september 2005

Inleiding - De kringloop van water (1)

De kringloop van het water is gewoonweg de kringloop van het leven. Het water dat wij vandaag kennen is dus ook het water dat onze voorouders kenden. Het is een gesloten systeem.  Al het leven is uit water ontstaan. Vanuit de zee hebben in miljoenen jaren de planten en dieren zich ontwikkeld tot de enorme verscheidenheid die we nu kennen. Alles wat leeft, of dat nu in de oceaan of in woestijn is, heeft water nodig om te overleven. We gebruiken  zowel grondwater als oppervlaktewater voor de productie van drinkwater. Een groot gedeelte van ons drinkwater wordt gemaakt van grondwater. Dit water wordt uit de bovenste grondlagen gehaald op een diepte van 50 tot 100 meter. Dit water is 10 tot 100 jaar oud. Over het algemeen is water van grotere diepte van betere kwaliteit. Onze grondwaterbronnen worden tegenwoordig regelmatig bedreigd door allerlei milieuverontreinigingen. Overbemesting, bestrijdingsmiddelen in de land - en tuinbouw verontreinigen het grondwater. Ook het lozen of storten van allerlei afval is een bedreiging voor het grondwater. Schoon zoetwater is schaars in de wereld en men moet er met zorg mee omgaan. Nu al beschikken 1,4 miljard mensen in 30 landen over te weinig schoon water om optimaal in hun behoefte te kunnen voorzien. Dat is een vijfde deel van de wereldbevolking. Verwacht wordt dat in 2025 al 2,3 miljard mensen in 50 landen, bijna eenderde deel van de wereldbevolking, geen toegang tot schoon water zullen hebben, als er tenminste niets gebeurt.

Huishoudelijke afvalwater lozingen

Nadat alle Aquafin werken zijn voltooid op alle gemeentes langs de Molenbeek, Zottgem, Herzele, Haaltert Erpe-Mere, Haaltert en Aalst blijven er  nog een aantal huishoudelijke lozingen over die niet zullen zijn aangesloten. Huizen gelegen nabij een waterloop, beschikken niet altijd over rioleringen. Zo zullen dan nog  vele huizen hun afvalwater rechtstreeks in de Molenbeek kozen, of via kleine beekjes, grachten, korte stukjes rioleringen. Afzonderlijke, verafgelegen huizen of  kleine clusters van verafgelegen huizen moeten dan ook nog worden aangesloten. Dus moeten deze huizen worden voorzien van individuele zuivering  per huis of alternatieve zuiveringsstations per groep van huizen .

Het natuurpunt reservaat Den Dotter ligt voor een groot gedeelte langs de Landries en nog  een aantal andere straten, waar nog vele huishoudelijk lozingen niet zullen zijn aangesloten op het Aquafin netwerk. Hier zullen de gemeentes Haaltert en Erpe-Mere acties moeten nemen om dit probleem op te lossen. Uitgaande van alle mogelijke beschermingsmaatregelen voor het erkend reservaat Den Dotter en het feit dat wij, de beheerders van dit gebied uitgaan dat in 2010 deze Molenbeek zou moeten voldoen aan viswaterkwaliteit, moeten alle gemeentes de nodige prioriteiten stellen, de nodige planningen maken om deze doelstelling zo snel mogelijk te halen.

Waarom beginnen we niet met de prioriteit te geven  in en langs de natuurgebieden Den Dotter en de Honegem, die wij beheerders ervan, beheren, bewaren voor de steeds meer geïnteresseerde burgers die gedurende hun vrije tijd graag daar gaan wandelen en ook voor de toekomstige generaties die ook de mogelijkheid moeten hebben om in de toekomst nog ten volle van dit stukje natuur te kunnen genieten.

Aquafin en overstorten

Op de Molenbeek (Erpe-Mere) zijn 4 overstorten voorzien. Overstorten zijn door Aquafin gemaakt, berekend, om enkel in actie te komen bij extreme regenval.In normale omstandigheden zal er in de collectors, grote betonnen buizen, maar heel weinig afvalwater vloeien. De grote capaciteit van deze buizen is er op berekend om ook de zeer grote hoeveelheden hemelwater te vervoeren. Bij een extreme regenval zal ook dan  de capaciteit van deze buizen nog niet groot genoeg zijn om ook al dat hemelwater te vervoeren. Daarvoor zijn er door Aquafin overstorten voorzien. Dus als er teveel hemelwater aanwezig is in de collectoren zal het allemaal teruggestort worden naar onze waterlopen.  Op dat ogenblik zal al de vuilvracht dat gedurende lange tijd naar de bodem van de collector is gezonken, worden opgewoeld en dus ook terug in de beek terecht komen .Het is nogal duidelijk dat op dat ogenblik de waterkwaliteit in onze waterlopen terug sterk naar beneden gaat. Gebeurt dat teveel keren per jaar (wat niet zeldzaam is bij de huidige werking van overstorten), dan kun je een goeie water kwaliteit (viswaterkwaliteit) totaal vergeten. Het moge duidelijk zijn dat eens een waterloop na lange tijd en veel financiële inspanningen van de overheid, van goeie kwaliteit is , men niet steeds weer , voor een kortere of een langere periode, teruggaat naar een veel lagere waterkwaliteit. Zo kunnen we nooit een constante, minimale viswaterkwaliteit verkrijgen, nodig om weer en tot groot genoegen van veel burgers, terug vissen  te zien verschijnen in onze waterlopen. De Vlaams Milieumaatschappij (VMM) heeft verschillende meetpunten op de Molenbeek die eens per jaar worden gecontroleerd op hun waterkwaliteit. Als overstorten veelvuldig actief zijn, zullen de resultaten van deze metingen sterk verschillen naargelang er recentelijk al of niet een overstort actief is geweest. Sommige bestaande overstorten blijken contact over te lopen.

