VIJFTIG TINTEN GRIJS (E.L. James) 2012

[Roman, Prometheus, Amsterdam, 2012, 526 blz., origineel Engels: Fifty Shades of Grey, 2011]

Waarom lezen brave en met voldoende verstand bedeelde personen zoals u en ik een boek als dit? Omdat we gehoord hebben dat het een bestseller is, omdat we opgevangen hebben dat het gaat over een sadomasochistische relatie en wij ook wel eens iets willen bijleren (zowel over het leven en over de mogelijkheid tot uitspattingen als over de technische kwestie: hoe schrijf je over seks) en omdat wij ook wel eens willen ontspannen, nadat we een hele avond onze dagelijkse portie van de verzamelde werken van Plato verslonden hebben (grapje!). Welnu, op het moment dat we dit noteren, zitten we aan bladzijde 104 (nog 400 te gaan) en het is voorlopig géén groot succes, dat geven wij u op een briefje.

Honderd bladzijden lang zijn wij al aan het lijntje gehouden, en er is nog niks (nou ja, niks, u weet wel) gebeurd. Het verhaal is heel simpel: Anastasia Steele, een doordeweeks studentinnetje ontmoet toevallig de rijke zakenman Christian Grey (omdat ze hem moet interviewen voor het universiteitskrantje) en hij begint haar in te palmen. We zitten dus nu aan bladzijde 104 en éindelijk stapt Anastasia bij Christian Grey thuis een kamer binnen waar blijkbaar iets ernstigs te zien is, want de laatste woorden van hoofdstuk Zes zijn: ‘O mijn god!’ De zaak zal dus waarschijnlijk aan het rollen gaan, maar ondertussen hebben we al heel wat irritaties kunnen verzamelen, wat niet noodzakelijk nefast is. We kennen dat van sommige Vlaamse en Nederlandse films: soms is het zo slecht, dat het goed wordt, want wat sommige mensen maar niet willen begrijpen, is dat kijk- of leesplezier niet alleen kan gegenereerd worden door bijzonder knap gemaakte films of boeken, maar óók door bijzonder slecht gemaakte films of boeken. Maar goed. Het is misschien leuk om die irritaties even op te sommen.

Ten eerste: die Anastasia bloost de hele tijd. Nu is dat op zichzelf geen besmettelijke ziekte, maar het wordt wel een beetje belachelijk als dat fenomeen voortdùrend vermeld wordt. Vanaf een bepaalde bladzijde zijn we het beginnen turven, en na 104 pagina’s heeft Anastasia dus minstens 35 keer gebloosd. Vijfendertig keer! Soms meerdere malen op één bladzijde. Gewoonweg ridicuul! Nog zoiets irritants is het constante gebruik van formuleringen met streepjes tussen de woorden: haar-roze-flanel-met-te-veel-konijnen-pyjama, het vriendje-willen-gen, mijn ik-werk-hier-al-jaren-gezicht, een alle-tanden-bloot lach, zijn ik-heb-een-vet-groot-geheim-lachje, op een en-nu-opzouten-Katherine-Kavanagh-manier, de fles hoera-de-examens-zijn-afgelopen-champagne, haar ik-heb-een-geweldige-nacht-gehad-blik. Dat kan voorlopig volstaan, zeker? Even irritant is het permanente gebruik van cursief gedrukte zinnetjes, waarin Anastasia met zichzelf converseert, soms wel soms niet via haar onderbewustzijn. Voorbeelden op elke pagina legio.

Komt daar nog bij dat de stijl waarin alles beschreven wordt, bestaat uit korte zinnetjes die doen denken aan boekjes op het niveau van de lagere school. ‘Hij start de motor en rijdt achteruit de parkeerplaats uit. Hij zet de stereo aan. De auto wordt gevuld met de tederste, meest magische stemmen van twee zingende vrouwen. O wauw… mijn gevoelens liggen al overhoop, dus dit heeft een verdubbelend effect. Het geeft heerlijke rillingen over mijn rug. Christian rijdt Southwest Park Avenue op. Hij rijdt vol vertrouwen, soepel en met gemak’ [p. 87]. Enzovoort, enzovoort. En dan die ‘o wauw’! Aan dat soort kinderlijke onnozeleteiten is evenmin gebrek. Anastasia ontbijt ’s morgens met Christian in een hotel: ‘Ik kies voor pannenkoeken, siroop, geklutste eieren en spek. Christian probeert een glimlach te onderdrukken terwijl hij zijn eiwitomelet verder opeet. Het eten is heerlijk!’ [p. 79]. Dat laatste zinnetje: een zin uit een bakvissenromannetje. Als Anastasia voor de eerste maal gezoend wordt door Christian, zijn haar lippen ‘nog steeds opgezwollen (…) door zijn kus’ [p. 87]. Kunnen lippen opzwellen van een kus? Het gaat wel degelijk om de lippen van de mond, make no mistake. Op pagina 91 zoenen de broer van Christian en de vriendin van Anastasia als volgt: ‘Elliot blijft maar doorgaan en houdt Kate vast in een dramatische omhelzing zodat haar haar de grond raakt terwijl hij haar hand kust’. We hebben ons deze scène ettelijke malen trachten in te beelden, maar we komen er niet uit.

