| 2007 werd eerder uitgeroepen tot het Internationale Jaar van de Poolgebieden |
|
Opwarming en toerisme bedreigen Antarctica
Eerder dit jaar startte het 'Internationaal Polair Jaar'. En omdat we - zolang de Noordpool niet helemaal weggesmolten is - twee polen hebben, duurt dat jaar eigenlijk ... twee jaar. |
Arctica en Antarctica. Het is een beetje zoals yin en yang, haat en liefde, wit en zwart. Aan de ene kant nauw verwant, maar aan de andere liggen ze in alle betekeninssen van dat woord, oh zo ver uit elkaar. Een woordje uitleg. Om te beginnen bestaat het ene - Arctica - eigenlijk al lang niet meer. Het andere - Antarctica - is dan weer amper twee eeuwen geleden ontdekt. Arctica was de naam van het continent dat ongeveer 2,5 miljard jaar geleden rond de tegenwoordige Noordpool lag. Het bestond uit stukjes land die nu deel uitmaken van Canada en Siberië. Vandaag is het echte Arctica weg en rest ons alleen een massa ijs rond de geografische Noordpool. Tenminste, zolang de voorspellingen van Al Gore niet uitkomen.
Antarctica bestaat nog wel. Het continent rond de Zuidpool is er één van uitersten. Antarctica is de koudste plek op aarde. De laagste temperatuur die er ooit gemeten is, bedroeg - 89°C. Het jaargemiddelde bedraagt -55°C. Windjes van 300 kilometer per uur zijn er doodnormaal. 90% van al het ijs op de wereld ligt op Antarctica. De gemiddelde dikte van de ijskap bedraagt er 2.200m, op het dikste punt is het ijs zelfs 4.776m dik. Het meeste ijs op Antarctica is miljoenen jaren oud. Maar niet gans Antarctica heeft eeuwig onder het ijs gelegen. Grote delen waren tot zo'n 10.000 jaar voor het begin van onze tijdrekening helemaal vrij van ijs. 170 miljoen jaar terug stonden er nog dichte wouden. Het klimaat was toen vergelijkbaar met dat van vandaag in onze contreien.
De geschiedenis van Antarctica is bijzonder kort, vermits het pas twee eeuwen geleden is dat er mensen voet aan "wal" zetten. Dat dit zolang duurde, had zijn redenen. Eerst moesten onze voorvaderen begrijpen dat de aarde rond was. Voordien vreesden namelijk zelfs de meest avontuurlijk aangelegde geesten dat ze er 'voorbij het randje' zouden gaan 'afvallen'. Nadien ging men er vanuit dat 'vanonder aan de rand van de afgrond' in het zuiden een enorm continent lag. Een beetje om de boel bij elkaar te houden, als het ware. Wie als eerste het vasteland van Antarctica echt heeft gezien is niet duidelijk. In januari 1820 bereikten drie verschillende expedities in dezelfde maand hun doel : de Rus Fabian von Bellingshousen, de Brit Edward Bransfield en de Amerikaan Nathaniel Palmer. De Engelsman James Clark Ross ging vervolgens op zoek naar de magnetische Zuidpool. Hij geraakte er echter niet. Daarop vertrok onze landgenoot Adrien de Gerlache. Hij kon een groot deel van de kustlijn in kaart brengen, maar zat zo met zijn neus in zijn atlassen, dat hij het weer buiten uit het oog verloor en ingevroren raakte zodat hij moest overwinteren op zijn befaamde poolschip de Belgica. Maar hij zou het overleven.
De race naar de geografische Zuidpool eindigde veel dramatischer dan de expeditie met de Belgica. In 1911 vertrokken de Brit Robert Falcon Scott en de Noor Roald Amundsen - die de knepen van het vak van Adrien geleerd had - ongeveer tegelijk met als doel de pool te bereiken. Amundsen was de Brit te snel af. Hij stond op 14 december 1911 al als eerste mens op de geografische Zuidpool terwijl Scott ongeveer een maand later aankwam. Amundsen overleefde zijn terugreis, Scott en metgezellen helaas niet.
Wie als eerste de Noordpool bereikte, is helemaal niet duidelijk. Frederick Cook in 1908, Robert Peary in 1909, Roald Amundsen (die van de Zuidpool) in 1925. Zelfs Floyd Bennett beweerde in 1926 dat hij de eerste was. Het eerste bewijs zou pas in 1948 geleverd worden door vier Russen onder leiding van Mikhail Somov. Zij landden op 23 april 1948 met een vliegtuig op de pool. Gelukkig zijn ze er niet doorgezakt, want de Noordpool is eigenlijk alleen maar ijs. Geen landijs zoals op Antarctica, maar drijfijs, bevroren oceaanwater dus. En in tegenstelling tot de kilometers dikke korst rond de Zuidpool is het amper tussen één en vie meter dik. De dikte hangt af van de luchttemperatuur en deze van het water vlak onder het ijs. In de zomer neemt de totale oppervlakte aan drijfijs rond de Noordpool aanzienlijk af door algemene opwarming?
Opwarming. Het vette woord is eruit. De Noordpool en - belangrijke nuance - delen van de Zuidpool warmen in een veel sneller tempo op dan de rest van de wereld. De gemiddelde temperatuur op de Noordpool is de afgelopen decennia bijna twee keer zo sterk gestegen als elders. Eind oktober 2003 publiceerde de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie Nasa een rapport. Dat zegt dat ten laatste in 2100 het noordpoolijs helemaal verdwenen zal zijn, met alle gevolgen vandien.
