Je ontloopt een dag als deze niet, zelfs niet als je ontwaakt op een onmogelijk uur en je voelt dat je schrijven wilt over allen die gingen – nimmer was groter de weerstand in jou het niet te doen – en je duikt in de graven om je heen, de vele graven, zoals van de beelden die je de laatste dagen kreeg opgediend van de soldatengraven in de Westhoek, waar je ooit woonde, Ieper, Poelkapelle, Langemark en vele andere.

Je ontloopt ze niet, de graven die in jou zijn geprent, de graven die er nog zijn of die verdwenen zijn , als van zij waarvan de as werd toevertrouwd aan de aarde, terwijl, wat ze allen gemeen hebben, dat hun geest is opgestegen, lijk een jong eend – zoals het gezegd werd van de farao – van uit de lotusvelden naar Orion toe, een plaats die je ook vervoegen zult, eens, maar met de allergrootste zekerheid, hopelijk gelouterd en gezegend.

Je ontloopt ze niet. Je blik is vandaag gefocust op hen, je kunt ze noemen, maar je noemt ze niet, ze staan in blok - zoals op een foto op facebook, van de klas van 1984 van Sint-Bavo, Gent - gefotografeerd in jou: ouders, vrouw, broer, grootouders die je kende en niet kende, vrienden en kennissen, collega’s, ook van hen waarvan je niet weet of ze er nog zijn. Je dag is er mee gevuld, is hen te groeten, te omhelzen, te gedenken zoals ze waren of zoals ze niet waren.

Je ontloopt ze niet. Laat je dag zijn wat hij altijd was maar houdt, stevig, innig, hun beeld gebeeldhouwd met hun lach en hun afscheid, met het vele gebeuren dat van hen was en van jou, met de vele flarden van woorden die nog hangen bleven, lijk bladeren in de bomen en nu vallen blijven in je bloed terwijl je je scheren zult, met het gelaat in de spiegel, het licht zult zien, de herfst zult voelen, de wereld zult binnen gaan, maar niet zoals elke andere dag - alhoewel zij er altijd waren en altijd zullen zijn - maar met meer dan dit ‘dasein’, je ademt hen, hun namen staan duidelijk geëtst in jou en wat van jou is, je begroet hen in de vele tekeningen die je maakte, in de vele woorden die je schreef en die je nog zult schrijven en ook niet zult schrijven vandaag.

Neen, je ontloopt deze dag niet, je hebt hem omarmd. Je hebt hem schrijvend losgewrikt, er een tuil van gemaakt van mauve chrysanten, te groot om te dragen, te groot om in te beelden, maar bedauwd met woorden en met de totaliteit van wat je bent en die je nu uitgedragen hebt.

Uitgedragen uit je hart dat vlugger kloppen gaat, moe aanvoelt, omdat je er te vroeg in de morgen, na te weinig slaap, te veel hebt van geëist en, eens je terug zult neerliggen onder de lakens, in gedachten verder zult schrijven aan wat nimmer geprint zal worden.

En toen je de gordijnen wegschoof: in het pure blauw van de nacht, in het zuiden, loepzuiver, het sterrenbeeld van Orion. Een teken?

01-11-2014, 04:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het was op 15 mei 2010, dat ik met mijn dagelijkse ‘Geschriften’ begonnen ben. Sedertdien heb ik ettelijke pagina’s geschreven en in kosmische golven, komende van waar of van wie, omgezet, de wereld ingestuurd.
Maar, het had ook gekund dat er niets onder die vorm verspreid zou geworden zijn, ware er op een dag ‘El Cuadro’ van Jose Saramago niet geweest. Ik zou wel verder geschreven hebben in mijn dagboek van de Economist in mijn, steeds meer, hakkelend geschrift, maar de betekenis ervan zou niet dezelfde zijn geweest en zeker niet de inspanning die het me nu vergt.
Achteraf gezien, is het bijhouden van mijn dagelijkse Geschriften, een vreemd gelukkig iets. De dagen die voorbij zijn liggen er in opgetekend lijk parels van diverse kleur, vorm en grootte, geslepen door de omstandigheden van de dag en de nacht, en tot een snoer bij elkaar gebracht.
Er is noch begin noch einde aan het snoer. Het vangt aan ergens ver, heel ver in de tijd en het loopt door in de tijd, want het eindigt slechts met de dood van de schrijver, of het stilvallen van zijn inspiratie, maar dan nog zal het snoer blijven natrillen.
Eens ermee begonnen is het een voortdurend uitkijken naar een klein of groot gebeuren dat een vonk doet ontstaan die uitmondt in een pagina tekst, uigeschreven op mijn PC.