De laatste tijd stelt men vast dat zelfs nadat in Vlaanderen meer lozingen zijn aangesloten aan het Aqufin netwerk, de vuilvracht die aankomt in de zuiveringsstations, niet in dezelfde mate toeneemt. Hieruit kan men enkel concluderen dat ook steeds meer vuilvracht terecht komt op de bodem van de collectors, het  zeer lange betonnen buizen netwerk van Aquafin en dat bij  overstorten dus meer vuilvracht dan vroeger weer in onze waterlopen terechtkomt.

Eens het water van de Molenbeek op een hoog waterkwaliteit niveau is, moet het ook constant op dat niveau blijven. Aquafin en de gemeentes zouden ook de taak moeten hebben om te zorgen dat de waterkwaliteit ten allen tijde op niveau blijft en zelfs steeds verbeterd. Na alle zware financiële inspanningen moet de waterkwaliteit toch minimum 7 zijn op een schaal van 1 tot 10 (Belgische biotische index) een waarde dat haalbaar is en ook de minimum waarde is om terug vissen te krijgen in onze beken.

Voor het natuurpunt reservaat Den Dotter is er een overstort gelegen nabij de Ratmolen, juist voor het reservaat .Voor het reservaat de Honegem is het probleem misschien nog groter daar alle 4 overstorten op de Molenbeek gelegen zijn voor dit natuurgebied.

Een oplossing voor het probleem van de overstorten ligt in het scheiden van afvalwater en hemelwater. Gescheiden rioleringen,  is echter iets dat enkel kan worden gerealiseerd met enorm grote investeringen en over zeer  lange tijd. Op deze oplossing kunnen we niet zitten wachten. Tegen 2010 moet er volgens een Europese richtlijn ons oppervlaktewater zuiver zijn. Laat ons dan ook ten stelligste hopen dat tegen die tijd  we in onze Molenbeek steeds meer verschillende soorten vissen mogen aantreffen. Een zuivere Molenbeek zal dan ook een zeer positieve invloed hebben op de natuur, fauna en flora. Verder zal een zuivere Molenbeek voor de steeds meer burgers die langs onze Molenbeek gaan wandelen, alle burgers die in de buurt wonen, alle burgers van onze gemeente,  een bewijs zijn dat de overheid, Aquafin er ook werkelijk in slaagt het oppervlakte water zuiver te krijgen en zal uiteindelijk ook steeds meer burgers worden gesensibiliseerd  om hun steentje bij te dragen voor een zuivere Molenbeek Hopelijk zal meer sociale controle er dan ook toe bijdragen dat sommige burgers die nog altijd verantwoordelijk zijn voor allerlei overtredingen, ook worden aangespoord tot meer respect  onze Molenbeek.       

Bodemerosie en slib preventie in onze waterlopen

Goede toepassing van de bodem erosie bestijdingsmaatregelen  moeten leiden tot minder slibvorming in onze Vlaamse waterlopen (60 % van deze slib is afkomstig van bodemerosie). Minder slibvorming zal dan uiteindelijk leiden tot minder slibstorten in Vlaanderen. In Erpe-Mere wordt door de overheid op dit moment geëvalueerd of er al of niet zo een stort komt.

Knelpunt, Gotegem Watermolen

Op de Molenbeek (Erpe-Mere) ligt op het grondgebied van Mere de Gotegem molen.Tussen de Engels molen en de Gotegem molen ligt een groot gedeelte van het reservaat Den Dotter.

De Gotegem molen wordt het eerst beschreven in 1387. Dus gedurende meer dan 600 jaar wordt hier het water opgehouden (minstens 1 meter). Door deze verhoging van het waterpeil, heeft zich gedurende al die jaren een specifieke dotterbloem vegetatie ontwikkeld, tussen de Gotegem molen en de Engels molen.  Vandaag is de molenaar gestopt met malen en er is geen opvolging. Dus als de molenaar vanaf nu zijn balken wegneemt, zal het peil van de molenbeek in dit gebied met minstens 1 meter dalen. Daardoor kan de typische dotterbloem vegetatie onder druk komen te staan of zelfs verdwijnen. Wij kunnen natuurlijk de molenaar vragen om het waterpeil te behouden op zijn peil van vroeger. Als nu iemand anders de molenaar vraagt, voor welke reden dan ook, het peil te laten zakken, staan wij  beheerders van Den Dotter, nergens. Wat als de molenaar zijn watermolen verkoopt.

Dotterbloemgraslanden zijn wettelijk beschermd (vegetatiebesluit:BVR 23/7/1998; BS 10/09/98). Ze mogen niet gewijzigd worden wanneer ze gelegen zijn in groengebieden, parkgebieden, buffergebieden en bosgebieden. Zijn ze in het VEN gelegen, dan is zelfs expliciet voorzien dat er niets aan de waterhuishouding mag gewijzigd worden, zonder vergunning. Ook in agrarisch gebied met ecologisch belang en habitatrichtlijngebied geldt een vergunningsplicht voor vegetatiewijziging.