Komt daar nog bij: een aantal denkfouten die aantonen dat E.L. James haar teksten onvoldoende kritisch herleest. Als Anastasia zichzelf op pagina 58 bleek, dun, slordig en ongecoördineerd noemt en op pagina 91 expliciet niét onweerstaanbaar, mooi, sexy, grappig en gewaagd en haar vriendin zegt op pagina 60 dat zij (Anastasia) ‘echt superknap’ is, dan kan dat nog op rekening van Anastasia’s onzekerheid en twijfel aan zichzelf gezet worden. Maar op bladzijde 73 (Anastasia en Christian hebben overnacht in een hotel) komt Christian terug van een rondje joggen, Anastasia is net wakker en Christian gaat op het bed zitten. Anastasia denkt dan: ‘Hij is zo dichtbij dat ik hem zou kunnen aanraken, ruiken. Hmmm, lekker… zweet en douchegel en Christian’. Maar pas twee bladzijden verder zegt Christian: ‘Ik ga een douche nemen’ [p. 75]. Hoe kan Anastasia dan op pagina 73 al de douchegel ruiken? Op pagina 42 moeten Anastasia en haar vriendjes in het hotel van Christian foto’s van Christian gaan nemen voor bij het interview, en zij doen een boel moeite om een kamer in het hotel te huren, terwijl Christian in datzelfde hotel ‘de grootste suite’ heeft. Waarom kunnen die foto’s dan niet gewoon in Christians eigen suite genomen worden?

Komt daar nog bij dat de plot heel wat voorspelbaarheden bevat. Op bladzijde 37 moeten Anastasia en haar vriendin plots tegen de volgende dag een fotograaf vinden voor die foto’s. Oei, oei! Kort daarvoor hebben we echter al mogen vernemen dat José, een vriendje van Anastasia, een fotograaf is. En ja hoor, twee bladzijden verder [p. 39] mag José die fotoshoot voor zijn rekening nemen. Af en toe tracht de auteur haar verhaal wat intertekstuele meerwaarde te geven door te verwijzen naar bekende boeken. Dat zijn dan bijvoorbeeld Alice in Wonderland en Tess of the d’Urbervilles. Een kinderboek en een – durven we het zeggen? – melig damesromannetje (ja, we durven het zeggen). Ach ja.

-oOo-

Het bovenstaande is geschreven in augustus 2014. Wat nu volgt, schrijven wij in oktober 2015. De tussenliggende maanden hebben wij nodig gehad om de rest van Vijftig tinten grijs uit te lezen (weliswaar met lange periodes dat we niet taalden naar het boek). Kan u nagaan hoe wij hebben moeten stompen en trekken om onze lectuur succesvol te voleinden van kaft tot kaft. En wat is het resultaat: een verhaal van lik-me-vestje en een hele resem reeds bekende en verse irritaties. Maar zoals gezegd: ook dat kan leesplezier opleveren! Een balans.

Eerst de plot. Dat was in het begin al weinig veelbelovend en dat is inderdaad weinig of niets geworden. Na zo’n 300 bladzijden ongeveer hebben die Anastasia en Christian eindelijk een beetje seks, heel de tijd wordt er geleuterd en gepalaverd over een contract dat zij (als onderdanige, hij is de dominant) moet ondertekenen, dat S&M-gedoe dat moet fungeren als grote lokker naar dit boek blijkt op niet veel meer neer te komen dan wat spanking en eens de polsen vastbinden, en op het einde komt Anastasia tot de conclusie dat die Christian ‘een gestoorde idiote klootzak’ [p. 518] is en dat ze niet bij elkaar passen (omdat hij haar niet liefhad, hij wilde alleen maar neuken, p. 524). In onze (mannelijke) lezersogen is die Christian inderdaad een gestoorde, idiote, rijke, snobistische en totaal oninteressante klootzak, maar daar kan aan toegevoegd worden dat we die Anastasia eveneens totaal, maar dan ook totaal oninteressant vinden. Vijftig tinten grijs bestaat voor 99% uit eindeloos geneuzel. Zoals Christian op pagina 251 zelf zegt: ‘Anastasia, ik wil een antwoord van je. Ik kan niet tegen die onzekerheid, dat wachten. Het maakt me gek.’ Waarvan akte.

