Als je als inwoner van Soweto een job hebt, je chauffeur bent voor een bedrijf in Johannesburg, zul je wel begrijpen dat mijn ‘gastheer’ en gids voor vandaag een grote sociale status geniet in zijn eigen samenleving. Dat merk ik onmiddellijk bij het aankomen bij de ingang van de township waar hij de daar aanwezige politie uitbundig groet. Mijn chauffeur is in opperste stemming, vandaag kan hij zijn vrienden en kennissen laten zien dat hij werkelijk de chauffeur is, in dienst van een bedrijf uit Johannesburg.

Ik besef maar al te goed dat ook ik met eenzelfde uitbundigheid deze politie mensen  maar kan begroeten, dus met veel respect en de tijd ervoor nemend. Ik zie de goedkeuring van mijn gids wanneer er tijdens onze uitgebreide begroeting steeds weer een brede glimlach verschijnt op zijn gezicht. Ter verkenning  rijdt hij eerst door een groot gedeelte van Soweto, waar we ondermeer passeren aan het huis van Desmond Tutu, het huis waar Nelson Mandela is opgegroeid en komen later aan in de buurt waar hij woont . Zijn woning is een eenvoudige tweekamer woning opgetrokken in baksteen. Overal duiken familieleden en kennissen van hem op. Het is een beetje chaotisch , een beetje op zijn Afrikaans, iedereen staat erbij met een  glimlach op zijn gezicht en er wordt gezellig met elkaar gepraat , maar je wordt niet echt aan iemand voorgesteld. Dus vraag je wie , wie is,  anders kom je daar toch nooit achter. In de onmiddellijke buurt is er  te midden van een aantal golfplaten huisjes een klein pleintje, waar er op deze zondagmorgen al een gezellige drukte heerst. Overal zie je kleine schamelige kraampjes waar allerlei, groenten, vlees en vis wordt verkocht. Opeens staat de gids stil en wijst mij een persoon aan, zeggende dat dit zijn kapper is. Hij staat in de open lucht voor een golfplaten huisje, een schamel tafeltje en een schamele stoel, met een tondeuse in de hand, een klant te scheren. De kapper in kwestie stopt onmiddellijk  met scheren en neemt uitvoering de tijd  ons te groeten, met ons te praten. De klant wacht geduldig en mengt zich zelfs in ons gesprek, waar het gesprek al gaat over van welk land ik afkomstig ben, wat ik kom doen in Zuid-Afrika. Dat ik Soweto bezoek vind ook hij een prettige vaststelling. De kapper heeft er vandaag een extra klant bij, ik laat mijn haar bijknippen.

Het wordt steeds warmer en ik vraag mijn gids of hij een adres kent waar we iets kunnen gaan drinken. Hij weet één plaats waar onlangs een ondernemende zwarte vrouw ,  een restaurant heeft geopend. Het is weer een tweekamer woning die heel recent is omgebouwd tot een klein restaurant. Bij aankomst vertelt ze mij fier,  haar eerste  buitenlandse  bezoeker, hoe ze een gedeelte van de tweekamer woning  na de nodige bouwaanvraag, waar ze zo lang heeft moeten op wachten, heeft uitgebreid tot een  klein zaaltje waar 4 tafeltjes kunnen staan. Achter een deur staat een zeer oude frigo en ze toont fier haar voorraad van twee bakken bier en  één bak Coca-Cola. Verder vertelt ze me ook uitvoerig hoe enorm moeilijk het was het nodige, naar onze normen schamelige kapitaal, bij elkaar te brengen. Alsof iedereen op de hoogte was van mijn komst stroomt het kleine gelagzaaltje snel vol met familieleden en buren en ontspint er zich een gezellig gesprek. Na het drinken van enkele biertjes bestel ik  een  eenvoudige Afrikaanse maaltijd, die hoofdzakelijk bestaat uit kip en rijst rijkelijk overgoten met een lekkere saus die samen wordt geserveerd met wat sla, tomaat en komkommer. Als ik de kip in kwestie nog op het kleine erfje achteraan zie rondlopen besef ik dat er nog een lang gesprek zal volgen en er nog wel een paar pintjes zullen gedronken worden, voordat ik aan de lekkere maaltijd kan beginnen. Gelukkig heb ik op mijn vele vorige bezoeken aan Afrika geleerd geduldig te zijn, een beetje geleerd de tijd te nemen voor alles wat je doet en hoef ik ook tijdens het wachten mij niet ongemakkelijk te voelen als er tijdens het gesprek ook een lange stilte zou ontstaan.