Het stuwpeil (pegelpeil in het jargon) en het stuwrecht aan een watermolen is per definitie eigendom van de eigenaar van de watermolen. Dat stuwrecht kan echter wel apart aan een andere partij overgedragen, doorgaans “verkocht” worden (incl. een notariële akte edm).

Vismigratie knelpunten

Eens de Molenbeek over viswaterkwaliteit beschikt moeten ook de hindernissen voor migratie van vissen zijn weggenomen.

Vismigratie is de verplaatsing van vissen van de ene habitat naar de andere, die functioneel is voor de overleving van de soort. Deze gedragsvorm wordt momenteel verhinderd door allerhande migratiebarrières op onze waterlopen. In de Beschikking van de Benelux Economische Unie en in het Decreet Integraal Waterbeleid wordt vooropgesteld dat in alle waterlopen van de hydrografische stroomgebieden van de Benelux vrije migratie van alle vissoorten mogelijk gemaakt wordt tegen begin 2010. Dit beleid vraagt om een doordachte aanpak van de vismigratie problematiek. Het beleid rond vismigratie in de praktijk omzetten vergt een goede samenwerking met heel wat betrokken instanties zoals: AMINAL, AWZ, AROHM, IN, Provinciale Visserijcommissies, Provincies, Gemeenten, Polders en Wateringen, WLH, Regionale Landschappen, enz.

Types van vismigratie knelpunten zijn:

Sifon, duiker, stuw, monnik, gemaal, rooster, watermolen, schot, terugslagklep, sluis en aval.

Stuwen op de Molenbeek (Erpe-Mere)

De Molenbeek is een neerslagrivier. Dit wil zeggen dat enkel bij regenval er een  groot water debiet is in deze beek. Zonder stuwen zou de beek op sommige tijdstippen van jet jaar, op sommige plaatsen  leeglopen. Het behouden van een   constant waterpeil gedurende het ganse jaar wordt dus verkregen  door de aanwezigheid van een aantal automatische klepstuwen en vaste stuwen.

▪ Kegelmolen stuw 1

▪ Ledebaan stuw 2

▪ Cottemmolen stuw 3

▪ Molenstraat stuw 4

▪ Erpe-Mere, langs de N46, Aalst-Zottegem, stuw 5

▪ Wachtbekken Erpe-Mere stuw 6

Watermolens op de Molenbeek (Erpe-Mere)

De nog bestaande 9  watermolens op deze molenbeek zijn :

▪ De ‘sHeeren molen

▪ De Ratmolen, Aaigem (Erpe-Mere) Berg nr 2

▪ De Engelsmolen, Aaigem (Erpe-Mere) Dries nr 90

▪ De Gotegemmolen, Mere (Erpe-Mere) Gotegemstraat nr 1

▪ De Cottemmolen, Erpe (Erpe-Mere) Molenstraat nr 36

▪ De Molen te Broek, Mere (Erpe-Mere) Wilgendreef nr 4 

▪ De Graevesmolen, Mere (Erpe-Mere) Bosstraat

▪ De Van Der Biestmolen, Erpe (Erpe-Mere) Stationstraat

▪ De Overmolen, Hofstade Blektestraat

Natuurpunt Groot-Haaltert is bezig met een vismigratie knelpunten inventaris. Deze zal later aan  de bevoegde instanties worden toegestuurd. 

Overstromingen

Bestaand wachtbekken

▪ Erpe-Mere

Gelegen  langs de N46, Aalst-Zottegem-Oudenaarde en tussen de spoorweg

Aalst-Gent en de autostrade E40, Brussel-Oostende. Het bergingsvolume is 163 000 m3 en
de  oppervlakte  van het wachtbekken is 14,67 Ha.

Geplande wachtbekkens

▪ Lammersweg, Aaigem, 24 Ha, 420 000 m3

▪ Hollestraat Heldergem, 17 Ha, 150 000 m3

Indien deze twee geplande wachtbekkens zullen zijn verwezenlijkt zullen de overstromingen langs gans de Molenbeek moeten zijn opgelost. Laat ons hopen dat deze plannen snel worden uitgevoerd.

 Aquafin zuiveringsstations op de Molenbeek (Erpe-Mere)

De Molenbeek, Erpe-Mere is een waterloop van meer dan 23 lang, die ontspringt op een hoogte van ca 82 m, met een hydrografisch bekken van ongeveer 57,4 km3. De Molenbeek, Erpe-Mere die in Zottegem ontspringt, meer bepaald in Erewetegem, Smissenhoek, en daar Plankenbeek heet. Nadat ze Ter Erpenbeek wordt genoemd wordt ze nadien voor de rest van haar loop Molenbeek genoemd . Verder loopt ze dan  door Herzele, Erpe-Mere , Haaltert en mond uit ten noorden van Aalst, in Hofstade, in de Dender. De Molenbeek Erpe-Mere mondde uit, oorspronkelijk verder noordelijk, namelijk in de buurt van Gijzegem, in de oude Dender. Op de loop van de Molenbeek zijn dan ook nog 3 zuiveringsstations in Godverdegem, Sint-Lievens-Esse en Heldergem gepland.