En, als ik hiervoor liefst het woord ‘cuaderno’ gebruik, dan is het, in een zekere zin, in navolging van José Saramago. Niemand zou me dit kwalijk nemen, omdat ik zonder zijn voorbeeld er wellicht niet zou aan gedacht hebben dit levensavontuur aan te gaan. Hij deed het onder de vorm van een blog. Maar hij was een Nobelprijs-winnaar. Ik doe het heel bescheiden, geborgen en in stilte.
Ik had het Spaanse ‘ el cuaderno’ – oorspronkelijke titel is het Portugese ‘ o caderno’ - kunnen vertalen door ‘Het Schrift’, zoals in het Frans waar het kon vertaald worden door ‘Le Cahier’. Maar waar cuaderno – ik las zijn boek in Spaanse vertaling - een woord is met kleur en draagkracht, (le cahier kan ook nog), is ‘het schrift’ te armtierig als titel voor een boek.
Trouwens de vertaler in het Nederlands, voelde dit ook aan, want hij kwam uit op, ‘De andere Kant’, zijnde de vertaling van ‘el otro lado’, de woorden waarmee Saramago een van zijn dagen begint waarin hij zich afvraagt hoe de dingen eruit zien als hij er niet naar kijkt.

Wat ik me trouwens ook al heb afgevraagd en blijf doen.

31-10-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik resumeer zo veel mogelijk zijn Canto  XXVII,  het is eind-oktober, het licht is inniger geworden, de bomen stiller, de herfst die zich al veelvuldig heeft aangemeld, hangt in mij, weemoed is mijn deel.
Hoe vlug het allemaal gaat, de dagen schuiven in elkaar zoals de Canti. En elke dag zijn er de woorden die Dante zijn en mijn woorden er in vervlochten; is er de impressie die deze woorden nalaten – eens te meer denk ik aan Proust – is er de sfeer  die ik opsnuif alsof het een parfum zou zijn, een soort van pikante en bedwelmende after-shave uit een flesje met vreemde vorm en kleur.

Ik ben nog steeds met Dante en Vergilius in de achtste gracht, van de achtste cirkel. We hebben afscheid genomen van de dubbelvlam die Ulysses en Diomedes borg en tot rust schijnt gekomen te zijn. Nu wordt de aandacht van Dante en zijn gids gevestigd op een vreemd geluid dat uit het punt van een andere vlam ontsnapt.
Dit geluid biedt Dante de gelegenheid de geschiedenis te verhalen van de koperen stier van Phalaris, tiran van Agrigentum ( Sicilië) van Ovidius, deze was zo geconcipieerd dat, eens de stier werd verhit, de kreten van de er in opgesloten gevangenen, lijk een geloei naar buiten kwamen, om ons in zijn verzen hier, duidelijk te maken hoe die kreten daar klonken.

En een stem heeft gehoord dat ze van Lombardije kwamen - Vergilius zal ook een van die grote Lombarden zijn geweest die Elio Vittorini hoorde spreken in de trein toen hij zijn reis ondernam naar zijn moeder in Sicilië[1] - en vraagt hen even stil te staan omdat ze hem er een groot plezier zouden mee doen hem te zeggen of er nu oorlog heerst of vrede in Romagna, want ik, zegt hij, ben afkomstig uit de bergen waar de Tiber ontspringt. Hierop geeft Dante uitleg over de toestand in Ravenna, in Forlὶ, in Verruchio en in andere steden. Maar dan wil hij weten wie zich verbergt in de vlam.