Een lange autorit brengt mij terug naar als het ware een andere planeet, Johannesburg, het hotel, waar ik ook vriendelijk wordt begroet en waar ik enkel heel kort op antwoord met een ‘hello’. Op mijn kamer gekomen open ik mijn frigo, waar naast verschillende biersoorten en frisdranken, talloze andere drankjes staan en waar ik na enig nadenken uiteindelijk toch maar kies voor een lokaal gebrouwen biertje.

29-11-2006, 00:00 geschreven door GVR  

Robben Eiland enkel 12 km verwijdered van Kaapstad, was voor honderden jaren een plaats voor uitwijzing, isolatie en gevangenneming, van regeringen voor hun politieke tegenstanders. Gedurende de apartheid was dat niet anders en werden vele Zuid-Afrikaanse vrijheidstrijders daar vastgehouden met de bedoeling om hen te isoleren en hun moraal volledig te ondermijnen. Zo werd  tijdens de 27 jaar dat Nelson Mandela hier op Robben Eiland gevangen zat, deze verschrikkelijke gevangenis  het symbool, in gans de wereld, voor vrijheid.

 

In de haven van Kaapstad ligt  nu de meest bezochte plaats in Zuid Afrika, het Waterfront met zijn hotels, winkels en talloze ontspanningsmogelijkheden voor het grote publiek.Van hieruit vertrekken iedere dag regelmatig boten met toeristen voor een bezoek aan Robben Eiland . Niet nodig te zeggen dat dit vroeger anders was. De enigen die toen de boot namen voor Robben Eiland waren gevangenen en gevangenispersoneel. Het is de zomer van 2000 en ik breng samen met 9 andere Vlamingen   een bezoek aan het Waterfront. Nu, na al die jaren heb ik eindelijk de kans om Robben Eiland te bezoeken. Probeer een aantal mensen te overtuigen samen met mij Robben Eiland te bezoeken, maar iedereen kiest voor een bezoek aan de luxe winkels en een groot winkelcentrum met air conditioner met zijn mooie marmeren vloeren, zijn vele terrasjes met zijn verfrissingen en zoetigheden . Maak even een rekening of ik nog voldoende tijd heb om Robben Eiland te bezoeken , om ‘s avonds met de laatste boot nog terug te kunnen  keren naar Kaapstad. Ik moet snel beslissen en uiteindelijk vertrek ik alleen voor een bezoek naar Robben Eiland. Niettegenstaande Robben Eiland enkel 12 km uit de kust ligt, duurt de boottrip, bijna twee uur .De zee is tamelijk ruw , we bevinden ons op de plaats waar de Atlantische en Indische oceaan elkaar ontmoeten.

