Straffe toeren 2

Carthago delenda est

In sommige reacties die mij werden toegestuurd wijst men erop dat mijn visie op het motief dat Caesar had om precies Gallia Belgica aan te vallen monocausaal van aard zou zijn. Zo werd zelfs het graan als motief “simplistisch” genoemd. In “Antwoord op Cuyt deel 16” ging ik hierop reeds gedeeltelijk in.

Deze visie is echter veel minder simplistisch dan men op het eerste zicht zou denken. Ze is ook helemaal niet monocausaal. De verovering van Gallia Belgica omwille van het graan hangt immers samen met de economische onderbouw van de maatschappij in de Oudheid, die, zoals ik reeds in de proloog van mijn boek opmerkte (en dit vanuit mijn opleiding bij prof. A. Verhulst), voornamelijk in de landbouw moet worden gesitueerd. Deze onderbouw is er een van zeer complexe aard. Die is al wel goed bestudeerd voor het Ancien Régime in West-Europa en dit voor de diverse tijdvakken, maar veel minder bekend voor de Oudheid en dit ook meer bepaald voor onze gewesten. In mijn artikel voor Teleac uit 1990 was het de eerste maal dat er voor onze gebieden gewezen werd op de verschillende kwaliteit van de bodems en welk cruciaal belang daarvan uitging voor de landinrichting door de Romeinen bij het begin van onze geschiedenis (en hiermee bedoel ik geschiedenis strictu sensu, d.w.z. vanaf men geschreven bronnen heeft). In de proloog van mijn boek schets ik ook even de complexiteit van de samenhang tussen samenleving en (landbouw)economie, net daar waar ik naar A. Verhulst verwijs, met in het bijzonder de afhankelijkheid van de bodemgesteldheid of van de bodemkwaliteit en de mogelijkheden tot bewerking (alaam) voor het hele Ancien Régime. Bodem en alaam staan namelijk in voor de kwaliteit en de kwantiteit van de opbrengst, de oogst, die naast deze beide factoren nog afhankelijk was van enerzijds oncontroleerbare factoren als het klimaat als anderzijds moedwillige schade die kon worden aangericht, bijvoorbeeld door doortrekkende legertroepen of wilde bendes. Al deze elementen worden in de Commentarii van Caesar voor onze gewesten vermeld, bijvoorbeeld moedwillige schade in boek II met de opdracht die de Haedui van Caesar meekrijgen in 57 voor Christus om het land van de Bellovaci te gaan plunderen (wat dezen evenwel niet deden) tijdens de slag bij Bibrax en aan de Aisne, het (slechte) klimaat bij de mislukking van de oogst in 54 voor Christus in boek V waardoor de winterkampen dienden te worden gespreid en de kwaliteit van de bodems in het land van de Suessiones eveneens vermeld in boek II. In noot 12 p. 18 van mijn boek heb ik slechts enkele voorbeelden gegeven om te illustreren hoeveel aandacht de Commentarii zelf hieraan besteden. Deze voetnoot had onnoemelijk veel langer kunnen zijn.

Toen ik van dinsdag 22 tot donderdag 24 augustus ll. in Besançon verbleef, had ik twee lange gesprekken met een Tunesisch historicus aan wie ik over mijn publicatie sprak. Hij vertelde mij dat dezelfde visie over het graan algemeen aanvaard is in zijn land als motief voor de verovering van Carthago: de honger van Rome naar het goede graan uit de latere Romeinse provincie Africa.

Toen hij op blz. 93 van mijn boek de foto van de leembodems zag nabij Vissoul in Haspengouw vertelde hij dat in het westen van Tunesië gelijkaardige bodems worden aangetroffen. Die vormden dus het motief voor de Punische oorlogen, waarbij hij als extra argument meegaf dat de Romeinen na de uiteindelijke vernietiging van deze beschaving de hele bodem van de grote stad Carthago, nadat ze de stad  met de grond gelijk hadden gemaakt, onder massa’s zout hebben bedolven opdat daar nooit nog een politieke macht tot ontwikkeling zou komen. De Romeinen hebben daarentegen de leembodems ten westen van Carthago gespaard en na de derde Punische oorlog werd vanuit dit nieuwe deel van het Imperium Romanum het graantransport georganiseerd over zee naar het horreum van Ostia, dat ook in mijn boek als vergelijking met het horreum van Tongeren wordt aangehaald.

Deze historicus uit Noord-Afrika vond mijn visie omtrent de verovering van Gallia Belgica door Caesar terecht en ging ook akkoord met de oprichting van het bevoorradingscentrum te Tongeren voor de Rijnlimes in het verlengde van de gebeurtenissen zoals ik deze heb geschetst in mijn boek na Caesars veroveringstochten. Het was een weldoende wetenschappelijke steun vanuit onverwachte hoek.

