Met canto dertig nader ik de luchten waar ik terug met Dante en Vergilius de sterrenhemel zal zien, maar nog ben ik er niet en evenmin Dante. Deze kent  hier duidelijk een moeilijke periode en vooral gebrek aan inspiratie.
In dit Canto heeft Minos de zondaars ondergebracht die zich hebben schuldig gemaakt, niet aan het vervalsen van metalen, zoals deze van voorgaand canto XXIX, maar wel zij die erop uit waren anderen te misleiden door zich als een andere persoon voor te doen. Hij begint met enkele verhalen van waanzin te gaan halen bij Ovidius die voor Dante een onuitputtelijke bron schijnt te zijn.
En zijn voorbeeld is dramatisch en vult zijn verzen 1 tot 21 waarin hij de geschiedenis verhaalt van Semele, (die ook deze is van Georg Friedrich Händels opera) dochter van de Thebaanse koning, Cadmus, die een verhouding had gehad met Jupiter en aldus de toorn had opgewekt van Juno. Deze wreekte zich door Athamas, de echtgenoot van Ino, zuster van Semele, met waanzin te slaan.
Toen deze Athamas, zijn vrouw Ino zag met zijn twee zoontjes in haar armen,

riep hij uit :” Span de netten dat ik de leeuwin en haar welpen vang in de doorgang”![1]

Waarop hij een van zijn zoontjes vastgreep en te pletter sloeg tegen de rots. Ino vluchtte met het andere zoontje en sprong met hem in het water waar ze verdronken.
En het andere verhaal over Hecuba die uitzinnig, als een hond begon te blaffen, nadat ze haar dode dochter zag en op het strand het lijk van haar zoon. Dit alles om er toe te komen dat men noch in Thebe noch in Troje ooit personen zag die zo door de razernij waren gegrepen als de twee schimmen die hij daar zag rennen :

bijtend zoals het varken als het uit zijn hok wordt losgelaten.[2]

Eigenlijk is er moed nodig om verder te lezen en te horen dat een van hen, de Aretijn is (inwoner van Areppo of de alchemist van canto XXIX), dat het die razende gek, Gianni Schicchi is die hier rondraast en iedereen die hij onmoet aanvalt. Dante wil ook weten wie de tweede schim is:

En hij tot mij: “Dit is de oude ziel van de misdadige Mirra (dochter van koning Cinyras van Cyprus) die op ongeoorloofde wijze de vriendin werd van haar vader”.[3]

En om met haar vader de zonde te bedrijven, had ze zich vermomd in een andere vrouw.

[1] gridὸ: «Tendiam le reti, sὶ ch’io pigli / la leonessa e i leoncini al varco.» (canto XXX: 7-8)
[2] Che mordendo correvan di quel modo / che il porco quando del porcil si schiude.(Canto XXX: 26-27)
[3] Ed egli a me: “Quell’è l’anima antica / di Mirra scellerata che divenne / al padre fuor del dritto amore amica. (XXX: 37-39)

15-11-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

 


'totdat je lippen er een eind
aan kusten en we zwegen,
onophoudelijk in deze,

want die dag lazen we niet verder.’[1]

Dat je verdwaalde
in zijn poëzie
was geen toeval
was herkenning
zodat je niet meer verder las,
je kaneelvinger
roekeloos op het blad
gehouden,
van Francesca, toen ze kuste
onophoudelijk,

je droomde
haar lachende mond
toen je buiten stond

totdat je dacht
de herfst
is wijd,
het licht tot in haar ogen
omdat het lezen
zo verrassend is
te gedogen
dat het blauw nu hemels is
van oosters saffier nu is
tot aan de aarde,

waar het bos zo dichtbij
de witte zwammen
en de hazelnoten,
de kastanjes uit hun bolster
geschoten
er verrukking was
gelukkig
terecht te zijn gekomen
waar je hoorde
te zijn.

In de naakte bomen,
de adem van de wind,

je gedicht.

14-11-2014, 04:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Je schrijft maar, Dante, je wikt en weegt je woorden en alles komt uit precies zoals je het wilde, een woordenschat die hier en daar licht geforceerd overkomt, maar, perfect van ritme en rijm. De beelden die je oproept dringen niet onmiddellijk door als ik me houd aan de Italiaanse versie, die eerst louter klank wordt, die gezang wordt en de naam canto is perfect gekozen. Maar eens gelezen en omgezet in een andere taal primeert het beeld en gaat het gezang verloren in het geweeklaag van de verdoemden, van wie ik nog steeds niet weet hoe ze er uitzien als ze als dode levenden op handen en voeten over de weg kruipen.