Ik bedenk dat een aantal honderden jaren geleden hier de eerste Zuidkaapvaarders zijn aangekomen, die, althans bij goed weer, van hieruit ook een prachtig zicht op de Tafelberg moeten hebben gehad met ervoor een mooie, toen nog totaal door de mens niet aangetaste baai, waar nu Kaapstad is. Ik geraak in gesprek met een  blanke Zuid-Afrikaan die als toerist in eigen land, hij komt van Jahonnesburg, ook op weg is om Robben Eiland te bezoeken. Hij is na zijn militaire opleiding, terecht gekomen bij de politie. Tijdens de apartheid heeft hij als lid van de Zuid Afrikaanse politie, tientallen malen deelgenomen aan razzia’s in  de township, Soweto, in de buurt van Johannesburg, om in te grijpen tijdens momenten van grote onrust en veelal om zwarte mannen te arresteren. Nadat Nelson Mandela pas 10 jaar daarvoor is vrijgelaten, zijn wij allemaal samen, hij met vrouw en kinderen, mijzelf en een heleboel andere toeristen op weg naar Robben Eiland om aldaar vast te stellen hoe onmenselijk de gevangenen aldaar werden behandeld. Hij verteld  over Nelson Mandela en in zijn stem klinkt een zekere blijheid dat Zuid Afrika zonder veel kleerscheuren, politiek zoveel is veranderd is in zo een korte tijd.

Op het eiland aangekomen worden we met een bus rondgereden  naar de verschillende bezienswaardigheden op het eiland De gids op de bus is een zwarte mevrouw, een dochter van iemand die ook lange tijd was opgesloten op Robben Eiland. Zij verteld  hoe hard het leven was, om  als een dochter van een vrijheidsstrijder, een vijand van de staat, op te groeien in een systeem van ‘apartheid’ en een goed diploma te behalen .

Er is een prachtig stukje kust, een kleine baai bestaande uit veel keien en een smal strookje strand met mooi wit zand. Van hieruit heb je het mooist mogelijk uitzicht op Kaapstad en de Tafelberg. Hier zijn Nelson Mandela en zijn medegevangenen vele duizenden keren gepasseerd. Van hieruit hadden ze een zicht op Zuid-Afrika, het enige ‘contact’ wat ze gedurende vele jaren nog hadden met hun land, het land van hun fiere voorouders. Het land waarvan de nakomelingen van hun voorouders in verdrukking leven. De reden van hun verzet, de reden van hun gevangenneming, hier, op Robben Eiland. Ik kan de verleiding niet weerstaan een klein keitje op te rapen. Het blijkt de vorm te hebben van een voetafdruk. De symboliek die ik er in zie is die van de voetafdruk van Nelson Mandela , een te volgen voetspoor van geweldloos verzet en verzoening.

 
Onze gids in de gevangenis  is een oude Zuid Afrikaanse vrijheidsstrijder, medestander van Nelson Mandela, die ook een aantal jaren samen met hem hier was opgesloten. Hij beschrijft op een  onnavolgbare manier hoe de bewakers minutieus hun taken uitvoerden, hoe ze de onmenselijk reglementen feilloos uitvoerden die er moesten  toe leiden om de moraal van de gevangen te breken. Ook beschrijft hij precies hoe Nelson Mandela erin slaagt, niettegenstaande de toepassing van deze onmenselijke reglementen, de moraal voor zichzelf en zijn medegevangen hoog te houden. Hier en daar is er zelfs een verhaal waaruit blijkt dat een of andere bewaker, af en toe, een heel klein beetje afwijkt van de onmenselijke reglementen, een beetje menselijkheid  toont.

Tijdens het bezoek aan de gevangenis staan we plots op de plaats, de cel, waar Nelson Mandela, zoveel jaren heeft vertoefd. Samen met een aantal mensen sta ik hier een tijdje stil, uit respect, terwijl de gids en alle anderen doorlopen. Iedereen verzonken in zijn eigen gedachten. Hier is het dus allemaal gebeurd, zo een korte tijd geleden. Vandaag zijn er nog talloze plaatsen in de wereld waar gelijkaardige wreedheden gebeuren, ergere wreedheden. Kan zoiets bij ons in onze ‘ontwikkelde’ samenleving opnieuw gebeuren? Leren we wel voldoende van de geschiedenis, deze recente geschiedenis, om het anders te doen?

29-11-2006, 00:00 geschreven door GVR