De gemeetes Godveerdegem en Sint-Lievens-Esse zijn zeer landelijk en daardoor zullen na de Aquafin werken nog vele huishoudelijke lozingen overblijven, een probleem  die door de respectievelijke gemeentes zullen moeten worden opgelost. Hieruit blijkt dan ook weer dat enkel een integrale aanpak  kan toe leiden dat de ganse Molenbeek snel over viswaterkwaliteit zal beschikken We hopen dan ook dat deze gemeentes hun best zullen doen om ook zo snel mogelijk de nodige acties te nemen.

Wetgeving

De Aquafin investeringen belopen reeds een paar miljard Euro. De extra grote financiële  inspanningen van de Vlaamse overheid, de Provincie en de gemeentes die nog moeten gebeuren zullen uiteindelijk leiden tot zuiver oppervlakte water in Vlaanderen. Inspanningen van de overheid, veelal uitgaande van Europese wetgeving zorgen voor de nodige wetgeving die de natuur op allerlei manieren moeten beschermen. Natuurverenigingen doen ook grote inspanningen, op vrijwillige basis, om nog kleine stukjes natuur in Vlaanderen te bewaren voor de toekomst. Zelfs in natuurgebieden zijn er nog altijd een aantal burgers die zonder rekening te houden met al die inspanningen, zwerfvuil achterlaten, nog steeds sproeien met zeer giftige sproeistoffen, de bodem verontreinigen, het oppervlakte water onnodig weer verontreinigen.

Correcte uitvoering van bestaande milieuwetgeving, een goed systeem voor opvolging en een goeie samenwerking met de politie en rechtbanken moeten leiden tot het opmaken van de nodige verbaliseringen van alle overtredingen en zal er voor  zorgen dat uiteindelijk de boetes worden betaald door de overtreders. Dit  moet er voor zorgen dat in de toekomst deze overtredingen  drastisch verminderen. Eens deze overtredingen sterk zijn afgenomen komt er voor de milieu ambtenaar ook meer tijd vrij om in de toekomst andere belangrijke dingen te doen. 

Het opleggen van boetes is niet één van de plezierigste taken van de gemeentelijk overheid. Spijtig genoeg moet steeds worden vastgesteld dat sommige  burgers blijven volharden in de boosheid. Als we er vanuit gaan dat het meestal dezelfde overtreders zijn, een zeer kleine groep is van burgers, blijkt spijtig genoeg het opleggen van boetes de enige manier te zijn om deze praktijken uit de wereld te helpen.

(1) http://www.nidi.nl/public/demos/dm00024.html#figuur , De schaarste van water

17-02-2007, 00:00 geschreven door GVR  

Fort van Elmina, een schrijnende getuige van de handel in mensen 

De Goudkust is het kustgebied van het huidige Ghana. Hier, langs de kust van West-Africa, werden vroeger meer dan 20 Europese forten gebouwd die ondermeer gebruikt werden voor de mensenhandel. De West-Indische Compagnie (WIC) heeft hier vele forten weten te veroveren. Het belangrijkste fort was Elmina. Vandaag is het een intacte schrijnende getuige van de hoogdagen van de handel in mensen.

Na een lange rit met de wagen vanuit Accra komen we aan in Cape Coast. Ik besluit eerst iets te gaan eten in één van de weinige hotels. Het is 1979. Het hotel heeft werkelijk betere dagen gekend en enkel de gedachte aan een paar lekkere frisse biertjes overstemt mijn zorg of de lunch wel lekker zal zijn of niet. De chauffeur bestelt iets heel eenvoudigs, kip met rijst. Hij heeft zelfs noch mes noch vork nodig en op een heel handige manier neemt hij zijn voedsel beet tussen duim-, wijs- en middenvinger en slaagt erin om op een korte tijd alles met zichtbaar veel smaak naar binnen te werken. Mijn maaltijd bestaat uit vers gevangen vis met gebakken zoete aardappelen die uiteindelijk ook een lekkere maaltijd blijkt te zijn.

Na de lunch maken we een wandeling langs het strand van Cape Coast. In de hitte van de middag zie ik overal vissers, die hun vangst binnenbrengen, anderen vertrekken voor een nieuwe vangst. Tussendoor zijn vele mensen bezig met de aankoop van vis. Het strand fungeert hier als de vismijn van bij ons. Hier zijn geen mogelijkheden om vis te koelen, laat staan in te vriezen. De vis wordt door ‘vishandelaren’ in oude pic up’s  snel naar zijn bestemming in het binnenland gebracht. Andere kopen de vis aan om hem te roken. Je ziet wat verder weg van het strand verschillende installaties staan te “roken” en waar een enorme sterke visreuk heerst.

Je ziet er talloze vrouwen in kleurrijke kleding die fruit verkopen, namelijk appelseinen, bananen, ananas, mango’s, of kokosnoot, alles vers, op grote schalen, gedragen op hun hoofden. Met een kapitaaltje van een paar Euro of minder kunnen ze dagelijks fruit aankopen om daarmee genoeg winst te maken om hun kinderen iedere dag te laten eten. Ook voor allerlei zaken zoals sigaretten die één per één kunnen worden gekocht  tot wc papier verkocht per rol zijn er talloze straatverkopers. Het zijn mensen die iedere dag hun voorraad kopen bij een ‘grote’ leverancier, die ze iedere dag contant moeten betalen. Als de zaken slecht gaan zal hun al zeer klein kapitaaltje in dit geval ook gebruikt om te overleven, zo klein geworden zijn dat ze na verloop van tijd niet meer genoeg geld hebben om nieuwe, voldoende producten aan te kopen.

