Ik werd wakker om drie uur deze morgen, was nog aan het redeneren over vrije wil of niet. Dacht er aan dat ik, hoewel gebonden aan mijn dagelijkse blog, wel zou kunnen stoppen indien ik dit zou willen, maar dat ik het niet kan willen, dat ik me niet kan opleggen er mee te stoppen. Ik ben trouwens overtuigd dat ook mijn vrienden: beeldhouwer, schilder, poëet, niet kunnen stoppen met de vorm van kunst waar ze mee bezig zijn, zelfs al zouden ze het willen. Iets weerhoudt ons allen het te doen, het leven, herkomst en opvoeding, de omstandigheden waarin we zijn opgegroeid, alle hebben ons zo gevormd, hebben ons zo geslepen. We ontkomen er niet aan, zelfs indien elke creatieve activiteit zou ophouden, we zouden verder gaan in gedachten.

Dit is, uiteindelijk, mijn besluit wat de vrije wil betreft: het is niet omdat ik iets niet ‘wil’ doen dat ik het niet zou kunnen doen; alleen doe ik het niet. Daarna komt de vraag: ‘Waarom doe ik het niet, hoe komt het dat ik het niet wens te doen? En ik weet niet waar ik het antwoord hierop zoeken moet, want hier beginnen de vele gevoeligheden en vanwaar deze komen weet ik niet.

Er verder over uitweiden, zou mijn geloofwaardigheid in het gedrang brengen, ik heb me een tijdje laten verleiden door Karl Popper en zijn boek, maar wat mijn geschriften betreft dit moet volstaan, zo niet wordt wat ik schrijf onleesbaar, wat ik niet wens. Wat niet belet dat Popper voor mij een uitdaging is en blijft en ik hem verder lezen zal, tussendoor. Hij is een van de grote figuren van de twintigste eeuw en zijn essays, verzameld in ‘La Connaissance objective’, zijn mijlpalen. 

Maar toch nog dit: ik denk aan het beeld van Charles Sanders Peirce, in zijn ‘Collected Papers’- waar Popper naar verwijst - die tot het besluit komt ‘que toutes les horloges sont des nuages en dat dus enkel wolken (van deeltjes) bestaan.

Als ik me plaats op het standpunt van die elementaire deeltjes en ik zie om me heen, dan is het effectief een wolk van deeltjes dat ik zien zal, deeltjes en de openingen er tussen. Dit is wat ik zien zou van het Universum, een enorme massale wolk van trillende deeltjes –snaren zegt Witten – die met elkaar in verbinding staan en, denk ik toch, inlichtingen uitwisselen met elkaar.

Als ik van hier uit vertrek, heb ik moeite om te denken aan een vrije wil die aanwezig zou zijn in de wolk deeltjes dat het lichaam is. Eens ik die wolk verlaat echter heb ik moeite te geloven dat ik geen vrije wil zou hebben. Het komt er dus op aan van uit welk standpunt men het bekijkt, maar het is bevreemdend als ik beide standpunten met elkaar tracht te verzoenen. Ik beweeg me dus op heel glad ijs want, het is niet omdat ik iets niet wil doen dat ik het niet zou kunnen doen, stoppen bv met mijn blog.

Waar kom ik dan eigenlijk uit: beschikken we over een vrije wil – ongeacht waar we staan en hoe we er staan - om te beslissen wat we willen en hoe we het willen of, zijn het de omstandigheden – en deze zijn heel ruim te zoeken – die bepalen wat we willen en hoe we het willen, en ons de indruk laten, dat we de weg die we zijn ingeslagen vrij en onafhankelijk hebben gekozen?

Persoonlijk denk ik dat het vooral de omstandigheden zijn die onze wil en onze weg bepalen en dat het heel moeilijk is, gewild en vrij tegen die omstandigheden in te gaan.

Met dit voor ogen, hoe groot is onze vrijheid tot doen en laten?