En na een kleine flakkering, begint het punt van de vlam heen en weer te bewegen en maken we kennis met Guido da Montefeltro die de geschiedenis uit de doeken doet over het Italië rond 1300, die eerst krijgsman was en later toen hij voelde dat zijn tijd gekomen was om de zeilen te strijken en na zijn zonden te hebben opgebiecht, in het klooster trad.
Maar noch de biecht noch de pij van minderbroeder zou hem helpen want toen de paus zijn raad inriep om zich van de stad Palestrina te ontdoen, kwam hij voor een dilemna te staan:

Zijn ernstige argumenten toen, deden me inzien dat zwijgen ongunstiger was dan spreken en ik zegde hem: Vader, gezien je me bevrijdt van de zonde die ik nu bega weet dat je, vanuit je hoge zetel, zult zegevieren als je veel belooft en weinig inlost.

Deze woorden zijn slecht uitgevallen voor Guido, want na zijn dood kwam Franciscus zijn ziel halen, maar een van die zwarte cherubijnen zegde tegen Franciscus:

Doe me geen onrecht aan, neem hem niet mee, hij hoort thuis bij mijn slaven omdat hij bedrieglijke raadgevingen heeft gedaan.
En hij overtuigt Franciscus op een meer dan logische wijze:
Want geen vergeving kan gegeven worden aan iemand die geen berouw kent en berouw hebben en terzelfder tijd het niet willen kan niet, de tegenstrijdigheid hiervan laat dit niet toe.[2]

Zo, ondanks de aanwezigheid van Franciscus werd onze Guido bij de haren vastgegrepen en tot bij Minos gesleept die zijn staart acht maal om zijn lijf wentelde en hem zegde dat hij thuishoorde bij degenen die in het vuur opgesloten worden.

Daarom ben ik waar je me ziet, ben ik verloren en zo gekleed in mijn treurnis.[3]

En luid klagend verlaat hen de vlam, haar scherpe punt heen en weer bewegend.

[1] Elio Vittorini : ‘Conversazione in Sicilia’.
[2] Ch’assolver non si puó chi non si pente:/ né pentére e volere insieme puossi, / per la contradizion che nol consente. (canto XXVII:118-120).
[3] Perch’io là dove vedi son perduto/ e sὶ vestito andando mi rancuro. (canto XXVII: 128-129)

30-10-2014, 00:23 geschreven door Ugo d'Oorde  

Er is echter een gedachte die ik kwijt wil. Het is duidelijk, in je canto XXV heb je Ovidius en Lucanus ruim overtroffen. Ware het een wedstrijd geweest om de meest ongelooflijke metamorphosen te beschrijven dan ware je zeker als overwinnaar uit de strijd gekomen en met jou de goddelijke rechtvaardigheid waar je het immer over hebt. Maar met je canto over Ulysses, Dante heb je jezelf overtroffen en dat is heel wat meer verdienste.
Want in deze verzen, hangt de echo van het bevreemdende. Ulysses en zijn gezellen die door de straat van Gibraltar zijn gevaren, ‘deze enge passage waar Hercules zijn twee bakens plaatste opdat geen enkele sterveling deze voorbij zou varen’; en daarna, weet je te vertellen, hebben ze er nog vijf maanden over gedaan alvorens land in het zicht te krijgen.
Borges knoopt hier een ander verhaal aan vast:

Er wordt gezegd dat Dante de beroemde reizigers is voorafgegaan die eeuwen na hem de kusten van Amerika en India zouden ontdekken. Eeuwen vóór het schrijven van de Commedia bestond dit type mens reeds. Erik de Rode ontdekte Groenland in 985 en in het begin van de elfde eeuw ontscheepte zijn zoon Leif in Canada. Dante kon dit niet geweten hebben. De Skandinaaf heeft een neiging te zwijgen, te zijn alsof het een droom betrof [1].

Mijn gekeerd zijn naar Ulysses en zijn laatste reis, is heel groot en nogmaals het stoort me dat Dante hem opgesloten heeft in het diepste van de Hel. Maar schrijft Jacques Madaule.

s’il est en Enfer, ce n’est pas pour avoir entrepris ce ‘vol fou’, mais seulement parce qu’il a donné aux Grecs le conseil perfide qui devait leur permettre de pénétrer dans l’imprenable Ilion.