Wat vermag een vertaling in het Nederlands, of in om het even welke andere taal, en zeker wat vermag de vertaling van André Pézard in het Frans dat van de eeuw van Dante kan zijn, helpt me weinig om niet te zeggen helemaal niets. Vertalen is begrijpen, maar de verzen van Dante zijn gezangen die geen enkele andere taal kan weergeven.
T.S. Eliot, Borges en trouwens ook van Dooren, hebben het bij het rechte eind, enkel de Dante in het Italiaans is de echte, de enige die kan gelezen worden zoals Dante het wou dat zijn verzen gelezen werden.
Of hij zich indenken kon dat ze zevenhonderd jaar erna nog zouden gangbaar zijn geloof ik niet, ik denk eerder dat hij vermoedde dat ondertussen het Laatste Oordeel al zou plaats hebben gehad. In elk geval, wij gaan verder.
.

Stap na stap gingen we zwijgend verder, kijkend en luisterend naar de zieken die zich niet oprichten konden.[1]

En als ik lees, wat behoud ik van wat ik las. Zo van een alchemist uit Arezzo die stierf op de brandstapel, zoals zovele anderen wellicht, als hij gelaten zegt:

Maar hier, Minos die niet falen kan, als alchimist op aarde, bevind ik me in de laatste van de tien grachten.[2]

Ze ontmoeten er Niccoló die, in de tuin waar dit soort zaad gedijt, (zijnde ergens in Siena), de eerste was om de rijkdom van de kruidnagel (il garofano) te ontdekken. Ook de schaduw van Capocchio ontmoeten ze,

die met alchimie metalen vervalste en als ik je goed herken (zegt Capocchio) moet je je herinneren hoe goed ik een nabootser was van de natuur.[3]

13-11-2014, 05:47 geschreven door Ugo d'Oorde  

Maar de pijn als ik neerzit, ankert zich in mijn vochtige woorden, in mij, Ugo, en in alle andere namen die ik me geven wou. Een leven zonder hoogtepunten, waar situeer ik me?
Het Vlaamse land, de luchten, de bossen waar ik ontstond. Verdwaald vandaag in een oude woning als een schelp over al wat ik was, wat ik ben en nog zijn zal. Een leven typisch voor het milieu waarin ik ben opgegroeid, zonder merkbare hoogtepunten, en nu op ouderdom gekomen, mijn vlucht in Dante, in de oneindigheid van de geest, in Borges en Cervantes, Sophocles en Vergilius, Pasternak en Eliot, Brahms en Bach en Mahler, en Mahler, en Shostakovitch en Klimt en Van Gogh, en Memlinc en zijn Sibylla Sambetha.
Hun geest waarin mijn kleinburgerlijkheid zich oplost, openspat lijk vuurwerk, oneindig rijk, opstijgend, wervelend door elkaar lijk een wolk spreeuwen in de herfst, lijk een wolk spreeuwen over de wijngaarden van de Rhonevallei die hun vijand, de sperwer, omcirkelen, opjagen, verdwazen. De sperwer die ik ben, ingesloten door mijn herinneringen aan hen, zodat er geen opening is naar wat ik zou kunnen zijn, zou kunnen worden, alles herkomstig uit allen die me omsingeld hebben en houden met de wondere vruchten van hun geest.
Zo schrijf ik nu tot mezelf, luisterend naar Scarlatti’s Stabbat Mater : wat is dat kleinburgerlijke van jou als je een wereld meent te bezitten waarin je je wentelen kunt?