Al deze mensen versmelten tot een kleurrijk tafereel. Ze zijn lawaaierig, bruisen van het leven. Het is wat zich hier, sinds vele, vele jaren, iedere dag steeds weer onveranderd herhaald.

Vanaf dit strand  zie je achter een volgende baai, het fort van Elmina. Vroeger moet men vanaf dit strand hebben gezien hoe slavenschepen Elmina aandeden en die er later ook weer vertrokken met hun cargo’s van mensen waarvan iedereen ook exact wist wat deze cargo was.

 
Het Elmina fort is vandaag een World Heritage Monument.  Kijkend naar het fort van de buitenkant , kan niets de niets vermoedende  bezoeker emotioneel voorbereiden, voor de onbeschrijfbare wreedheden die zich binnen deze muren hebben afgespeeld. Gebouwd in 1482 door de Portugezen was het in het begin een handelspost om goederen te verwisselen voor goud en edelstenen. Als de vraag naar slaven voor de Americas en de Caribbean steeg, werd dit fort gebruikt voor de handel in mensen. De voorraadkamers werden omgevormd tot kerkers waar dan hun belangrijkste handelswaar werd weggestopt, mensen. Deze kerkers zijn sindsdien nooit geverfd, en nog steeds kun je er de angst en ellende ‘ruiken’ die in deze donkere ruimten van de bedompte muren afstraalt.

De meest diepgaande emotionele ervaring  waarmee je in Elmina  wordt geconfronteerd is duidelijk  het zien van ‘ The door of no return’. Hier zijn  een deel van de vele miljoenen mensen gepasseerd die hier tijdens de mensenhandel periode verplicht werden aan boord te gaan van slavenschepen die hen over de Atlantische oceaan brachten naar een andere wereld. Voor hen een totaal onbekende wereld. Degenen die de overtocht overleefden konden nooit de omvang inschatten van de vele jaren van verschrikkingen, terreur en uitbuiting, die hen te wachten stond in deze “nieuwe wereld”.

Het fort verwisselde verschillende keren van eigenaar tot in 1872 het in Britse handen viel op een moment toen de slavenhandel eindelijk werd afgeschaft.

Voor de kust van Dakar, Senegal, dus ook langs de kust van West-Africa, heb je het slaveneiland Gorée. Het slavenhuis is er gebouwd door de Nederlanders in 1776, vandaar de naam Gorée,  afgeleid van ‘Goede rede’. Hier heb je zoals ook nog in vele andere forten ‘The door of no return’.

Deze handel in mensen heeft bijna 300 jaar geduurd.

30-11-2006, 00:00 geschreven door GVR  

In 1989 heb ik in een restaurant in Johannesburg  een afspraak met iemand die een bedrijf heeft die elektronische apparatuur zou kunnen leveren voor onze klanten in Zuid-Afrika. Het is een eerste kennismaking en hebben daarvoor afgesproken om samen te gaan dineren. Na het eten gaan we naar mijn hotel om daar in de bar nog een paar biertjes te drinken. Hij is als Engelsman 20 jaar geleden geïmmigreerd naar Zuid-Afrika. Nelson Mandela zit nog steeds gevangen op Robben Eiland. Velen vrezen bloedige opstanden voordat het apartheidsregime vroeg of laat verdwijnt. Vele mensen denken eraan om Zuid-Afrika definitief te verlaten. Hij heeft besloten om te blijven, niettegenstaande zijn vrouw zich niet meer veilig voelt in Zuid-Afrika. Hij heeft een plan. Als het werkelijk slecht gaat zullen zijn vrouw en kinderen terugkeren naar Engeland. Hij zal dan iedere week op en neer vliegen tussen Engeland en Zuid-Afrika.

Het is nog niet zo laat op de avond en hij besluit mij te laten zien waar hij woont, welke veiligheidsmaatregelen hij allemaal wel  heeft genomen. Dus zijn we even later op weg naar zijn huis, even buiten Johannesburg. Aangekomen zie ik een aantal villatjes omringd door een hoge muur met prikkeldraad. Bij de ingang staat er een klein gebouwtje waar 24 op 24, 7 op 7, veiligheidsbewakers aanwezig zijn. Hij legt mij uit dat dit allemaal echt niet goedkoop is. Aangekomen aan zijn huis gaat plotseling alle buitenverlichting aan. Zoals op een voetbalveld is ieder plekje helder verlicht en is er nergens een plekje met een schaduw. Lopend naar de ingang van zijn huis zie ik voor de deur en alle ramen, de dikke afschuwelijke ijzeren staven, die inbrekers moeten afschrikken. Binnenkomend legt hij verder uit dat hij alle mogelijke elektronische veiligheids apparatuur al heeft geïnstalleerd. Bij het drinken van een lekkere witte Zuid-Afrikaanse wijn gaat plots een deur open, waarachter een ijzeren deur schuil gaat. Ik moet denken aan de deur van de cel van Nelson Mandela. Alle ramen en de deur van de slaapkamer zijn verstevigt met ijzeren staven, het is als een cel, en samen met de versterkte muren rond de villa lijkt dit alles sterk op een gevangenis.