De opwarming van het klimaat heeft volgens andere klimaatdoemdenkers vooral effect op de Zuidpool. Sinds 1974 verloor de Zuidpool 13.000 vierkante kilometer ijsplaat. Nergens op aarde is de gmiddelde temperatuur de voorbije veertig jaar zo sterk gestegen als daar, zegt Greenpeace . Volgens de zwaarste believers is de temperatuur op Antarctica de afgelopen vijftig jaar zelfs vijfmaal sneller gestegen dan elders op aarde. Enige nuance is hier op zijn plaats. Niet alke ijsplaat van die 13.000 vierkante kilometer die afbrak is een gevolg van klimaatsverandering. De Antarctische ijskap is namelijk een resultaat van windmassa en sneeuw. Als daar nooit iets zou van afbreken, dan zou die ijskap oneindig groot worden. Op veel plaatsen neemt de dikte van het zuidpoolijs nog jaarlijks toe. Alleen vormen spectaculair neerdonderende ijsplaten vandaag een perfecte illustratie voor de boodschap van lieden als Al Gore.
Meer zelfs. Ze zijn zelfs een toeristische attractie geworden. Vanuit Nieuw-Zeeland worden uitstappen georganiseerd met vliegtuigjes en helikopters om rond afgebroken ijsrotsen te vliegen. De Zuidpool als bestemming is hoe langer, hoe meer 'in'. Of 'hot' zoals Hotnews het zou zeggen. In 1990 bezochten 6.700 toeristen Antarctica. Nu draait het aantal rond 30.000 per jaar. Er varen continu zo'n 35 cruiseschepen rond. De meeste toeristen kmen naar de Zuidpool om de leegte te ervaren. Touroperators in Antarctica werken dan ook samen om dat niet te verknoeien. Ze hebben zichzelf georganiseerd en spreken onderling af om het aantal schepen dat zich op een bepaald moment in een bepaald gebied bevindt, te beperken. Bovendien speelt de toeristische activiteiten zich af in een klein, relatief gemakkelijk bereikbaar gebied. De leegte en onbereikbaarheid van het continent gaat dus niet verloren met een handvol toeristen. Maar in de toekomst zullen misschien één miljoen toeristen per jaar naar Antarctica willen reizen. Momenteel is er gezien de hoge prijs geen duidelijke groei. 10.000 euro per persoon voor 3 weken toeren met een schip rond de trekpleister is ook niet goedkoop.
Opwarming en toerisme zijn twee belangrijke bedreigingen voor de toekomst van de Zuidpool. Maar de dag dat iemand de zin zou bekruipen om de rijke ondergrond te ontginnen, is het hek van de dam. Om dat te vermijden, ondertekenden 12 landen, waaronder België, op 1 december 1959 al een verdrag. Hét verdrag. Dat van Antarctica. Militaire activiteiten zijn er verboden. Geen enkel land kan territorium claimen en nucleaire proeven of het storten van radioactief afval zijn verboden. Want geloof het of niet : er stond ooit een kernreactor op Antarctica. Die is evenwel in 1972 gesloten. Wie dat ding daar ooit heeft neergepoot is niet geweten.
Wij Belgen hebben doorheen de geschiedenis een belangrijke rol gespeeld bij de exploratie van Antarctica. Over Adrien de Gerlache en de Belgica hadden we het al. Zestig jaar nadat de Gerlache in het pakijs van de Zuidpool moest overwinteren, leidde zijn zoon Gaston een tweede Belgische expeditie. In die periode - 1957>1958 - werd de Koning Boudewijn-basis opgericht. In 1967 moest die dicht wegens geldgebrek. Maar binnenkort komt er een nieuwe basis. de Prinses Elisabeth-basis. Initiatiefnemer is Alain Hubert. Een verkenningsexpeditie heeft in 2004 de geschikte locatie gevonden voor de nieuwe Belgische onderzoeksbasis. De nieuwe basis (gelukkig werd die niet genoemd naar Prins Laurent), zal operationeel zijn tijdens het seizoen 2008-2009.
Nog één iets. Al wie ooit op de Zuidpool is geweest, blijft de rest van zijn leven verliefd op de pinguin. Er leven zeven verschillende soorten op Antarctica en ze zijn met z'n miljoenen. Toen de eerste poolreizigers deze koddige dieren zagen, dachten ze zelfs dat het vissen waren. Maar al snel merkten ze op dat ze veren hadden en eieren legden. Iets wat van een doorsnee vis meestal niet kan gezegd worden. De naam pinguïn komt van hun laag onderhuids vet, pinguigo genaamd. Vroeger werden de dieren om dit vet gedood. Onder meer dankzij dit vet zijn pinguïns uitstekend uitgerust om te overleven in de extreme Antarctische weersomstandigheden. Het zijn ook uitstekende zwemmers. Dit moet wel want hun voedsel halen ze uit het water. IJsberen zitten er (voorlopig) nog niet op de Zuidpool. De reden is simpel. Ooit waren alle continenten één groot geheel : Pangea. Dat viel later eerst uiteen in een noordelijk en een zuidelijk continent. De beren bleven boven. Al gaan er nu wel stemmen op om hen met een grote ark, zoals die van Zoë, of was het Noë naar de Zuidpool te verhuizen tegen de dag dat het noordpoolijs weggesmolten is. Zullen de twee tegenpolen op die manier dan toch wat nader tot elkaar komen ?
|