Hans Rombaut

Beste lezer,
Indien u problemen zou ondervinden met bestellen via e-mail, kan  u altijd mailen naar of bellen naar 0486/507.661
Hartelijke groet en alvast bedankt!
Ellen

Caesar in Galia (2) 

Alex Laenen, Breda

In SEMafoor 7,2 (p. 4) zette de Belgische archeoloog dr. Hugo Thoen vraagtekens bij een eventuele Romeinse campagne op Belgisch grondgebied tijdens de Gallische Oorlog (58-51 v.Chr.). De conclusie van de oud-hoogleraar loog er niet om: “Caesar is nooit in België geweest.” Haaks op deze bevindingen van vijftig jaar speurwerk staan de onderzoeksresultaten van de Gentse historicus dr. Hans Rombaut. Deze specialist in de mediëvistiek en historische geografie presenteerde dit jaar zijn studie “Julius Caesar in België”, een verslag van de Romeins-Germaanse botsing in de Belgische gewesten.

Zoals uit de boektitel al spreekt, draagt dr. Rombaut een heel andere visie uit dan dr. Thoen. Historie versus archeologie; op het laatste SEM-symposium werd deze discrepantie al flink uitgediept en Rombauts studie borduurt op dit stramien voort. Hij analyseert Caesars verslaggeving van zijn Gallische campagnes, de ‘Commentarii de bello Gallico’, hier afgekort als ‘DBG’. Hij fileert als het ware deze historische bron, terwijl hij haar tegelijkertijd benadert vanuit historisch-geografisch standpunt. Zoals gezegd komt Rombaut dan tot conclusies die diametraal staan tegenover die van dr. Thoen. Rombaut hanteerde de volgende methode: hij volgde DGB op de voet, las haar kritisch en betrok tevens in zijn reconstructie allerlei aspecten van fysisch-geografische, toponymische, linguïstische alsook archeologische aard. Evenals dr. Thoen acht ook dr. Rombaut de beschrijvingen van Caesar in het algemeen goed gedocumenteerd en behoorlijk precies, maar Rombauts reconstructie van de vroegste geschiedenis van Gallia Belgica is niettemin sterk afwijkend. Enkele voorbeelden ter illustratie. Thoen meldde begin dit jaar in het Belgische dagblad ‘De Morgen’ helemaal niets teruggevonden te hebben van de materiële aanwezigheid van Caesars legermacht in Gallia Belgica; de eerste Romeinse sporen stammen uit de augusteïsche era. Caesar zou naar Brittannië zijn gevaren, maar daar wijst niets op zijn militaire activiteiten, terwijl Caesars oversteekplaats Portus Itius (Boulogne) pas uit Augustus’ tijd het vroegste Romeinse stempel draagt. Ook zette Thoen vraagtekens bij het belang van Tongeren als stad van de Eburonen en hun leider Ambiorix; hun gewicht lijkt hem zwaar overschat. Dr. Rombaut daarentegen kent eigen zekerheden; hij verlucht zijn betoog tevens met kleurenfoto’s en situatieschetsen. Wat zijn zoal zijn conclusies? De auteur presenteert in zijn studie als belangwekkend het bevonden feit dat de rivier de Sabis uit DBG beschouwd moet worden als de Samme, boven Mons/Bergen (Henegouwen), en dus niet als de Samber of de Selle in Noord-Frankrijk. Die identificatie, in relatie tot Caesars slag aan de Samme, brengt ons op het spoor van het woongebied van de Atuatuci, die dan ook niet zouden thuishoren in het Entre-Sambre-et-Meuse, maar noordelijker met het Waalse Gembloux als kernplaats, tevens locatie van hun door Caesar ingenomen oppidum. Caesars beschrijving hiervan wist Rombaut ter plekke terug te vinden – een sterk topografisch argument dus. Een combinatie van deze en andere doorslaggevende argumenten bracht Rombaut vervolgens tot het exact traceren van de winterkampen van Caesars onderbevelhebbers Cicero te Chastre, boven Gembloux, en van Sabinus en Cotta te Tongeren, de befaamde Eburonenburcht Atuatuca. In DBG kwam deze onderworpen stam in opstand en lokte, samen met strijders van de eveneens verslagen Atuatuci en Nervii, het legioen van Sabinus en Cotta in een dodelijke hinderlaag. Dit Atuatuca, ook bekend van de Tabula Peutingeriana, en het Itinerarium Antonini, te lokaliseren vond Rombaut een moeilijke klus, maar volgens hem was Tongeren ongetwijfeld de bedoelde locatie, temeer daar de smalle Jekervallei hier een ideale plek vormde voor een hinderlaag, wat Ambiorix dus goed gezien had. Na Caesars hieropvolgende strafexpeditie werd de verwoeste en ontvolkte regio mede gevuld met Overrijnse Germaanse immigranten, Tungri genaamd. Dit Atuatuca Tungrorum zou in de keizertijd nog uitgroeien tot belangwekkend knooppunt in het wegennet en de economie van Gallia en Germania, getuige ook de Mijlpaal van Tongeren.

Kortom, dr. Hans Rombaut biedt met zijn alternatieve interpretaties voldoende discussiestof.

Boektitel: Hans Rombaut, Julius Caesar in België. De vroegste geschiedenis van Gallia Belgica historisch/geografisch benaderd vanuit De bello Gallico (Universa Press (B), 2006; 124 p. ISBN:9 789062810116; 30 Euro (excl. verzendk.). Besteladres: www.bloggen.be/julius_caesar_in_belgie

www.semafoor.net