29-11-2006, 11:52 geschreven door GVR  

In de zomer van 1982, na een lange nachtvlucht land ik met British Airways in Kaapstad, Zuid-Afrika. Dit is mijn eerste bezoek aan Zuid-Afrika en ik kan niet wachten om het beter te leren kennen. Gedurende vele jaren is het soms bijna dagelijkse tv nieuws over geweld in Zuid-Afrika als het ware op mijn netvlies gebrand. Reeds op het vliegtuig stel ik vast dat het aantal zwarte passagiers enkel in een zeer klein aantal vertegenwoordigd zijn. Later wordt dit ook bevestigd op het vliegveld, het hotel, in de straten van Kaapstad, in de banken, in de bedrijven Vele jaren later, blijkt dat helemaal anders te zijn, wat ook heel normaal is gezien de samenstelling van de totale bevolking. Nu is de overgrote meerderheid van de mensen die je overal tegenkomt overwegend zwart. Op het vliegveld, staat zoals afgesproken en ook tot mijn groot genoegen, mijn Zuid Afrikaanse collega Eugene, mij op te wachten om mij naar het hotel te brengen. Op weg naar het hotel en na al de wederzijdse gebruikelijke vragen zijn beantwoord , verdiept het gesprek zich een beetje en kom ik te weten dat hij de zoon is van een boer, die vele honderden km weg van Johannesburg, ‘in the middle of nowhere’, is opgegroeid. Dat de zwarte mensen in en rond de boerderij , waar hij is opgegroeid, waarmee hij in contact kwam tijdens zijn jeugd, voor hem inferieur zijn, kan hij niet verbergen. Hij tracht mij uit leggen hoe zoiets als apartheid is ontstaan, mogelijk is, hoe mateloos bekrompen zijn ouders zijn, hoe het leven is op een boerderij uren rijden verwijderd van een winkel, een bioscoop, van de dichtst bijzijnde buren. Ze gaan twee maal per jaar naar Johannesburg, waar ze dan alle etenswaren, kleren en alle andere levensbenodigdheden aankopen voor de volgende 6 maand. Hij herinnerd zich deze uitstappen als kortstondige momenten waar hij als tiener ziet wat de wereld allemaal te bieden heeft, zo oneindig veel meer dan het leven op de boerderij. De eerste maal dat hij werkelijk in contact komt met zwarte mensen is tijdens zijn legerdienst als Zuid Afrikaan in Namibia, waar hij gedurende zijn legerdienst met zwarte soldaten dezelfde slaapzaal moet delen.

Na een verblijf van een week, sta ik samen met Eugene op een vroege zondagmorgen op de Tafelberg. In de verte, aan de horizon, zien we een Boeing 747 verschijnen die in een grote bocht rond de tafelberg vliegt. Ja, het is de British Airways vlucht, die getrouw iedere zondag morgen land op het vliegveld van Kaapstad. In gedachten ben ik even in België, want ik vlieg ‘s avonds , met datzelfde vliegtuig terug naar Europa, naar huis. We genieten samen van het prachtige uitzicht. Niet zover weg van de kust zie ik een eiland. Ja, dat is Robben Eiland, nietwaar. Ik begin vragen te stellen in verband met Nelson Madela, apartheid, maar er wordt telkens totaal ontwijkend geantwoord.

Tijdens mijn verscheidene bezoeken , in de volgende jaren, veranderen zijn ideeën stelselmatig. Ondertussen is hij reeds verschillende malen in Belgie op bezoek geweest en weet hij maar al te goed hoe men over apartheid in België, Europa denkt. Tijdens mijn latere bezoeken stel ik bij hem soms vast hoeveel pijn het hem doet hoe zijn Zuid-Afrika in het buitenland wordt bekritiseerd, naar zijn idee niet begrepen wordt. Soms is het blijkbaar alsof hij zich schaamt een Zuid-Afrikaan te zijn.

In de zomer van 1996 sta ik terug met Eugene op de Tafelberg. Sinds ons eerste bezoek in 1982 op de tafelberg zijn er 14 jaar voorbij gegaan. Zonder enige aanleiding begint Eugene te vertellen over Nelson Mandela, de zo nodige politieke veranderingen die hebben plaatsgevonden. Nu is hij fier op zijn Zuid-Afrika.

29-11-2006, 10:58 geschreven door GVR  

Als je als inwoner van Soweto een job hebt, je chauffeur bent voor een bedrijf in Johannesburg, zul je wel begrijpen dat mijn ‘gastheer’ en gids voor vandaag een grote sociale status geniet in zijn eigen samenleving. Dat merk ik onmiddellijk bij het aankomen bij de ingang van de township waar hij de daar aanwezige politie uitbundig groet. Mijn chauffeur is in opperste stemming, vandaag kan hij zijn vrienden en kennissen laten zien dat hij werkelijk de chauffeur is, in dienst van een bedrijf uit Johannesburg.

