zusters ging duidelijk gepaard met een diepgaande overtuiging. Zuster Colette woonde in Sint-Gillis en kende de buurt van het Zuidstation zeer goed. “Er waren zoveel noden dat mijn rol in een gewoon leven een druppel in de zee zou geweest zijn.  Als kloosterlinge zou ik voor iedereen kunnen bidden.  Dankzij het gebed kon ik meer armslag krijgen en tot een daadwerkelijke actie overgaan.”

 Zuster Colette : “Dankzij het gebed kon ik tot een daadwerkelijke actie overgaan”(eigen foto)

De zusters Clarissen tijdens het gebed.  De tweede zuster vertrekkend van rechts is zuster Colette (Foto uit het archief van de zusters clarissen).

Zij hebben gekozen voor de Arme Klaren.  Het was een keuze voor een bepaalde armoede, alleszins voor soberheid. "Dit geeft je meer vrijheid ten aanzien van wat er rond je gebeurt", vertelt zuster Claire verder. "Er zijn tal van mensen die opgevreten zijn door hun activiteit ; deze gunt hen geen tijd meer om eventjes tot bezinning te komen.  Deze mensen hebben iemand nodig die voor hen bidt opdat zij tot inkeer kunnen komen en tot waardevolle handelingen zouden overgaan."  

“… we wisten exact wat er zich buiten afspeelde…”

Een deel van de zusters was afkomstig van een Brusselse gemeente en kon zodoende de Brusselse mentaliteit beter dan wie ook begrijpen en op afstand deelnemen aan de gemoedsgesteldheid van de inwoners van de binnenstad.  Zij voelden zich thuis in de Marollen, daar waar arme mensen wonen, en zij werden ook gerespecteerd en gedragen door hun buren.  In moeilijke momenten konden ze rekenen op de solidariteit van de hele wijk. Tijdens de oorlog  bezweken op enkele weken tijd vijf zusters tijdens een griepepidemie.  Zij waren ondervoed en de kloostergemeenschap was niet bij machte in te staan voor een aangepaste verzorging.  Er werd een beroep gedaan op de Jezuïeten die overal gingen vertellen dat de zusters van honger stierven.  Er kwam een grootse solidariteitsactie tot stand ; iedere marollien legde zijn steentje bij, hoe klein het ook was, en de overblijvende zusters waren gered.  "Dat waren de Marollen” zegt zuster Colette, “een grenzeloze hartelijkheid" .  

Zo was er ook de jaarlijkse braderij. .  Zij begon op 12 september (de datum van de kerkwijding in de collegiale Sint-Goedele) en duurde tot 29 september (het feest van Sint-Michiel, de patroonheilige van Brussel).  Luidsprekers op iedere hoek van de straat zonden 24 uur op 24 muziek uit afgewisseld met boodschappen en berichten over evenementen.  ‘We konden moeilijk tijdens deze soms nog warme maand ramen en deuren sluiten’, vertelt zuster Claire.  “Wij volgden dus alle feestelijkheden op de voet  en wisten exact wat er zich buiten afspeelde”. 

Ook van geuren werden ze niet gespaard.  In functie van de richting van de wind kregen ze alle parfums van de Côte d’Orfabriek ofwel alle geuren van de nabijgelegen koffiebranderij van Jacqmotte binnen.

 Zuster Eudonie : ondanks haar 92 jaar nog altijd een aanstekelijke glimlach (eigen foto)

Het zwembad en geruchten van onteigening

Toen de stad Brussel een zwembad op een braakliggend terrein naast het klooster liet bouwen, werden ze voor goed in het nauw gedreven ; graag hadden ze zelf uitgebreid maar de prijs lag veel te hoog. 

Het zwembad bracht veel hinder met zich mee : lawaai, minder licht door de hoge muren maar vooral rook en as.  Bovendien werd het op een bepaalde afstand van de straat gebouwd; er was sprake van de Kapucijnenstraat te verbreden over haar hele lengte.  Dit zou betekend hebben dat de zusters voor het voorste deel van het klooster zouden onteigend worden.  Op dit gedeelte stond het gebouw dat de 'buitenzusters' herbergde. Zij waren zusters van de 'derde orde' en mochten het gebouw van de 'binnenzusters' of ‘koorzusters’ niet delen (pas later zijn ze Clarissen geworden).  Overtuigd dat ze zouden onteigend worden, werd gezocht naar een andere locatie.  Het Blauwhof van Loonbeek werd weerhouden.

