Wij in het westen kunnen niet klagen. Wij hebben het goed. Wij zijn vrij. Er wordt ons weinig in de weg gelegd en we kunnen doen wat we willen.
Maar wat als dit niet het geval is? Wat als we onderdrukt worden? Het lijkt een ver-van-mijn-bedshow, maar voor velen op deze planeet is het dat niet.
De clowns zijn de onderdrukking beu, en besluiten actie te ondernemen. Gewapend met elektrische handdruk, slagbomtaarten, fopbloemen die zoutzuur spuiten en ballonzwaarden gaan ze de komische doch bloederige strijd aan met regeringstroepen op straat. Een veel te klein wagentje met dertien clowns in ontploft in een wolk van confetti en afgerukte ledematen op een druk marktplein.
Het land is in chaos. De regering noemt ze terroristen, maar velen noemen hen vrijheidsstrijders. De mensen voeren verhitte discussies. De ééne bejubelt de strijd tegen de onderdrukking, de andere verafschuwt elke vorm van geweld, en de mensenlevens die het kost.
Zijn de clowns in hun recht? Mogen ze geweld met geweld bestrijden? Dit zijn moeilijke vragen. We zijn het er waarschijnlijk allemaal wel over eens dat de situatie voor de clowns niet rechtvaardig is, en dat er iets moet aan gedaan worden. Maar onderhandelen helpt niet, en bij vreedzame betogingen grijpt de politie met harde hand in. Dan zijn er nog maar weinig mogelijkheden.
Er zijn ook vreedzame oplossingen. Gandhi heeft door middel van vreedzaam protest een grote rol gespeeld in de bevrijding van India van onder het juk van de Britten. Met hulp van de media zag de hele wereld wat voor wandaden de Engelsen daar begingen, en uiteindelijk moesten ze zich wel terugtrekken, om hun bondgenootschappen en goede relaties met andere landen te kunnen onderhouden. Het is echter niet altijd gemakkelijk om de media te bereiken als er censuur is, en nog moeilijker om er voor te zorgen dat het de rest van de wereld iets kan schelen. Dus grijpen velen naar drastischere maatregelen om hun punt te maken.
Echte liberalen vinden vrijheid het belangrijkste goed, en om vrijheid te verkrijgen vinden ze dat het geweld van de regering met geweld mag beantwoord worden. Vele anderen vinden dat geweld nooit een oplossing is, en alleen tot meer kwaad leidt. Ik vind dat als er echt spraje van onderdrukking, er geweld mag gebruikt worden om de regering te doen vallen. Maar tegenwoordig is er meestal van echte onderdrukking weinig sprake. Terroristen van de IRA en ETA handelen uit verlangen naar meer onafhankelijkheid, ookal zijn ze even vrij als de meeste andere mensen. Geweld is in deze situatie niet geoorloofd. In het Midden-Oosten, waar de Palestijnen worden onderdrukt en uit hun eigen land worden verdreven, vind ik het al begrijpelijker.
Het is natuurlijk beter als er een geweldloze oplossing kan gevonden worden, maar die is niet altijd mogelijk. Vrijheid is het belangrijkste recht van de mens, waar iedereen naar streeft. Het is maar normaal dat we bereid zijn daarvoor te vechten.
In de politiek wordt er constant gespeeld met verschillende soorten vrijheid. Er wordt steeds gezocht naar de gulden middenweg. Maar zoals overal, is die ook hier zeer moeilijk te vinden.
Als we complete negatieve vrijheid zouden hebben, waar bijvoorbeld Locke voorstander van is, mag iedereen een partij oprichten met om het even welke standpunten. Of je nu de pensioenleeftijd wil verhogen, de belastingen wil verlagen, alle andersgekleurden wil opsluiten of clownsneuzen wil verbieden. Het volk heeft volledige vrijheid om te kiezen wie hen zal vertegenwoordigen, er is niemand die beslist of een partij nu mag verkozen worden of niet. Als iemand vindt dat een opgerichte partij onredelijk of idioot is, heeft hij alle recht om zelf een partij op te richten, die dan bijvoorbeeld clownsneuzen fiscaal aftrekbaar wil maken. De voordelen zijn duidelijk: er is complete vrijheid, en geen inmenging van de regering. Het volk en alleen het volk beslist wie hen bestuurt. De nadelen zullen echter niet lang op zich laten wachten. Doordat er geen controle is, kunnen partijen de grootste onwaarheden en onrechtvaardigheden verkondigen(die arme clowns, waarom zou je hun neus willen afpakken?). En zoals we allen wel weten, is het niet moeilijk om de mensen te beïnvloeden, want de mensen zijn dom. Politici zijn meesters in het liegen en manipuleren. Hoe extremer, hij luider ze roepen, en hoe meer mensen zullen volgen. De mensheid is niet klaar voor dit soort politiek.