Ik besef maar al te goed dat ook ik met eenzelfde uitbundigheid deze politie mensen  maar kan begroeten, dus met veel respect en de tijd ervoor nemend. Ik zie de goedkeuring van mijn gids wanneer er tijdens onze uitgebreide begroeting steeds weer een brede glimlach verschijnt op zijn gezicht. Ter verkenning  rijdt hij eerst door een groot gedeelte van Soweto, waar we ondermeer passeren aan het huis van Desmond Tutu, het huis waar Nelson Mandela is opgegroeid en komen later aan in de buurt waar hij woont . Zijn woning is een eenvoudige tweekamer woning opgetrokken in baksteen. Overal duiken familieleden en kennissen van hem op. Het is een beetje chaotisch , een beetje op zijn Afrikaans, iedereen staat erbij met een  glimlach op zijn gezicht en er wordt gezellig met elkaar gepraat , maar je wordt niet echt aan iemand voorgesteld. Dus vraag je wie , wie is,  anders kom je daar toch nooit achter. In de onmiddellijke buurt is er  te midden van een aantal golfplaten huisjes een klein pleintje, waar er op deze zondagmorgen al een gezellige drukte heerst. Overal zie je kleine schamelige kraampjes waar allerlei, groenten, vlees en vis wordt verkocht. Opeens staat de gids stil en wijst mij een persoon aan, zeggende dat dit zijn kapper is. Hij staat in de open lucht voor een golfplaten huisje, een schamel tafeltje en een schamele stoel, met een tondeuse in de hand, een klant te scheren. De kapper in kwestie stopt onmiddellijk  met scheren en neemt uitvoering de tijd  ons te groeten, met ons te praten. De klant wacht geduldig en mengt zich zelfs in ons gesprek, waar het gesprek al gaat over van welk land ik afkomstig ben, wat ik kom doen in Zuid-Afrika. Dat ik Soweto bezoek vind ook hij een prettige vaststelling. De kapper heeft er vandaag een extra klant bij, ik laat mijn haar bijknippen.

Het wordt steeds warmer en ik vraag mijn gids of hij een adres kent waar we iets kunnen gaan drinken. Hij weet één plaats waar onlangs een ondernemende zwarte vrouw ,  een restaurant heeft geopend. Het is weer een tweekamer woning die heel recent is omgebouwd tot een klein restaurant. Bij aankomst vertelt ze mij fier,  haar eerste  buitenlandse  bezoeker, hoe ze een gedeelte van de tweekamer woning  na de nodige bouwaanvraag, waar ze zo lang heeft moeten op wachten, heeft uitgebreid tot een  klein zaaltje waar 4 tafeltjes kunnen staan. Achter een deur staat een zeer oude frigo en ze toont fier haar voorraad van twee bakken bier en  één bak Coca-Cola. Verder vertelt ze me ook uitvoerig hoe enorm moeilijk het was het nodige, naar onze normen schamelige kapitaal, bij elkaar te brengen. Alsof iedereen op de hoogte was van mijn komst stroomt het kleine gelagzaaltje snel vol met familieleden en buren en ontspint er zich een gezellig gesprek. Na het drinken van enkele biertjes bestel ik  een  eenvoudige Afrikaanse maaltijd, die hoofdzakelijk bestaat uit kip en rijst rijkelijk overgoten met een lekkere saus die samen wordt geserveerd met wat sla, tomaat en komkommer. Als ik de kip in kwestie nog op het kleine erfje achteraan zie rondlopen besef ik dat er nog een lang gesprek zal volgen en er nog wel een paar pintjes zullen gedronken worden, voordat ik aan de lekkere maaltijd kan beginnen. Gelukkig heb ik op mijn vele vorige bezoeken aan Afrika geleerd geduldig te zijn, een beetje geleerd de tijd te nemen voor alles wat je doet en hoef ik ook tijdens het wachten mij niet ongemakkelijk te voelen als er tijdens het gesprek ook een lange stilte zou ontstaan.

Een lange autorit brengt mij terug naar als het ware een andere planeet, Johannesburg, het hotel, waar ik ook vriendelijk wordt begroet en waar ik enkel heel kort op antwoord met een ‘hello’. Op mijn kamer gekomen open ik mijn frigo, waar naast verschillende biersoorten en frisdranken, talloze andere drankjes staan en waar ik na enig nadenken uiteindelijk toch maar kies voor een lokaal gebrouwen biertje.

29-11-2006, 00:00 geschreven door GVR  

Robben Eiland enkel 12 km verwijdered van Kaapstad, was voor honderden jaren een plaats voor uitwijzing, isolatie en gevangenneming, van regeringen voor hun politieke tegenstanders. Gedurende de apartheid was dat niet anders en werden vele Zuid-Afrikaanse vrijheidstrijders daar vastgehouden met de bedoeling om hen te isoleren en hun moraal volledig te ondermijnen. Zo werd  tijdens de 27 jaar dat Nelson Mandela hier op Robben Eiland gevangen zat, deze verschrikkelijke gevangenis  het symbool, in gans de wereld, voor vrijheid.