Men slaagde er niet in het bestaande gebouw te verkopen.  Er waren wel geïnteresseerden, maar de dreiging van onteigening hing als het zwaard van Damocles boven ieders hoofd.  Uiteindelijk werd het gebouw aangekocht door de Stad Brussel door tussenkomst van Paul Van Den Boeynants.  "En we kregen op de koop toe nog een premie voor afbraak van een krotwoning", vertellen de zusters en ze moeten er nog mee lachen.

…40 jaar in Loonbeek-Huldenberg…

 

Voor de arme klaren kwam het Blauwhof in Loonbeek in aanmerking als nieuwe vestigingsplaats.  Zij konden er leven volgens de regels van Sint-Franciscus in afzondering en gebed. 

          

Bovenaan van links naar rechts : de zusters Marie-Josephe, Marie-Madeleine, Marie-Claire, Véronique, Marieke, Gabrielle (abdis), Marie de Jésus, Marie-Aimée, Françoise, Marguerite Marie (tuinvrouw).

Tweede rij van links naar rechts : de zusters Colette, Angèle, Gertrude, Josephine.

Derde rij van links naar rechts : Claire, Marie des Anges

Ontbreken : de buitenzusters en twee reeds overledene zusters.

 

Groepsfoto genomen op 9 september 1967 (uit het archief van de zusters Clarissen)

In 2004 verlieten de drie overblijvende zusters Clarissen Loonbeek.  Na meer dan 40 jaar discrete aanwezigheid namen ze hun intrek in het Franciscaner klooster van Vogelzang te Woluwe. 

Op het ogenblik herbergen de gebouwen, naast een gemeenschap van franciscanen, de parochie O.-L.-V. der genade en een internationaal opleidingscentrum voor de missies.  Men vindt er ook een gemeenschap van Clarissen die wegens kloostersluitingen dit oord vervoegen. "La communauté Sainte Claire" telt vandaag een tiental zusters.

Bronnen

 

Dank aan de zuster clarissen.

Na 40 jaar aanwezigheid in het Blauwhof verlaten de zusters Clarissen Loonbeek. J.-P. Van Binnebeek. Heemblad Huldenberg  2004_1

De zusters Clarissen hebben Loonbeek verlaten. J.-P. Van Binnebeek. Heemblad Huldenberg 2004_2

Foto’s :

  

archief zusters Clarissen
JP Van Binnebeek

 

Tekst JPVB

Onze Lieve Vrouw van Affligem

In de Sint-Katelijnekerk werd O.L.Vrouw van Affligem vereerd. Ingevolge de sluiting van deze kerk zal dit beeld een andere locatie moeten krijgen. Dit beeldje uit de 17de eeuw werd gesculpteerd uit de restanten van een beeld afkomstig van het klooster van de Benedictinessen van Affligem. Het oorspronkelijke beeld werd vernield door de beeldenstormers in 1580, meer bepaald door een knecht van de abdij die sympathiseerde met de geuzen.

Over dit beeld bestaat een mooie legende. Wanneer in 1146 de H. Bernardus van Clairvaux een bezoek bracht aan deze abdij, begroette hij dit beeld met een “Ave Maria”. Daarop boog het beeld het hoofd en antwoordde “Salve Bernarde”. De hele monnikengemeenschap was er getuige van, zo luidt de legende.

Dit voorval gaf de aanzet tot de verering van Onze Lieve Vrouw aldaar. Zij zal vereerd worden in de hoedanigheid van O.L.Vrouw van de Vrede. In de Sint-Niklaaskerk vinden we ook een O.L.Vrouw van de Vrede, met de bijkomende vermelding: “a peste, a fame et bello libera nos Maria pacis” (Verlos ons van de pest, de hongersnood en de oorlog, Maria van de vrede). Dit waren dus de gruwelen waar de bevolking aan bloot stond.

De link tussen Affligem en vrede is begrijpelijk als we de historie van deze abdij kennen. Immers deze abdij was de belangrijkste in de Nederlanden. Door haar ligging op de grens van Vlaanderen en Brabant was ze zeer kwetsbaar. Haar faam en haar rijkdom waren de aanleiding tot vele plunderingen. Zij zal dan ook in de loop van haar geschiedenis vele tegenslagen kennen. O.L.Vrouw van de Vrede werd aldaar niet onterecht aanroepen.