Of welke binding denk je wel te hebben, als je zo-even een ogenblik dacht aan de boom, waar je, tijdens het joggen, stopte elke zondagmorgen. Die je ‘mijn boom’ noemde, de tamme kastanjelaar die buiten de lijn van de eiken langs de weg, was opgegroeid, wellicht een kastanje die opgeschoten was en niemand had opgemerkt zodat hij voluit zijn lucht kon innemen, lijk het Stabat Mater zijn plaats in de wereld heeft ingenomen en nu, terwijl je schrijft, je aandacht is ingegroeid.
Het was de boom waar je je blote hand legde op de ruwe schors en enkele woorden sprak tot hem: ‘kracht van een boom, ik ben er nog en ik groet je’.
Gek was het niet. Je verwachtte niet dat hij je een teken zou geven als antwoord. Hoewel je niet wist of je hand werd gevoeld op de een of andere wijze, zeker was het dat je de enige was die hem groette op deze wijze. Zou Dante dit gedaan hebben, ik denk het niet, wel zou Chateaubriand het gedaan hebben.

Ik schrijf in de geur van de nog smeulende de haard. Ik denk dat Dante een vreemd iemand is, dat hij de zondaars, de meest afgrijselijke straffen oplegt en terzelfder tijd zegt dat hij er medelijden mee heeft, al heeft hij zich door Vergilius, zijnde hijzelf, laten berispen omdat hij medelijden toont met de straf opgelegd door de Allerhoogste die ook Dante is. Wat een vreemd gebeuren dit is.
Wat ben ik begonnen, waarom al dit werk, dit schrijven en dit herschrijven, dit herlezen en verbeteren keer op keer en als alles af is, zo denk ik, nog eens opnieuw herbeginnen.
Een pogen dat niemand lezen zal, dan toch niet zoals ik het geschreven heb, met kracht en inzet, met verbeelding. Een verbeelding die misschien, niet ver genoeg gaat, zodat niemand ooit voelen zal wat ik voelde toen ik het schreef.
En blik ik terug naar mijn begin van jaren her, wat is het nut ervan, nu de twijfel me overvalt?

12-11-2014, 02:53 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik heb Dante gelaten in het diepste van de Hel en ben naar het graf van mijn ouders gereden. Heb de wagen geplaatst voor de kerk en ben over het grint, in de stilte van de heldere novembermorgen, tussen de graven bezaaid met potten chrysanten door, tot aan het graf gegaan waar op 1 november of er voor, mijn broer was langs gekomen zoals ik kon zien.
Ik dacht of ik nu bidden moest, maar er was geen gebed in mij enkel een groet voor moeder en voor vader, en de gedachte die ik altijd meedraag als ik over een kerkhof loop.
Daarna, ben ik, zoals altijd, verder gereden, het lege dorp uit de velden in, langs de weiden met de laatste koeien en de zwaar gevleugelde kraaien wiegend in de wind - lijk de kraaien op Van Gogh’s schilderij - langs de uitgebloeide rozenvelden met in mijn hart een soort droefheid die ik in lang niet meer had gekend.
Ik ben gestopt bij de zitbank, die daar sedert mensenheugnis is neergezet en ben de dreef naar het Eedgoed – een oude verlaten hoeve, omgeven door een ringgracht met brug en inrijpoort – ingewandeld.
Ik dacht mijn broer bij mij. Ik dacht, je waart hier altijd bij mij, dus neem ik je mee om me te herinneren want het is de plaats van onze jeugd, de plaats waar we ons goed voelden, omdat het de woning was waarvan we beiden droomden..

Heel wat jaren terug, toen de eigenaars overleden waren en de hoeve verlaten stond, zijn we op een zondagnamiddag doorgedrongen tot op de binnenkoer om er geconfronteerd te worden met een woning in verval, een deur op een kier en een gebroken raam, zodat we zonder moeite de woonkamer konden betreden, waar de grootste wanorde was, een wankele tafel en enkele stoelen nog, met dagbladen op de grond en scherven van potten en glazen, en vooral, een grote zwartgeblakerde open haard. Ontgoocheling die toen ons deel was.
Later werd de hoeve verbouwd en ingesloten, niet alleen door de brede grachten er omheen, maar ook door een met klimop begroeide afsluiting die elk zicht op wat er achter de afsluiting en het aansluitende bos gebeurde, verborgen hield.