 

In de haven van Kaapstad ligt  nu de meest bezochte plaats in Zuid Afrika, het Waterfront met zijn hotels, winkels en talloze ontspanningsmogelijkheden voor het grote publiek.Van hieruit vertrekken iedere dag regelmatig boten met toeristen voor een bezoek aan Robben Eiland . Niet nodig te zeggen dat dit vroeger anders was. De enigen die toen de boot namen voor Robben Eiland waren gevangenen en gevangenispersoneel. Het is de zomer van 2000 en ik breng samen met 9 andere Vlamingen   een bezoek aan het Waterfront. Nu, na al die jaren heb ik eindelijk de kans om Robben Eiland te bezoeken. Probeer een aantal mensen te overtuigen samen met mij Robben Eiland te bezoeken, maar iedereen kiest voor een bezoek aan de luxe winkels en een groot winkelcentrum met air conditioner met zijn mooie marmeren vloeren, zijn vele terrasjes met zijn verfrissingen en zoetigheden . Maak even een rekening of ik nog voldoende tijd heb om Robben Eiland te bezoeken , om ‘s avonds met de laatste boot nog terug te kunnen  keren naar Kaapstad. Ik moet snel beslissen en uiteindelijk vertrek ik alleen voor een bezoek naar Robben Eiland. Niettegenstaande Robben Eiland enkel 12 km uit de kust ligt, duurt de boottrip, bijna twee uur .De zee is tamelijk ruw , we bevinden ons op de plaats waar de Atlantische en Indische oceaan elkaar ontmoeten.

Ik bedenk dat een aantal honderden jaren geleden hier de eerste Zuidkaapvaarders zijn aangekomen, die, althans bij goed weer, van hieruit ook een prachtig zicht op de Tafelberg moeten hebben gehad met ervoor een mooie, toen nog totaal door de mens niet aangetaste baai, waar nu Kaapstad is. Ik geraak in gesprek met een  blanke Zuid-Afrikaan die als toerist in eigen land, hij komt van Jahonnesburg, ook op weg is om Robben Eiland te bezoeken. Hij is na zijn militaire opleiding, terecht gekomen bij de politie. Tijdens de apartheid heeft hij als lid van de Zuid Afrikaanse politie, tientallen malen deelgenomen aan razzia’s in  de township, Soweto, in de buurt van Johannesburg, om in te grijpen tijdens momenten van grote onrust en veelal om zwarte mannen te arresteren. Nadat Nelson Mandela pas 10 jaar daarvoor is vrijgelaten, zijn wij allemaal samen, hij met vrouw en kinderen, mijzelf en een heleboel andere toeristen op weg naar Robben Eiland om aldaar vast te stellen hoe onmenselijk de gevangenen aldaar werden behandeld. Hij verteld  over Nelson Mandela en in zijn stem klinkt een zekere blijheid dat Zuid Afrika zonder veel kleerscheuren, politiek zoveel is veranderd is in zo een korte tijd.

Op het eiland aangekomen worden we met een bus rondgereden  naar de verschillende bezienswaardigheden op het eiland De gids op de bus is een zwarte mevrouw, een dochter van iemand die ook lange tijd was opgesloten op Robben Eiland. Zij verteld  hoe hard het leven was, om  als een dochter van een vrijheidsstrijder, een vijand van de staat, op te groeien in een systeem van ‘apartheid’ en een goed diploma te behalen .

Er is een prachtig stukje kust, een kleine baai bestaande uit veel keien en een smal strookje strand met mooi wit zand. Van hieruit heb je het mooist mogelijk uitzicht op Kaapstad en de Tafelberg. Hier zijn Nelson Mandela en zijn medegevangenen vele duizenden keren gepasseerd. Van hieruit hadden ze een zicht op Zuid-Afrika, het enige ‘contact’ wat ze gedurende vele jaren nog hadden met hun land, het land van hun fiere voorouders. Het land waarvan de nakomelingen van hun voorouders in verdrukking leven. De reden van hun verzet, de reden van hun gevangenneming, hier, op Robben Eiland. Ik kan de verleiding niet weerstaan een klein keitje op te rapen. Het blijkt de vorm te hebben van een voetafdruk. De symboliek die ik er in zie is die van de voetafdruk van Nelson Mandela , een te volgen voetspoor van geweldloos verzet en verzoening.

 
Onze gids in de gevangenis  is een oude Zuid Afrikaanse vrijheidsstrijder, medestander van Nelson Mandela, die ook een aantal jaren samen met hem hier was opgesloten. Hij beschrijft op een  onnavolgbare manier hoe de bewakers minutieus hun taken uitvoerden, hoe ze de onmenselijk reglementen feilloos uitvoerden die er moesten  toe leiden om de moraal van de gevangen te breken. Ook beschrijft hij precies hoe Nelson Mandela erin slaagt, niettegenstaande de toepassing van deze onmenselijke reglementen, de moraal voor zichzelf en zijn medegevangen hoog te houden. Hier en daar is er zelfs een verhaal waaruit blijkt dat een of andere bewaker, af en toe, een heel klein beetje afwijkt van de onmenselijke reglementen, een beetje menselijkheid  toont.

Tijdens het bezoek aan de gevangenis staan we plots op de plaats, de cel, waar Nelson Mandela, zoveel jaren heeft vertoefd. Samen met een aantal mensen sta ik hier een tijdje stil, uit respect, terwijl de gids en alle anderen doorlopen. Iedereen verzonken in zijn eigen gedachten. Hier is het dus allemaal gebeurd, zo een korte tijd geleden. Vandaag zijn er nog talloze plaatsen in de wereld waar gelijkaardige wreedheden gebeuren, ergere wreedheden. Kan zoiets bij ons in onze ‘ontwikkelde’ samenleving opnieuw gebeuren? Leren we wel voldoende van de geschiedenis, deze recente geschiedenis, om het anders te doen?

29-11-2006, 00:00 geschreven door GVR