En nu we hem opgeroepen hebben, nu een wereld tot leven is gekomen moeten we verder gaan. Ja, waarom nog meer Ulysses.
Over de reis van Ulysses schrijft Dorothy L. Sayers, en we zijn het volledig eens met haar:

‘The voyage of Ulysses, perhaps the most beautiful thing in the Inferno, derives from no classical source, and appears to be Dante’s own invention. It may have been suggested to him by the Celtic voyages of Maelduin and St Brendan… The voyagers had crossed the equator and made so much leeway south that the Southern Celestial Pole stood high in the heavens…’

En ik, wat heb ik er nog aan toe te voegen: het witte zeil op de horizont zoals het was en blijven zal, de eeuwige Ulysses in de mens en Dante die ons levend houdt:

Hoe kunnen we je begrijpen, Dante
als je, in je Commedia naast ons gezeten
in secrete verzen tot ons gaat spreken.
Waarom ter helle neergedaald,
Aeneas achterna, alsof je woord een initiatie
borg en zoals Vergilius, zijn handen
op je handen voor je ogen hield,
ook wij geblinddoekt moeten worden
om te weten hoe het oude leven afgelegd
en herop te staan, herboren in het Licht.

Zodat het woord dat druipt
van poëzie, ons nog vervolgen blijft
nadat de aarde zevenhonderd maal
haar baan omheen de zon
heeft afgelegd, wat jij verkeerd zag toen,
en niet de zon omheen de aarde draaide
en Hij, niet neerkijkend op je daden,
op je woorden, evenmin op die van ons.

Maar naast ons gezeten, we danken je
en ook Vergilius en zovelen
die ons gezelschap houden, vooral dan
hier, waar jij Ulysses voorbij liet varen
de afdruk van zijn zeil nog zichtbaar
op de horizont.
 
En allen, broeders in de geest,
die schreven, hun handen
zoals van Vergilius over ons gehouden
ons omhuld, dooreengehaald, geschud
en opgezogen met de zuigkracht van de wind
die nimmer ophoudt hier noch elders,
metaforen van de Geest
die het Universum in beweging houdt.

Dit alles schreef ik in mijn dagboek, toen Ulysses en Dante dankzij de witte zeilboot op de horizont, me betoverden met woorden.
Wat heb ik er vandaag aan toe te voegen, niets in min maar heel wat in meer. Alles samen genomen is Ulysses blijven leven in mij, Dante mijn avontuur zijnde, weet ik dat ik zijn verhaal moet nemen voor wat het is, een lang uitgewerkt droombeeld met onbeperkte, ongeremde mogelijkheden, enkel begrensd door de grenzen van Dantes creativiteit inzake beeld en woord.

[1] Se ha dicho que el Ulises de Dante prefigura a los famosos exploradores que arribaban, siglos después, a las costas de America y de la India. Siglos antes de la escritura de la Comedia, ese tipo humano ya se había dado. Erico el Rojo descubrío la isla de Groenlandia hacia el año 985; su hijo Leif, a principios del siglo XI, desembarcó en el Canadá. Dante no pudo saber esas cosas. Lo escandinavo tien de a ser secreto, a ser como si fuera un sueño.(Nueve ensayos dantescos)

29-10-2014, 05:34 geschreven door Ugo d'Oorde  

Bezocht door Jorge Luis Borges, gevoed door wat hij schrijft over de Ulysses die hij ook was, heb ik, zoals ik reeds zegde, canto XXVI gelezen in San Juan, gezeten met mijn voeten in het water, los en open, opgenomen in het grote licht van de kosmos - als de blauwe reiger op enkele passen van mij – en heb ik geschreven over Dante en zijn Ulysses en mij er aan toegevoegd.
Vandaag, de herfst die in mijn leden hangt, in mijn rechterknie - niet in mijn geest – ben ik nagegaan wat ik toen in mijn dagboek geschreven heb, gedacht dat ik deze woorden niet geborgen mocht laten en heb ik deze hier herschreven op deze dag van 27 oktober 2014 die ik het geluk heb te beleven.