Ik keerde terug van waar ik kwam. Hier en daar verrast door kleine perken inktzwammen onder de bomen. Een vriend – hij zal me niet lezen - is er verzot op, tenminste zo ze heel vers zijn, maar ik pluk ze niet. En er hangt overal de geur van bladeren die verkleuren en nu uitzonderlijk lang wachten om te vallen.Ik zit neer op de bank.
Even maar droomde ik, even maar rook ik, in een ademtocht, de aarde en de paddenstoelen, de zwammen en de mossen; rook ik de geur van de oneindigheid.
Zag ik hoe intens en verrassend het licht zich open spreidde, tussen de bomen, zag ik hoe de luchten opentrokken en de wolken zich openden in dolce color d’oriental zaffiro en ik, in mijn stilte, verdwaasd in mijn hunker om het voorbije.
De vreemdste gedachten bezoeken me: het beeld van Sirius dat me is bij gebleven, de luchten, het land, de bomen alles maakt me teer en overgevoelig, vullen me met een oneindig niet te stuiten heimwee naar het voorbije. Wie of wat helpt me om deze teruggang naar vroeger, dit binnendringen in die wollen schaduw van wat was, weg te snijden?

Mijn God, verlos me van de pijn van de dingen die voorbij zijn.

11-11-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

En toch ga ik verder.

Dante staat met Vergilius op de boogbrug, kijkend in de tiende gracht onder hem die hij, ondanks de duisternis die er heersen moet, voldoende kan onderscheiden. Hij aanhoort de jammerklachten die opstijgen uit de diepte en eens te meer is hij zo door medelijden bewogen, dat hij beide oren met de handen afsluit.
En opnieuw wordt hij door Vergilius tot de orde geroepen:

Waarom blijf je naar beneden kijken, naar die droevige, gemutileerde schaduwen? [1]

En zelfde vraag die telkens opduikt bij mij: hoe beeldt Dante zich deze schaduwen in en hoe kunnen deze gemutileerd zijn als er geen lichaam aan te pas komt, een lichaam dat er voor de theoloog die Dante wenst te zijn, pas zal aanwezig zijn na het Laatste Oordeel. Schijnbaar heeft hij hier geen zorgen mee en doet hij maar alsof niemand hier iets kan op te merken hebben.

‘Je hebt er niet zo lang staan naar kijken in die andere grachten, denk je misschien deze verdoemden te kunnen tellen’, zegt Vergilius, ‘want tweeëntwintig mijlen lang is deze vallei en er valt nog heel wat te zien, en de maan bevindt zich al onder onze voeten’.

Dante verrast ons telkens met dergelijke bemerkingen. Hij zit diep in de aarde en op basis van de tijd die verstreken is schijnt hij te weten dat de maan onder hem staat, wat zeggen wil dat ze aan de andere kant van de aarde staan, op de meridiaan waarop Jeruzalem gelegen is.
Dante meent hier zelfs een familielid van hem te hebben opgemerkt, maar deze verdwijnt vooraleer hij met hem heeft kunnen spreken.
Nu zegt hij dat eruit die gracht een stank naar boven drijft als die van halfvergane lijken en hij verwijst naar het aantal zieken dat zich tussen juli en september bevond in de hospitalen van Valdichiana in Sardinië, (streken die bekend stonden voor hun moerassen en malaria) om ons duidelijk te maken, dat indien deze zieken zich in één gracht zouden bevinden dan zou de omvang van hun lijden overeenkomen met het lijden van de verdoemden die hij beneden liggen zag.
Hij overtreft terug elke verbeelding als hij voor het eerst de bodem van de gracht kan onderscheiden:

En mijn zicht werd levendiger en daar op de bodem waar de onfeilbare rechtvaardigheid, de minister van de hoge Heer, de vervalsers straft die hier werden geregistreerd.[2]

En erbij opmerkt dat hij gelooft dat wat er te zien was op het eiland Aegina - en hij grijpt eens te meer naar Ovidius - waar de godin Juno wraak nam, door de ganse bevolking, met uitzondering van koning Aeacus, uit te roeien met een pestepidemie. En deze Aeacus achteraf erin slaagde, van Jupiter te bekomen dat, toen de lucht er zodanig bedorven was dat mensen en dieren tot de nietigste aardworm toe, er dood neervielen en, zoals elke dichter ons verzekert, de mens daar uit het zaad van de mieren heropstond.
Dat wat er daar toen te zien was, niet zo droevig was als wat hij hier in deze donkere gracht onderscheidde: de zielen die er wegkwijnden op hopen. Ze lagen op elkanders buik of rug en anderen waren er die op handen en voeten over de paden kropen.