Hoe positiever de vrijheid wordt, hoe meer controle van de regering er zal zijn op de politieke partijen. Om het volk tegen zichzelf te beschermen, worden al te extreme partijen niet toegelaten. Als we hier verder in gaan, zorgt de regering er voor dat alleen de partijen met een goed programma verkozen kunnen worden. En 'goed' is zeer subjectief. De regering zorgt dan voor censuur, door de partijen weg te bannen die te sterk met de standpunten van de regering in conflict liggen. Is de regering anticlownsgezind, zal de partij tegen clownsneuzen er door komen, maar de mannen die fiscale aftrekbaarheid willen voor de jolige gezichtsversiersels zullen niet op het stembiljet staan. Trekt men dit tot in het extreme door, is er maar één partij, en zijn er geen verkiezingen. Want de regering moet het volk tegen zichzelf beschermen, en alleen de regering zelf heeft het bij het juiste eind. Doordat er geen concurrentie is, kunnen ze doen wat ze willen. En voor je het weet, zijn clownsschoenen ook verboden, en wordt er aangezet tot haat tegenover de taartengooiende rakkers. Even later lopen er anticlown doodseskaders door de straten en worden alle clowns opgesloten in grote circustentkampen, waar er lachgas uit de douchekoppen komt tot ze zich allemaal hebben doodgelachen.
Ik heb net, na enkele maanden werk, 1984 uitgelezen. Een fantastisch boek en een zeer interessante kijk op totalitaire regimes. Echt een boek dat je moet gelezen hebben, als onze regering meer aan positieve vrijheid deed zou het op de lijst van verplichte lectuur staan.
In 1984 is zo goed als elke vorm van negatieve vrijheid verdwenen. De mensen kunnen niet meer hun eigen leven leiden. Elk moment van hun dag wordt geregeld door 'De Partij'. Vanaf iemand er van verdacht wordt te veel voor zichzelf te denken wordt hij geëlimineerd en wordt alles dat naar hem verwijst verwijderd. Hij heeft nooit bestaan. Wat de Partij denkt is juist, en elke andere mening is verkeerd en de mensen moeten hiervoor beschermd worden. 'Beschermen' moeten we wel met een korrel zout nemen. Er is een groot verschil tussen de Partij in 1984 en de autoritaire regimes die echt hebben bestaan. Mannen als Hitler en Stalin deden dan wel gruwelijke dingen, ze dachten echt dat ze het rechte eind hadden. Ze wouden de wereld verbeteren, hun mensen helpen. Bij de Partij gaat het alleen maar om macht, ze helpen de mensen niet, ze willen ze niet helpen, en ze denken ook niet dat ze de mensen helpen. Al hun regels en al die onderdrukking zijn er alleen maar om er voor te zorgen dat niemand er ook maar aan denkt om in opstand te komen.
Orwell's staat, en heel het boek, is bijzonder grauw en donker en pessimistisch. Geen enkel regime heeft ooit zo een controle over haar mensen gehad. En ik denkt ook niet dat het echt mogelijk is, Orwell gebruikt psychologische technieken waarvan al bewezen is dat ze niet zouden werken. Maar dat wil nog niet zeggen dat we 1984 als louter fantasie moeten beschouwen. Te veel inmenging van de regering is een gevaar waar we steeds voor moeten blijven oppassen. Kijk maar naar al de camera's in Engeland, en al de mogelijkheden die de regering heeft om onze betalingen, bewegingen en gesprekken bij te houden. Het woord orwelliaans zou niet bestaan als we het niet nodig hadden.
Recente gebeurtenissen hebben me ertoe aangezet om eens na te denken over de vrijheid die we krijgen op school. Scholieren hebben weinig vrijheid, een groot deel van hun leven wordt voor hun geleid. Dit is omdat kinderen niet hun eigen keuzes kunnen maken. Kinderen kunnen niet omgaan met vrijheid.