Hier gezeten op mijn rots, de zee aan mijn voeten, lees ik met luide stem de woorden van de Ulysses die Dante gedroomd heeft. De wind neemt mijn woorden mee over de bosjes bloeiende struiken, dalen af naar de witte lijn van de golven die aanspoelen en verdwijnen, glijden weg over de glinsterlijn van het licht, gemengd met water, verder de zee over tot het ene witte zeil op de horizont waar ook Ulysses eens moet voorbijgevaren zijn.
Een gevoel van oneindigheid, te weten dat Ulysses me nog ontroeren kan met zijn verhaal, alsof ik zijn stem nog horen kon, alsof ik het was, neergedaald ter helle, (zoals Dante was neergedaald) die er zijn geest ontmoette, brandend in het vuur dat hem omkringt.
Het kan heel goed, dat binnen duizend jaar Dante nog gelezen – hoop ik toch - zal worden en dat er iemand zijn zal die, zoals ik vandaag, een wit zeil zal zien, en denken zal, dromen zal dat het de boot is van Ulysses en zijn gezellen.
Dan denk ik, wat had de mens van toen in meer opdat zijn geschiedenis, zijn verlangens, zijn gevoelens, de eeuwen konden overbruggen. Hoe kan het dat voor Homerus, dat voor Dante, dat voor zovele anderen die me toespreken nog, dat voor hen de eeuwigheid open blijft?
En als ik die schrijvers lees, als ik terugkeer naar hen, keer op keer alsof het gisteren was, en misschien, misschien is het witte zeil op de horizontlijn, dan toch dit van Ulysses en zijn gezellen!

Ik leef, ik droom weg, opgelost. Een lichtheid overvalt me, hier in dit punt van het Universum, in deze gesloten, onovertroffen sfeer van golven en licht, van Dante en Ulysses en mezelf, dit ogenblik hier te beleven.
En Ulysses mengt zich met Dante, mengt zich met de wereld in mij, een wereld die me herinnert aan Penelope en de godin Athena, me herinnert aan Isaïas en Achaz, en dit alles mengt zich met de dood van Van Gogh, met de tuinen van Le Nôtre, (blogs die ik enkele tijd er voor geschreven had) mengt zich met het grote licht van de middag en met het gevoel van oneindigheid dat me telkens overvalt als ik hier aan zee neerzit om te lezen, te schrijven of uit te zien naar de zeilen op de horizont.
Hoe groot is de levende mens, wat heeft zich niet allemaal opgestapeld in zijn geest? Hoe komt het dat hij zo maar gaan kan van het ene naar het andere, alles gescheiden en toch alles met alles vermengd, opgestapeld als in een massagraf van herinneringen waaruit hij terughalen kan wat hij wenst terug te halen?

                                                                                                         *

Vandaag is Dante mijn avontuur. Mijn leven kreeg ineens een spirituele hoogte, een geladenheid die ik niet meer verhoopt had, die me nu wordt aangeboden, die me toelaat weg te dromen uit het dagelijkse, het effene van mijn bestaan. Dromen die aan de kamer hier, aan de haard en de boeken, aan het dichtgegroeide en verwilderde bos, kracht hebben gegeven, een vollere kleur en een totaal andere inhoud, zijnde de wondere diepte die ik nu bereiken kan met creatief te zijn.
In en omheen Dante creatief te zijn, met de riemen die vleugels zijn, de luchten in te zweven, zoals het hoort voor de mens, te bewegen in een totaal andere dimensie naar een nieuwe verbondenheid toe. Zoals de poëet, de grote T.S. Eliot in zijn 'Four Quartets' het voor altijd vorm wist te geven:

Old men ought to be explorers
Here and there does not matter,
We must be still and still moving
Into another intensity
For a further union, a deeper communion

28-10-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

En ik lees zijn verzen canto XXVI, van 46 tot 142:

Noch de tederheid voor een zoon, noch de eerbied voor een oude vader, noch de liefde die ik zweerde en het geluk betekende voor Penelope, konden in mij de vurigheid overwinnen de wereld te ondergaan en de gebreken en de waarden van de mens te kennen.[1]

Alles is van de Ulysses van Dante in deze woorden, de hunker om alles te kennen en alles te begrijpen om te weten wat er is van de mens en van de eeuwigheid. En Ulysses vertelt:

En ik zeilde de hoge open zee op met enkel een vaartuig en een kleine groep gezellen die me nooit hebben verlaten.[2]

Dit is Dante: zijn verlangen de hoge open zee te kiezen, weg te varen uit de wereld, ondanks alles wat hem hier gekluisterd houdt. Geen Hel meer waarover hij schrijven moet, geen angst om wat hem misschien nog te wachten staat, maar los van alles en van allen, de wind gierend in de bolle zeilen, omringd door zijn vrienden, zijn reisgezellen voor het leven, de wereld van het transcendente binnen. En wie zou dit niet?