PW (wordt vervolgd)

Vijf kardinalen afgebeeld (1) in de Sint-Michiel-en-Goedelekathedraal te Brussel

1. Albert van Leuven

Het glasraam 'De Annunciatie', uit de reeks over het leven van Maria in de Mariakapel, brengt ook de landvoogden Albrecht en Isabella, initiatiefnemers voor deze kapel, in beeld samen met hun patroonheiligen. De Heilige Albertus van Leuven is de patroon van Albrecht en de Heilige Elisabeth van Hongarije de patrones van Isabella. Jan de Labarre en Theodoor van Thulden, twee kunstenaars uit 's-Hertogenbosch, vervaardigden dit glasraam in 1663.

                                   

Albert van Leuven (ca.1166-1192) was de jongere broer van Hendrik I (1165-1235), hertog van Brabant. Reeds op twaalfjarige leeftijd werd hij kanunnik van het Sint-Lambertuskapittel te Luik. In 1187 werd hij tot ridder geslagen, maar weigerde op kruistocht te gaan. In 1191 werd hij als kandidaat van Brabant tot prins-bisschop van Luik gekozen. Dit was niet naar de zin van de graaf van Henegouwen en keizer Hendrik VI. Paus Celestinus III bevestigde zijn benoeming en creëerde hem tot kardinaal. De keizer belette hem echter zijn functie op te nemen, maar hij bestuurde zijn bisdom zo goed als hij kon vanuit Reims. In 1192 werd hij daar in opdracht van Hendrik VI vermoord. Hij leefde eenzaam en teruggetrokken. Het blijkt dat hij een vergevingsgezinde, beminnelijke en wijze man was. In 1613 keurde paus Paulus V Alberts verering goed, hetgeen gelijkstaat met een heiligverklaring. Meestal staat Albertus afgebeeld als bisschop (tabberd, mijter, staf) met drie zwaarden of een moordwapen in de hand of in zijn lichaam gestoken; ook met het wapen van Brabant. Zijn schrijn maakt deel uit van het Heilig-Hartaltaar in de basiliek van Koekelberg.

ARM-ZALIG ?

Percepties van armoede tijdens het Ancien Regime

Alhoewel armoede moeilijk te bepalen is, kunnen we toch zeggen dat zij zowel vroeger als nu een domper zette op de samenleving.

De tentoonstelling, nog tot 10 september in het Rijksarchief te Brussel, schetst ons een beeld van deze gesel en hoe die evolueerde. Zoals blijkt was het de christelijke caritas, die als eerste werk maakte van de bestrijding ervan. Denk aan de kloosters, de Tafels van de Heilige-Geest en de Bergen van Barmhartigheid. Geleidelijk aan nam de burgerlijke overheid deze taak mee over.

Talrijke illustraties verlevendigen deze moeilijke periodes als gevolg van o.a. oorlog, pest en hongersnood. Het is dan ook verklaarbaar dat men Onze-Lieve-Vrouw-van-de-Vrede ging aanroepen in de Sint-Niklaaskerk te Brussel.

De expo is gratis te bezoeken, voor gidsen een niet-te-missen vormingsmoment.

Algemeen Rijksarchief, Ruisbroekstraat 2, 1000 Brussel

Rechts van de hoofdingang van de Koninklijke Bibliotheek, in de Keizerslaan de trappen afdalen en rechtdoor via de Ruisbroekgalerij kom je in de Ruisbroekstraat.

Augustus: van dinsdag tot vrijdag van 8u30 tot 12u en van 13u tot 16u30, zaterdag, zondag en maandag gesloten

Van 1 tot 10 september: van dinsdag tot vrijdag van 8u30 tot 18u, zaterdags van 9u tot 12u30 en van 13u tot 16u30, zondag en maandag gesloten

Zie ook www.arch.be.

Davidsfonds Sint-Joost-ten-Node/Brussel-Leopoldswijk naar Ter Kameren

Op zaterdag 26 maart 2011 verzamelden een vijftiental deelnemers aan de hoofdingang van de oude Abdij ter Kameren. Onze gids was Paul Wieërs van Kerk en Toerisme Brussel. Op deze vereniging kan men een beroep doen voor geleide bezoeken aan de kerken van de Brusselse binnenstad, en ook voor een aantal gidsbeurten in de stad, telkens met bezoek aan een kerk.