Een school is een goed voorbeeld van een plaats waar positieve vrijheid belangrijk is. Men wil er voor zorgen dat de kinderen hun volle potentieel bereiken, dit doet men door keuzes te maken in plaats van het kind. Vandaag moet je deze oefeningen maken, morgen moet je voor deze toets leren en volgende week moet je een boek lezen. Tijdens de schooluren leren de kinderen wat de leerkracht wil wat ze leren, en zien ze wat de leerkracht wil dat ze zien. Men wil hen een goeie achtergrond geven voor wanneer ze vrij zijn om hun eigen keuzes te maken, en men gelooft niet dat ze er zelf toe in staat zijn om te leren wat ze in het leven nodig hebben.
Meer en meer mensen denken echter dat kinderen dit wel kunnen. Scholen waar de kinderen veel vrijheid krijgen worden steeds populairder. Het ééne systeem geeft al meer vrijheid dan het andere, maar soms gaat dit al heel ver. Kinderen zitten in de klas en mogen doen wat ze willen. Er zijn geen verplichte onderwerpen. De scholieren kiezen wat ze willen leren en kunnen bij de leerkracht terecht met vragen of voor bijvoorbeeld een relevant boek. Ik vind dit geen goede evolutie. Ik geloof niet dat kinderen uit zichzelf nieuwsgierig genoeg zijn om alles te leren wat ze later zullen nodig hebben. Er zijn hier wel uitzonderingen op, maar dit is een minderheid
Vrijheid is belangrijk. Iedereen wil vrijheid, en is bereid daarvoor te vechten als het nodig is. In onze westerse samenleving is vrijheid een basisrecht, en vanaf er ook maar de kleinste hint is dat dat recht geschonden wordt, staan de kranten er vol van. Onze vrijheid is de negatieve vrijheid, met als groot voorstander John Stuart Mill. Dit is de vrijheid om te doen wat we willen, om onze dromen te kunnen nastreven, zolang we daar niemand schade mee berokkenen. Elke wet is een beperking van de negatieve vrijheid, van zodra we regels beginnen vormen in een samenleving is er geen sprake meer van volledige vrijheid. Een wet (of algemeen aangenomen gedragsregel) wordt gemaakt door een aantal mensen die deze wet als de waarheid beschouwen, en de enige juiste opvatting over het onderwerp van de wet. Zij zijn er van overtuigd dat zij als enigen juist zijn, en zijn bereid om hun wet op te leggen aan mensen die het daarmee oneens zijn. Volgens Miller is er nooit een echte waarheid, want er zullen altijd mensen zijn die niet akkoord gaan met deze waarheid. En vanaf er ook maar één iemand niet akkoord gaat met iets, mogen we dit niet als algemene waarheid beschouwen. Voor de mensen die niet akkoord gaan met de wet, is die wet een beperking van hun vrijheid. Natuurlijk zijn er wetten nodig in elke samenleving, net doordat er geen algemene waarheid is. Iedereen heeft andere waarden en mogelijkheden. Elke mens stelt zich iets anders voor bij schade berokkenen aan iemand. Wanneer iemand, zij het fysiek of economisch, sterk is en daarbij nogal twijfelachtige morele waarden heeft, zal dit leiden tot onderdrukking van de zwakkeren, waardoor hun vrijheid sterk geschonden wordt. Wetten zijn dus nodig om vrijheid te garanderen. Door iedereen een beetje vrijheid af te nemen, zorgt men ervoor dat ook de zwakkeren in de samenleving vrij kunnen zijn. Dat beetje vrijheid geeft men dan aan politici of volksvertegenwoordigers. Zij moeten de vrijheid die de mensen afgeven zo effectief mogelijk omzetten in veiligheid en stabiliteit door middel van wetten.