‘Aan beide kanten zag ik’, vertelt Ulysses, ‘de kustlijn van Spanje en van Marokko en ik zag het eiland van de Sarden en alle andere eilanden die daar door de zee worden omspoeld. Mijn gezellen en ik voelden ons oud en traag, als we de enge doorgang bereikten waar Hercules zijn bakens plaatste met de bedoeling dat niemand daar verder zou varen. Aan mijn rechterhand liet ik Sevilla achter terwijl ik links Ceuta was voorbijgevaren’.

Een waagstuk was het de bakens van Hercules te negeren en de nimmer bezochte horizonten tegemoet te varen. Een waagstuk, de gekende wereld en de gekende sterrenbeelden achter te laten, niet wetende wat hen te wachten stond maar dan toch met hoog gespannen verwachtingen:

‘O, broeders’, sprak ik, ‘die na honderdduizend gevaren in het westen aangekomen bent, negeer niet, in deze korte spanne tijd van leven die ons nog rest, de mogelijkheid om in het zog van de zon de onbewoonde wereld te verkennen.’ [3]

En dan deze prachtige zin van Dante-Ulysses:

‘Kijk naar je herkomst, je bent niet gemaakt om als afgestompten hier te leven maar om waardigheid en kennis na te streven.’ [4]

De heerlijke Dante die ons zegt - en nu ik aan het schrijven ben, aan mij meer dan aan wie ook - de weinige tijd die ons nog rest te gebruiken om grote dingen te doen, om als diep levende mens het positief creatieve in ons te ontdekken en neer te schrijven.
Dit is ook Dante, hij weet hoe de mens zich gedragen moet, het hoofd gericht naar de sterren, naar wat de sterren ons verbergen, de oneindigheid die we aftasten en blijven aftasten met de voelhorens van onze geest. Maar ik stel me de vraag hoeveel er zijn die inzicht willen hebben in de geheimnis der dingen; hoeveel er zijn die zoals Dante-Ulysses zoeken een beeld te krijgen van Wie of Wat het is, die zon en sterren bewegen doet?

‘En na onze voorsteven ‘s morgens te hebben gekeerd maakten we van onze riemen vleugels voor de roekeloze vlucht waarbij we koers hielden naar links’.[5]

Wie is het die spreekt, die schrijft, niemand minder dan de verbeelding van Dante die van zijn riemen vleugels maakt om zijn roekeloze tocht in het totaal onbekende verder te zetten.
André Pézard is de mening toegedaan dat Dante hierbij zou geïnspireerd geweest zijn door de gebroeders Vivaldi, qui en 1291 étaient partis à la découverte de la mer Atlantique, et ne revinrent jamais.
Het kan, mijn waarde Pézard die een leven heeft gewijd aan het werk van Dante, maar voor Ulysses en zijn gezellen, eens voorbij de bakens van Hercules, wordt het onmogelijke mogelijk, en reist Dante niet mee met Ulysses, hij volgt hem in gedachten. Hij ziet de sterren van het andere halfrond en weet dat ze na ongeveer vijf volle manen zijn berg zullen bereiken:

We zagen reeds de sterren van het andere halfrond terwijl deze van ons zo laag stonden dat ze niet meer boven de vloer van de oceaan uitkwamen. Vijfmaal aangestoken en evenveel malen uitgedoofd was het licht onder de maan sinds we deze koers hadden genomen toen er een berg opdook bruin in de verte en zo hoog zoals ik er nog nooit een had gezien.

We waren dol gelukkig, maar dit sloeg om in geklaag toen we zagen hoe uit dit onbekende land een storm opstak die de voorsteven trof. Driemaal keerde de storm ons om, het water met alle golven eromheen, toen werden we opgetild door de wil van hierboven en een vierde maal gegrepen, werden we omhoog geheven bij de achtersteven en omlaag doken we met de voorsteven.[6]

Dan sloot de zee zich over ons.[7]

Dan, opgetild door de wil van hierboven, sloot de zee zich over Ulysses en over zijn droom omdat hij de ontdekker wou zijn van nieuwe werelden en nieuwe ideeën, omdat hij weg wou, alles achterlatend, weg uit de engheid van een bestaan zonder diepte.