Niet alleen heeft die E.L. James dus niets te vertellen, bovendien is dat niets dan ook nog eens slecht geschreven. Vanaf pagina 197 zijn we opnieuw beginnen turven. Daarna bloost Anastasia nog eens welgeteld 61 (eenenzestig) keer, vaak meerdere malen op één bladzijde. Heel de tijd voert zij ook een soort inwendige conversatie met enerzijds haar onderbewuste (haar zogenaamd verlegen kant) en anderzijds haar ‘innerlijke godin’ (haar zogenaamd stoutere kant). We hebben dat pas geturfd vanaf pagina 278, met als eindresultaat 30 vermeldingen van dat onderbewuste, 35 vermeldingen van die innerlijke godin. Het aantal keren dat Anastasia op haar lip bijt of in huilen uitbarst, hebben we niet geteld, maar het was vààk en op de duur even irritant.

Wat werkte er nog meer op onze zenuwen? Dat voortdurend gehanteerde puberstijltoontje: een smartphone heet dan ‘het coole apparaat’ [p. 218] of ‘het gave apparaat’ [p. 240]. Vaak zakt dat pubertaaltoontje nog dieper weg en wordt het een kleutertaaltoontje: ‘o, wat is hij toch bazig’ [p. 270], ‘o wat lekker (…) en het voelt zo… lekker’ [p. 280], ‘o wauw, wat een heerlijk gevoel’ [p. 282], ‘o hemel – het uitzicht is subliem’ [p. 361], ‘o, wat voelt dit goed’ [p. 442], ‘o hemel… het is prachtig’ [p. 460]. Op pagina 283 lezen we dan ook heel treffend: ‘Ik leg m’n arm weer over m’n gezicht. En net als een kleuter denk ik heel even dat als ik hem niet kan zien, hij mij ook niet kan zien.’

Verder zijn er nog die verschrikkelijk banale clichés à la ‘in zijn warme armen zink ik heerlijk weg in een vredige slaap’ [p. 303] of nog, op pagina 384, als Christian net verteld heeft dat zijn moeder stierf toen hij vier jaar oud was en Anastasia enkele regels verder slaapt: ‘Ik droom van een vierjarig jongetje met grijze ogen op een donkere, enge en ellendige plek.’ Kom nou! Dat clichématige zit natuurlijk ook in de compleet fantasieloos beschreven seksscènes (die Christian blijkt trouwens iedere keer reeds na drie minuten klaar te komen, maar daar kan hij misschien niets aan doen). Een voorbeeld: ‘O, wat geil. Mijn lichaam kronkelt van verwachting’ [p. 337]. Soms is ook de woordkeuze wat ongelukkig. Als Christian Anastasia doet klaarkomen door haar borsten te strelen: ‘Ik kreun luid als de sensatie messcherp voelbaar wordt in m’n kruis’ [p. 276]. Messcherp? In de buurt van ons kruis geen messen aub!

Slechts één enkele keer (op 526 bladzijden) ontdekten wij een spoortje van enige literaire creativiteit, als Anastasia nog eens een keertje klaarkomt: ‘Ik doe een woordeloze, gepassioneerde smeekbede als ik de zon aanraak en me brand, op hem terugval en verder naar beneden val, terug naar een ademloos, lumineus hoogtepunt op aarde’ [p. 389]. Het is niet veel, zou Gerard Reve zeggen, maar het is nog altijd beter dan niets.

Voor de rest: nooit eens een diepere gedachte, nooit een interessante observatie, nergens een zeer goed getroffen beschrijving van iets of iemand, nergens een formulering die het onthouden waard is, niets dat aan de tekst een inhoudelijke of stilistische meerwaarde zou kunnen geven of het verhaal op een hoger plan zou weten te tillen. Voor ons is het een raadsel waarom al die vrouwen dit boek gekocht hebben (en dan ook nog eens naar de film gaan kijken). Niet al die vrouwen die het boek (omwille van de hype?) gekocht hebben, hebben het natuurlijk ook gelezen, en niet alle vrouwen die het gelezen hebben, zullen het ook goed hebben gevonden. Maar toch. Wie komt het ons eens uitleggen op een regenachtige zondagnamiddag?

Quotering: * [explicit 7 oktober 2015]

07-10-2015 om 02:45 geschreven door Eric De Bruyn