Volgens Plato gaan die wetten echter niet ver genoeg. Voorstanders van de negatieve vrijheid vertrouwen erin dat alle mensen verstandig genoeg zijn om een goed leven te leiden en doordachte keuzes te maken. Als er te veel mensen domme dingen beginnen doen dan loopt alles in het honderd. Plato gelooft dat de meeste mensen niet in staat zijn om zelf hun waarden op te stellen en naar goede waarden te leven en keuzes te maken. Het volk is niet in staat om zelf zijn leiders te kiezen. In een ideale staat staan intellectuelen aan het hoofd die zorgvuldig zijn opgeleid en uitgekozen door de vorige generatie leiders, zonder dat het volk hier iets bij in de pap te brokken heeft. Dat dit voor voorstanders van de negatieve vrijheid helemaal ondenkbaar is, komt doordat ze een omgekeerde opvatting over de waarheid hebben. Volgens Plato, en andere voorstanders van de positieve vrijheid, heeft niet iedereen een gelijkwaardige mening over de waarheid. Er is maar één echte waarheid: 'het Goede'. In zijn allegorie van de grot zitten we allemaal vastgeketend en zien we alleen maar schimmen, die we zelf interpreteren. Met heel veel moeite en pijn, zeer veel denken en filosoferen, kunnen we ons bevrijden uit onze ketens en naar buiten wandelen om daar de enige echte waarheid te zien. Wie zich kan bevrijden uit de ketens van het aardse is klaar om Plato's staat te leiden. Het zich losmaken uit de ketens staat symbool voor het opvoedingsproves dat een filosoof moet volgen om de waarheid te zien en capabel te zijn om de nog vastgeketende mensen te leiden. Doordat de mensen die nog vastzitten de algemene waarheid niet kennen, kunnen zij geen doordachte keuzes maken, kunnen zij niet de juiste morele waarden hebben, kunnen zij geen goed leven leiden, en kunnen ze dus nooit echt vrij zijn. Ze zullen altijd gevangen zitten in de ketens van het aardse bestaan.
Plato's ideale staat is eigenlijk dictatoriaal. Het staatshoofd zegt aan de mensen wat ze moeten doen, wat ze moeten weten, hoe ze moeten leven. Dit is een zeer sterke beperking van de vrijheid, maar het is voor hun eigen bestwil. Als ze zelf vrij zijn om te kiezen zullen ze toch maar de verkeerde keuzes maken. Vrijheid volgens voorstanders van de positieve vrijheid is de juiste keuzes kunnen maken. Positieve vrijheid moet echter niet per se leiden tot een dictatoriale staatsvorm. Uit het artikel zou men kunnen afleiden dat positieve en negatieve vrijheid recht tegenover mekaar staan en dat positieve vrijheid synoniem is voor onderdrukking door de staat. Dat is het echter helemaal niet. Bij positieve vrijheid is de gemeenschap belangrijk. Vrijheid is de mogelijkheid hebben om je potentieel te bereiken en je dromen te verwezenlijken, door hulp van anderen en door zelf anderen te helpen. Positief staat voor actie ondernemen. Plato gaat er in zijn staat vanuit dat alle mensen willen geholpen worden om hun leven zo goed mogelijk te leiden, en hij neemt aan dat zijn definitie van wat goed is, de enige juiste is. Als de staat vindt dat ze haar burgers helpt, maar de burgers willen dit niet, is dit geen positieve vrijheid volgens Berlin, dan is dat paternalisme. Het voorbeeld van het artikel is eigenlijk ook paternalisme. Als iemand te veel wijn wil drinken mag die dat doen. Als men de positieve vrijheid wil respecteren, mag men niet ingrijpen. Als die persoon echter vooraf heeft gezegd dat hij niet dronken wil worden, maar men merkt dat hij te veel aan het drinken is, dan mag men ingrijpen. Dit is een gevaarlijke grens, en door positieve vrijheid met paternalisme te verwarren, krijgt men een dictatoriale of totalitaire staat, waar de vrijheid verdwenen is.
De termen positieve en negatieve vrijheid bestaan nog maar sinds 1957, wanneer ze werden geïntroduceerd door Isaiah Berlin in zijn Boek 'Two Concepts of Liberty'. Maar het concept bestaat al sinds mensenheugenis, al was er voor de nieuwe tijd zeer weinig sprake van echte vrijheid in de meeste staatsvormen. Echte vraag naar vrijheid kwam er maar met de geboorte van het liberalisme in de 17e eeuw, onder John Locke. Hij wordt door velen gezien als de vader van het liberalisme, en dus onrechtstreeks eigenlijk ook de negatieve vrijheid zoals we ze nu kennen. Hij streefde naar zo veel mogelijk individuele vrijheid voor de mens, maar hij wist dat volledige vrijheid niet mogelijk is zonder autoriteiten en wetten. Elke mens moet een zone van persoonlijke vrijheid hebben, en de rol van de autoriteiten is om de grenzen van die zone te bepalen en er voor te zorgen dat de zones van verschillende mensen niet in botsing komen. Hierin wordt Locke beïnvloed door tijdsgenoot Thomas Hobbes, die hetzelfde standpunt had. Ze verschilden echter van mening over de grootte van die zone van persoonlijke vrijheid. Hobbes had een negatief mensbeeld, en vond dat een sterke regering nodig is om anarchie tegen te houden. Locke had een positiever mensbeeld en was er van overtuigd dat de mens er naar streeft om goed te doen. En wou de mensen zoveel mogelijk vrijheid geven. Dit vertrouwen in de goedheid van de mens vinden we ook terug bij Mill en zijn grote inspiratie: Jeremy Bentham. Beiden waren utilitaristen. Ze geloven dat een mens zijn acties afstemt om zo veel mogelijk geluk te brengen aan zichzelf en anderen. Dit vertrouwen in de gewone mens is steeds aanwezig bij voorstanders van de negatieve vrijheid, omdat de gewone mens de staat bestuurt, en het goede verloop afhangt van zijn acties en keuzes.