[1] né dolcezza di figlio, né la pièta / del vecchio padre, né il debito amore / lo qual dovea Penelope far lieta, / vincer potèr dentro da me l’ardore / ch’ i’ ebbi a divenir del mondo esperto / e delli vizi umani e del valore: (canto XXVI: 94-99).
[2] ma misi me per l’alto mare aperto, / sol con un legno e con quella compagna picciola dalla qual non fui diserto (XXVI:100-102).
[3] O, frati,- dissi, - che per centomilia / perigli siete giunti all’occidente; / a questa tanto picciola vigilia:/ de’ nostri sensi ch’è del rimanente, / non vogliate negar l’esperienza, / diretro al sol, del mondio sanza gente. (XXVI: 112-117).
[4] Considerate la vostra semenza : / fatti non foste a viver come bruti, / ma per seguir virtute e conoscenza. (XXVI: 118-120).
[5] E, volta nostras poppa nel mattino / de’ remi facemmo ali al folle volo, / sempre acquistando dal lato mancino. (canto XXVI: 124-126).
[6] Noi ci allegrammo, e tosto tornὸ in pianto;/ che della nuova terra un turbo nacque / e percosse del legno il primo canto. / Tre volte il fe’ girar con tutte l’acque; / alla quarta levar la poppa in suso,/ e la prora ire in giù, com’altrui piacque.(canto XXVI:136-141).
[7]. Infin che il mar fu sopra noi richiuso (canto XXVI: 142)

27-10-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

(In de achtste gracht van de achtste cirkel)

Verheug je Fiorenza, groot ben je, je vleugels overspannen zee en aarde, tot in de hel is je naam verspreid.[1]

Aldus begint canto XXVI: Verheug je, Fiorenza - ten tijde van Dante voor Firenze - want in de hel trof ik vijf van je misdadigers aan die zo te verachten zijn dat ik me schaamde over hen, en jijzelf, je gaat er niet op vooruit. Maar als het zo is, dat wat men naar de morgen toe droomt, de waarheid wordt, dan zal je eerlang ondervinden wat Prato en andere steden je nu toewensen.
Hoe leefde je, Dante, hoe vormden zich de gedachten in jou en hoe en wanneer zette je deze om in verzen? Je sloot je slangen-canto af je dacht al aan je volgende canto die je wijden zou aan Ulysses na een verwensing van Firenze.
Maar verder wandelend, moeizaam vorderend over de stukken rots, de voet ging niet vooruit zonder de hand, had je spijt over je woorden:

Toen kende ik pijn en nog is er de pijn als ik terugdenk aan wat ik daar zag, en meer dan ooit houd ik mij in de hand opdat mijn geest niet gaan zou waar hij niet door de deugd wordt geleid en ik hierdoor niet het goede zou misbruiken dat ik verkregen heb door een zo goed gesternte of een nog betere zaak.[2]

En dan, terwijl hij, zijn woorden zoekend, uitkijkt over de vallei, de beschrijving van Dante:

Wanneer zij die de wereld verlicht ons haar gelaat verborgen houdt, dan ziet de dorpeling, gezeten op de heuvel, uitkijkend over de vallei waar hij misschien oogst en ploegt, evenveel vuurvliegjes als ik er vlammen zag schitteren toen ik aangekomen was in het dal van de achtste gracht.

Hij denkt aan Elisa die Elia[3], zag opstijgen in een strijdwagen van vuur met paarden van vuur, en de wagen volgend met de ogen, alles zo snel zag verdwijnen dat hij nog enkel de vlam kon zien die lijk een kleine wolk de hemel inschoof.
Zo bewogen zich voor hem al die vlammen bij het betreden van de gracht. Gespannen stond Dante te kijken van op de rotsen van de brug waar hij overheen moest, zo gespannen dat hij in de diepte zou gevallen zijn had hij de rots als steun niet vastgegrepen.

En de gids die me zo aandachtig zag, zegde: “binnen de vlammen zijn de zielen, omsloten door het vuur dat hen verbrandt.” [4]

‘Meester, antwoordde Dante, nu ik het je hoor zeggen heb ik meer zekerheid, maar ik dacht wel dat het zo was. Maar zeg me wie bevindt er zich in die vlam die gespleten is, het lijkt wel alsof ze komt van de brandstapel waarop Eteocles met zijn broeder werden verbrand’.