We kregen een rondleiding rond en op de site van de abdij, met deskundige uitleg, die zich niet beperkte tot een opsomming van feiten en architecturale verwijzingen, maar die ons vooral de levensomstandigheden van de zusters van deze cisterciënzerabdij schetste.
 

Wat het voor ons dan ook nog speciaal maakte, is het feit dat twee heiligen uit onze streek hier verbleven: de heilige Bonifatius en Sint Aleidis van Schaarbeek. Deze laatste is trouwens de patroonheilige van een van de kerken van onze pastorale eenheid Sint-Damiaan.
 
  

De abdij werd ontmanteld tijdens de Franse Revolutie en nadien gebruikt voor verschillende doeleinden. Zo herbergde ze o.a. de Militaire School. De site is alleszins een bezoek meer dan waard. Ook dank zij de gedreven uitleg die we kregen van onze gids van Kerk en Toerisme werd dit dus een ervaring die we niet zo gauw zullen vergeten.

LF

De Sint-Jan-de-Doperkerk in Sint-Jans-Molenbeek

                                    

In het kader van Broodje Brussel bracht KERK EN TOERISME BRUSSEL een bezoek aan deze kerk.

Dit merkwaardige gebouw uit 1932  in ware ART-DECOSTIJL is het werk van Joseph Diongre. Hij is ook gekend als de architect van het gemeentehuis van Sint-Lambrechts-Woluwe en het Flageygebouw (radiogebouw) in Elsene.

Met een bescheiden budget van 5 miljoen BF werd hier in 15 maanden tijd een formidabele kerk neergezet in gewapend beton, een primeur.

Bij het binnenkomen maakt de structuur, bestaande uit zes opeenvolgende parabolische bogen, de hoofdbeuk ruim en licht en wordt een unieke sfeer geschapen, mede bepaald door de veelkleurige abstracte glasramen.

                                      

Moderne gotiek? 22 nieuwsgierigen hebben van deze rondleiding genoten.

PW
foto's MG

Bonifatius van Brussel

19 februari

Bonifatius werd geboren te Brussel omstreeks 1182 en behoorde tot een welgestelde familie, met name Clutinc. Hij werd opgevoed in de vreze des Heren. Op vijfjarige leeftijd werd hij naar school gestuurd, en dit in zijn onmiddellijke omgeving, n.l. de Abdij ter Kameren bij de cisterciënzerinnen.

Wanneer hij de leeftijd van 17 jaar bereikte, kende hij vlot Latijn, dermate dat hij het kon spreken. Ook in de bijbel was hij goed thuis. In 1158 werd hij ingeschreven aan de universiteit van Parijs. De K.U.Leuven bestond  toen nog niet; zij dateert van 1425. Ook daar blonk hij uit. Hij werd er magister in de theologie en mocht er nadien doceren. Intussen ontving hij het kanunnikschap van de Sint-Goedelekerk te Brussel om er tenslotte deken te worden van 1216 tot 1222.
            

                      Sint-Bonifatiuskerk te Elsene, met het standbeeld van Charles Woeste, bekend katholiek politicus

Alvorens benoemd te worden tot bisschop van Lausanne in Zwitserland, deed hij nog dienst als scholaster van de kathedraal van Keulen. Hij raakte echter onmiddellijk in conflict met de andere kanunniken aldaar omdat hij weigerde hun voorrechten te erkennen en hen een traditioneel banket aan te bieden. Gedurende acht jaar bleef hij bisschop van Lausanne, waarna hij zijn functie neerlegde. Hij raakte verwikkeld in het conflict tussen de Roomse keizer Frederik II en Paus Gregorius IX. Als gevolg van een aanslag op zijn persoon, door de keizer beraamd, nam hij ontslag.
         

                               Glasraam in de noorderdwarsbeuk van de Sint-Bonifatiuskerk
                                    met taferelen uit het leven van de H. Bonifatius door Gustave Ladon

Hij vertrok  in 1247 terug naar zijn geboortestreek. Liefdevol werd hij opgevangen in de Terkamerenabdij. Teruggetrokken in een cel verbleef hij er nog 18 jaar, tot zijn dood. Bonifatius moet een voorbeeldig man zijn geweest, eerlijk en rechtlijnig, hetgeen niet altijd in dank werd aanvaard.

PW
Foto's MG