[1] Perché la vista tua pur si soffolge / laggiù tra l’ombre triste smozzicate? (XXIX: 5-6)
[2] ed allor fu la mia vista più viva, / giù vèr lo fondo, la ‘ve la ministra / dell’alto Sire infallibil giustizia / punisce i falsador, che qui registra. (canto XXIX:54-57)

10-11-2014, 00:44 geschreven door Ugo d'Oorde  

Vóór de dageraad, in het staalblauwe van de luchten, het sterrenbeeld van Orion en meer naar het oosten toe, in de verlenging van de gordel van Orion, Sirius, de Hondsster, de helderste ster aan onze winterhemel.
Ik had, wat ik nu breng, vroeger al kunnen schrijven, maar ik herinner me dat ik toen gewacht heb dit te vermelden, omdat ik dacht aan de raad die ik eens hoorde van Hemingway, om elke dag wat over te houden waarmede je, de volgende dag beginnen kunt.
Wat ik heb gedaan. Ik heb zelfs een week gewacht om vandaag te schrijven dat Sirius, de Sothis ster is van de Egyptenaren, de ster waarmede de Egyptische farao-chronologie innig is verbonden, en wel de dag van de heliakische opkomst van Sirius[1], zijnde de dag dat zon en Sirius gelijktijdig verschijnen aan de horizont.
Dit gebeuren dat in het westen de zogenaamde ‘Hondsdagen’ inleidt, betekende als dit voorkwam op één wel bepaalde dag, voor de Egyptische tijdsrekening en geschiedenis, het begin van een Sothisch periode.
Over die wel bepaalde dag schrijft Immanuel Velikovsky - een schrijver die me geleerd heeft de Bijbel anders te gaan lezen, maar die ik de laatste jaren terzijde heb gelaten - in zijn ‘Peoples of the Sea’[2]:

‘As explained by Censorinus, ‘the great year’ begins with the year when the heliacal (morning) rising of Sirius is on the first of the month Thot… Sirius rises heliacally each summer, but on the first of Thot, each 1460 years’.

Censorinus, een Romeinse schrijver van de IIde eeuw AD, schreef in zijn ‘De dei natali’ dat een nieuwe Sothic period was begonnen in 238 van onze tijdsrekening en dat de vorige periode begonnen was in 1322 voor Chr.
En het is dit jaartal - -1322 - dat genomen werd om de Egyptische chronologische opvolging van dynastieën en farao’s, te bepalen, waarbij men zich, in de XXste eeuw, bediende van de lijst van dynastieën en farao’s opgesteld door Manetho, een Egyptische priester en historicus die in het Grieks schreef en leefde in de IIIde eeuw voor Chr.

Of de aldus vastgelegde chronologie, die we allen kennen, de juiste is valt sterk te betwijfelen. Velikovsky, in elk geval, verwerpt deze uitdrukkelijk. Hij spreekt zelfs van een gap van vijf eeuwen. Wat als gevolg heeft dat hij, én Hathsepsut ziet als de Queen of Sheba die Salomon gaat bezoeken in het Land van Punt, de belangrijkste gebeurtenis in haar regeren, dat ze beitelen laat in de muren van haar tempel, én Tutmoses IV als de farao die in de Xde eeuw voor Chr., de tempel van Salomon plunderde en de buit beitelen laat in de muren van zijn tempel.

Ik schrijf er wel ooit iets over, later, ‘in de komende lente’.

[1] Sterrengids, Uitgeverij Stichting De Koepel, Utrecht (www.dekoepel.nl/sterrengids). Ik citeer uit de Sterrengids van 2011 – in de volgende gidsen werd dit niet meer opgenomen - ‘Met deze gebeurtenis die rond het begin van onze jaartelling en op lagere breedtegraden meestal op 19 juli plaatsvond, beginnen de zogenaamde Hondsdagen. Dit is een periode van weerextremen die volgens het volksgeloof wel 40 dagen konden aanhouden. Ten gevolge van precessie en onze meer noordelijke ligging vindt deze gebeurtenis hier ruim een maand later plaats.’
[2] Immanuel Velikovsky: 'Peoples of the Sea', Sidgwick & Jackson ltd, London, 1977. Pag.218.

09-11-2014, 03:56 geschreven door Ugo d'Oorde