Dante verwijst hier naar Pharsalla van Lucanus waarin deze wist te vertellen dat toen de twee lijken van Eteocles en zijn broeder Polinesis verbrand werden, het vuur zich in twee vlammen verdeelde en dat hun vete nog tot na hun dood als een tweespalt in de hel bleef branden.
Maar hij hoort van Vergilius dat hij zich vergist en dat de gespleten vlam deze is van Ulysses en Diomedes die samen hun straf ondergaan omdat ze ook samen hebben gezondigd met de list van het houten paard, waaruit, zegt Vergilius, het geslacht van de Romeinen is ontstaan.

*

Ik ga nu ver terug in de tijd want de passage die nu volgt las ik voor het eerst, gezeten op de kusten van Cabo de las Huertas in San Juan, Alicante. En dit, na Borges’ ‘Ensayos dantescos’ te hebben ontdekt en gelezen, en ik beken het eerlijk, ik was ontroerd door Dantes verhaal over de laatste tocht van Ulysses waarin ik me ogenblikken lang verloor.
Ver voor mij uit, op de scheiding van lucht en water, de scheiding van droom en realiteit, een wapperend wit zeil, de boot van Ulysses en zijn gezellen op hun laatste tocht. En gezeten op het stuk rots, gezeten op de plaats waar ik Borges las, was het nu over de Ulysses van Dante dat ik las in zijn Canto XXVI.
En, ik vroeg hem, waarom hij Ulysses niet geplaatst had in zijn Voorgeborchte bij de filosofen en dichters; was zijn list met het houten paard dan zo 'zondig' opdat hij gelijk behandeld zou worden als de woekeraars, moordenaars en geweldenaars?
Hij was een dichter, niet in woorden, maar een dichter in daden. Hij is het en niet zij die tot onze verbeelding spreekt, hij is het die ons dromen laat, nu ik de witte zeilen bewegen zie van de boot voor mijn ogen; nu ik de boot dichter en dichter breng tot ikzelf erin kan plaats nemen en varen kan met hem, tot voorbij de rotsen er geplaatst door Hercules en veel verder nog naar het zuiden toe.

En de grote onsterfelijke, onvervangbare Dante, bij momenten de troost van mijn dagen, de toevlucht van mijn geest, hoort de stem van de Ulysses in hem, en hij schrijft, zijn vederpen krassend over het papier, geïnspireerd door Homerus-Vergilius, geïnspireerd door het spiegelbeeld van de Ulysses in hem, het verhaal dat zich misschien al maanden, al jaren in zijn onderbewustzijn aan het schrijven was, en dat hij nu nog ‘slechts’ om te zetten had in verzen, in ritme, koloriet en rijm, Ulysses op zijn manier her-vereeuwigend.

[1] Godi, Fiorenza, poi che se’ sὶ grande / che per mare et per terra batti l’ali / e per lo ’nferno tuo nome si spande! (canto XXVI: 1-3)[2] Alor mi dolsi, ed ora mi ridoglio / quando drizzo la mente a ció ch’io vidi / e più lo ingegno affreno ch’io non soglio, / perché non corra che virtù nol guidi :/ sὶ che, se stella buona o miglior cosa / m’ha dato il ben, ch’io stesso nol m’invidi.(canto XXVI: 19-24)
[3] Elisa,(die zich wreekte met de berinnen op de tweeënveertig jongelingen die hem bespot hadden) ziet in het prachtig en diepzinnig hoofdstuk 2 van II Koningen, Elia ten hemel opstijgen. Elisa had aan Elia, vóór zijn opstijgen, een ‘dubbel deel’ van zijn geest gevraagd die hij bekomen had, wat van hem een geïnspireerde profeet maakte.
Pézard ziet hierin dat Dante se pose aussi en prophète; il veut que son esprit “coure guidé par vertu” (vers 21-22), à l’opposé des fous de Florence (1-3) qui, non contents de piller, égarent le peuple (pag.1045).
[4] E il ducca, che me vide tanto atteso, / disse : “Dentro dai fuocchi son gli spirti: ciascun si fascia di quel ch’egli è inceso”. (canto XXVI: 46-48)

26-10-2014, 06:37 geschreven door Ugo d'Oorde