Ruim bekeken kan men voorstanders van negatieve en positieve vrijheid plaatsen in respectievelijk de rechter- en linkerkant van het politieke spectrum. De positieve vrijheid is het centrale punt van het progressief liberalisme. Progressieve liberalisten vinden in tegenstelling tot klassieke liberalisten dat de overheid mag optreden wanneer dit het best is voor het volk.
Zoals zoveel het geval is, zien beide vrijheidsconcepten er in theorie goed uit. Het communisme zag er op papier ook goed uit. Maar mensen zijn niet van papier gemaakt, en zullen gegarandeerd elk plan, hoe mooi het er ook uitziet, verknallen.
De extreme kanten van de twee vrijheidsbeelden zijn uitgesloten als men een vrije, goed lopende samenleving wil bekomen. Als men negatieve vrijheid tot in het extreme doortrekt komt er anarchie, zoals Hobbes en Locke reeds zeiden. Iedereen houdt zeg alleen maar met zijn eigen zaken bezig, en er is geen gemeenschap. “Vrijheid door terughoudendheid”, zoals Berlin het noemde. Zonder overkoepelende macht(autoriteiten) vormt iedereen zijn eigen waarden en is het binnen de kortste keren oorlog tussen iedereen.
Als men positieve vrijheid tot in het extreme doortrekt, krijg je een totalitaire staat, en is er van vrijheid geen sprake meer.
Ik acht de gemiddelde mens niet in staat om zijn regering zelf te kiezen. De groeiende populariteit van extreemrechts in heel Europa bevestigt dit. Het volk heeft hulp nodig om goede keuzes te maken, en moet beschermd worden tegen slechte invloeden. De mens is veel te makkelijk beïnvloedbaar om zomaar alles toe te laten. Vandaar dat neonazipartijen verboden zijn bijvoorbeeld. Als je extreme partijen een stem geeft in het politiek debat, geef je de indruk dat hun mening ook wel eens de waarheid zou kunnen zijn. En om het even hoeveel tegenargumenten ze krijgen, veel mensen zullen hen geloven. Hier zeg ik dat mijn mening meer waard is dan die van een ander, net zoals partijen in een totalitaire staat doen, of dictators. Een dictator vindt dat het volk niet zelf verstandige keuzes kan maken, en doet dat dan maar zelf voor hen. Als deze dictator het echt goed voor heeft met het volk, bestand is tegen corruptie, en slim genoeg is om te weten wat het volk nodig heeft, kortweg: als hij perfect is, is dit een perfecte staatsvorm. Maar de mens is niet perfect, de mens kan niet om met macht en zal die misbruiken als hij de kans krijgt.
Geen van beide systemen zal werken, dus moeten we de gulden middenweg vinden, en dit is een zeer moeilijke opgave. In de geschiedenis zijn staatsvormen die te veel met positieve vrijheid werken telkens weer misbruikt, te veel macht bij een te kleine groep mensen is gegarandeerd de weg naar onderdrukking. Daarom zijn we nu zo bang van een overheid die te veel ingrijpt, In Amerika is dit nog veel erger, zoals we nu zijn met de hervorming van de ziekenzorg. Dit systeem is duidelijk in het voordeel van de burgers, maar men ziet het als een aanval op de vrijheid omdat de overheid zelf beslist wat het beste is voor de burgers. Dit bewijst nog maar eens dat de gemiddelde mens eigenlijk te dom is om zelf te kiezen. Maar toch moeten ze het doen, want er zijn geen alternatieven. De democratie, met nadruk op de negatieve vrijheid, is niet het beste systeem, maar het minst slechte.
